گزارش تسنیم/ آیت‌الله خویی، امام خمینی و انقلاب اسلامی/ سکوت؛ تاکتیک مقاومتی آیت‌الله در برابر صدام

گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم ــ آیت الله سیدابوالقاسم خویی از مراجع و علمای هم‌عصر امام خمینی(ره) است که در دوره نوجوانی از خوی به نجف اشرف رفت و به تحصیل علوم دینی پرداخت.

دوره مرجعیت آیت الله خویی در عراق با تسلط حزب بعث بر این کشور همراه بود. در این دوره و حتی پیش از آن یعنی از زمان نخست وزیری عبدالکریم قاسم (سرتیپ ناسیونالیست ارتش عراق که در کودتای 4 جولای به‌عنوان نخست وزیر بر دولت عراق مسلط شد) و کودتاهای پس از آن، علمای شیعه شرایط سختی داشتند. در دوره صدام نیز آیت الله حکیم و آیت الله خویی از سوی حزب بعث با سختگیری‌ها و محدودیت‌های بسیاری روبه‌رو بودند.

** خواسته‌های صدام و مقاومت آیت‌الله خویی

وقوع جنگ تحمیلی از سوی عراق علیه ایران، وضعیت پیچیده‌ای را برای علما به‌خصوص آیت الله خویی به‌وجود آورد، از یک سو صدام خفقان عجیبی را در کشور عراق به‌وجود آورده بود که هر مخالفتی با حزب بعث و خودش با پاسخی خشن همراه می‌شد و از سوی دیگر صدام تلاش داشت حمایت علمای شیعه را در برابر ایران جلب کند.

همچنین آیت الله خویی هم بین رزمندگان ایرانی و هم در ارتش عراق مقلدانی داشت که به فتوای وی عمل می‌کردند؛ اما دستخطی از ایشان دیده نشد که به سؤال مقلدانش در خصوص جنگ ایران و عراق پاسخی داده باشد.

حسین علایی نویسنده کتاب تاریخ جنگ ایران و عراق و اولین فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌گوید: "در زمان صدام، این‌ها (علمای عراق) هیچ‌کدام حرف نزدند؛ سکوت کردند... ما چیز مکتوب و منتشرشده‌ای تا حالا پیدا نکردیم، هیچی نیست، به‌غیر از اختناق حاکم بر عراق، چیزی شما نمی‌بینید". هاشمی رفسنجانی هم گفته است: "مطمئناً اگر فتوایی علیه صدام، برای شرکت یا عدم شرکت در جنگ می‌دادند، حزب بعث به آن‌ها رحم نمی‌کرد".

اگرچه برخی از مقلدان آیت الله خویی در جبهه‌های جنگ تحمیلی علیه ایران حضور داشتند و به‌عنوان "سهم امام" برای جنگ پول می‌دادند، اما ایران هیچ‌گاه تلاش نکرد نظر آن مرجع تقلید را درباره جنگ ایران و عراق جویا شود و تبلیغ کند. هاشمی رفسنجانی دلیل آن را این‌گونه بیان کرده است: "منطقی نمی‌دیدیم که علمای محصور را درگیر با رژیمی کنیم که می‌دانستیم هیچ رحم و مروتی ندارد... امام هم که در نجف بودند، وقتی می‌خواستند کمی روشنگری کنند، حزب بعث نمی‌گذاشت". او همچنین عنوان کرده است که "مشکلی به‌خاطر نداشتن نظر آن‌ها نداشتیم، در کشور از نظر نیرو برای حضور در جنگ مشکلی نداشتیم".

ایران در دفاع مقدس تلاشی برای کسب نظر علمای شیعه عراق نداشت، اما صدام تمام تلاش خود را به‌کار بسته بود تا حمایت علمای شیعه از جمله آیت الله خویی را جلب کند، از این رو صدام سمیناری در نجف برگزار کرد تا طبق آیه "وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا ۖ فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّىٰ تَفِیءَ إِلَىٰ أَمْرِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا" (آیه9 سوره حجرات) علما را به‌نفع خود وارد جنگ سازد.

رایزنی‌های بسیاری صورت گرفت تا آیت الله خویی به این سمینار برود، اما او نرفت. چند روز پس از برگزاری آن سمینار برخی از اطرافیان و اعضای بیت آیت الله خویی دستگیر و زندانی شدند که تعدادی از آنان بعدها کشته شدند. پس از سقوط صدام و با کشف گورهای دسته‌جمعی در عراق، پیکرهای برخی از اطرافیان آیت الله خویی که به‌قتل رسیده بودند میان گورهای دسته‌جمعی پیدا شدند.

صدام از راه‌های مختلف تلاش داشت تا آیت الله خویی علیه دفاع مقدس و ایران سخنی بگوید اما به‌گفته فرزند آیت الله خویی او هیچ‌گاه علیه ایران و دفاع مقدس سخنی نگفت. فرزند آیت الله خویی می‌گوید: "بعد از وقوع جنگ هم از طرف دولت عراق به ایشان فشار وارد شد که علیه جنگ حرف بزنند اما مرحوم آقا ابتدا فرمودند که «من در این مسائل دخالت نمی‌کنم». آن‌ها هم که آمده بودند به آقا عرض کردند که «شما به‌عنوان یک مرجع تقلید، نظرتان نسبت به جنگ بین دو برادر مسلمان چیست؟ اگر رد یا تأیید می‌کنید بنویسید»، آقا فرمودند که «شما وقتی جنگ را شروع کردید نظر من را جویا نشدید که حال در مورد توقف آن نظرمن را می‌پرسید»".

آیت الله خویی اگرچه رابطه خوبی با صدام نداشت و اطرافیانش از سوی رژیم بعث مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتند، اما عراق را ترک نکرد و به تدریس علوم دینی در نجف پرداخت. برخی از اساتید حوزه‌های علمیه معتقدند که آیت الله خویی در عراق (نجف) ماند تا در زمان رژیم بعث عراق حوزه علمیه نجف سرپا بماند و به فعالیت‌های علمی خود ادامه دهد.

میان شاگردان آیت الله خویی برخی از آنان در ایران بودند و در حمایت از جبهه‌های ایران و رزمندگان فعالیت داشتند. آیت الله هاشمی شاهرودی از جمله مهمترین شاگردان آیت الله خویی بود که در دوران دفاع مقدس در دوره‌ای رئیس و در دوره‌ای سخنگوی مجلس اعلای اسلامی عراق بود. او همچنین میان رزمندگان ایرانی و عراقی (رزمندگان لشکر 9 بدر) در جبهه‌های ایران حضور پیدا می‌کرد و از مخالفان جدی رژیم بعث عراق بود.

آیت الله موسوی اردبیلی نیز از جمله شاگردان آیت الله خویی بود که در دوران دفاع مقدس، رئیس دیوان عالی کشور بود و جزو سران سه قوه و عضو شورای عالی دفاع به‌حساب می‌آمد.

** آیت‌الله خویی، امام خمینی و انقلاب اسلامی

امام خمینی و آیت الله خویی دو مرجع هم‌عصر و از اساتید بزرگ حوزه علمیه نجف بودند. آیت الله خویی پیش از آنکه امام خمینی به نجف برود، اگرچه مجتهد بود، اما به‌دلیل احترامی که برای آیت الله حکیم قائل بود، تنها به تدریس می‌پرداخت.

در همان زمان امام خمینی به‌دلیل سخنرانی علیه رژیم شاهنشاهی (سال 1342) دستگیر شد. دستگیری امام خمینی مورد واکنش آیت الله خویی قرار گرفت و رساله‌ای به‌نام "تصریحات خطیره" به‌معنای پیام‌های مهم و خطرناک منتشر کرد. آیت الله هاشمی شاهرودی عنوان کرده است: "آقای خویی آمدند منزل آیت‌الله العظمی شاهرودی و ایشان را بردند کوفه پیش آقای حکیم، که سریع آن نامه مرجعیت امام را بنویسند تا مصونیت امام حفظ بشود".

برخی از مبارزان انقلابی نیز در همان دوران برای فرار از دست مأموران ساواک و رژیم شاهنشاهی به عراق سفر کردند که تعدادی از آنان در منزل آیت الله خویی در نجف مخفی شدند.

امام خمینی پس از قیام 15 خرداد 42 مدتی به ترکیه و پس از آن به نجف تبعید شد. حجت‌الاسلام رحمانی از همراهان امام خمینی در نجف می‌گوید: "قریب 10 تا ماشین از طرف آیت‌الله العظمی خویی به‌استقبال امام آمدند".

آیت الله خویی با فرزند ارشد امام خمینی ارتباط بسیار خوبی داشت. سیدمصطفی خمینی به منزل آیت الله خویی رفت‌وآمد داشت و در جلسات درس او شرکت می‌کرد. وقتی هم که سیدمصطفی خمینی به شهادت رسید، آیت الله خویی برای امام خمینی پیام تسلیتی صادر کرد و بر پیکر او نماز خواند.

با پیروزی انقلاب اسلامی و با بازگشت امام خمینی به ایران، به‌دلیل حاکم بودن حزب بعث بر عراق، آیت الله خویی در محدودیت‌های بسیاری قرار گرفت. 

سال 1365 آیت الله جعفری که از شاگردان آیت الله خویی و مورد علاقه امام خمینی بود، از طریق ترکیه به ایران آمد. آیت الله جعفری با امام خمینی دیدار کرد. در این دیدار آیت الله جعفری درباره وضعیت آیت الله خویی در عراق توضیحاتی دادند. پس از دیدار، چند بار از بیت امام با آیت الله جعفری تماس گرفته شد که چه‌چیزی به امام گفته شده است که امام بسیار ناراحت است.

آیت الله خویی در نهایت پس از شکست انتفاضه شعبانیه حصر خانگی شد و به‌دلیل حمایت مستقیم از انتفاضه توسط حزب بعث دستگیر و به بغداد تبعید شد. او سرانجام در روز 17 مرداد سال 1371 به‌دلیل بیماری قلبی در کوفه درگذشت و در مسجد خضراء صحن حرم امام علی(ع) دفن شد.

انتهای پیام/+