به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم، با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تقریبا تمام کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز سیاستهای ملیگرایانه گذر به زبان و الفبای ملی را در پیش گرفتند. در این راستا، بسیاری از کشورها زبانهای ملی خود را رسمی اعلام کرده و به مرور زمان اقدام به تغییر الفبا نمودند. در آسیای مرکزی، ترکمنستان و ازبکستان این فرایند را طی کرده، قزاقستان نیز در حال گذار است. با این حال، از سوی تاجیکستان به عنوان یک کشور پارسیزبانِ ایرانیتبار، همچنان حرکتی جدی در این زمینه مشاهده نشده است.
طی سالهای پس از استقلال و با رها شدن از دوران سخت و نفسگیر جنگ داخلی و بازسازی پس از آن، دولت تاجیکستان اقدامات متعددی را برای احیاء فرهنگ و هویت ملی تاجیکها صورت داده است. با این حال به نظر میرسد مادامی که مساله الفبا و خط، به عنوان یکی از عوامل زیربنایی فرهنگ حل نشده است، نمیتوان انتظار داشت تحول بنیادین و واقعی به وقوع بپیوندد. چرا که الفبا و خط بازگرداننده تاجیکها با میراث و گذشتهشان است و همچنین پیوند دهنده آنها به دیگر همزبانان خود در ایران و افغانستان به حساب میآید. علاوه بر این، با تغییر الفبا، دسترسی به یک حجم وسیع و گسترده از ادبیات مکتوب برای تاجیکان به نحوی فراهم میشود که حتی میتواند یک جهش اساسی به وجود بیاورد.
با این وجود، و به رغم آن که دولت تاجیکستان با احیاء الفبای نیاکان و اجباری کردن آموزش آن در برخی پایههای مدارس اقدامات قابل توجهی صورت داده است، اما همچنان شاهد آن هستیم که نتیجه ملموسی در بر نداشته است. تحلیلگرانِ تاجیک یکی از علل این موضوع را حضور و نفوذ زبان و الفبای روسیه با پشتیبانی سیاسی مسکو میدانند.
در حالی که زبان و الفبای تاجیکی به شدت نیازمند سرمایهگذاری، توسعه و تامین زیرساختها است، روز گذشته خبری در رسانههای تاجیک مبنی بر تخصیص بودجه 168 میلیون روبلی از سوی روسیه برای توسعه مدارس آموزش زبان روسی منتشر شد. این خبر را ویکتور ودولاتسکی، معاون رئیس دومای دولتی روسیه به خبرنگاران گفته است. وی به همراه ویاچسلاو والادین، رئیس دومای دولتی به دوشنبه سفر کرده است.
ویکتور ودولاتسکی، معاون رئیس دومای دولتی روسیه
پیش از این نیز سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفته بود که این کشور در نظر دارد 5 مدرسه روسزبان دیگر در تاجیکستان تاسیس کند. همچنین بیش از 50 معلم آموزش زبان روسی نیز در سال تحصیلی 2018-2019 در مدارس تاجیکستان مشغول به کار شدهاند. نخستین گروه معلمین روسزبان در یک جمع 29 نفره ابتدای سال تحصیلی 2017-2018 وارد تاجیکستان شدند. این معلمین در مدارسی در شهرهای دوشنبه، خاروغ، ختلان، سغد و دیگر نواحی تابعه جمهوری، مشغول به تدریس شدند. در حالی که 3 تن از آنها در همان سال به روسیه بازگشتند، 26 نفر الباقی در این کشور ماندند و در سال تحصیلی بعد نیز 26 معلم دیگر به جمع آنها افزوده شد.
این برنامه روسها در حالی است که بیش از 1 میلیون نفر از تاجیکها به عنوان کارگر مهاجر در روسیه به سر میبرند و همچنان زبان روسی به عنوان زبان دوم در تاجیکستان محسوب میشود. الفبای مورد استفاده در زبان تاجیکی نیز هماکنون الفبای روسی است.
پیش از این نیز خیرالدین عبدالله، از فعالین تاجیک حوزه زبان و الفبای تاجیکی گفته بود روسیه در حوزه زبان و الفبا، همچنان پیرو سیاستهای زمان اتحاد جماهیر شوروی است. وی اظهار داشته بود که پس از هر اقدام دولت تاجیکستان در زمینه احیاء زبان و الفبای پارسی، فشارهایی از سوی روسیه در زمینههای مختلف، به ویژه مساله مهاجرین، بر تاجیکستان وارد میآید تا مانع از این کار شود.
خیرالدین عبدالله، نویسنده و پژوهشگر تاجیک در حوزه ادبیات و مذهب تاجیکان
نکته دیگری که در مورد زبان و الفبای پارسی در تاجیکستان جلب توجه میکند، اشتراک دیدگاه پیرامون آن در میان گروههای مختلف سیاسی است. تقریبا تمام گروههای سیاسی امروز تاجیکستان حداقل در مواضع اعلانی خود حامی بازگشت به الفبای نیاکان هستند و بعضا از سیاستهای دولت این زمینه نیز حمایت میکنند.
در همین راستا، محیالدین کبیری، رئیس پیمان ملی تاجیکستان نیز در گفتوگوی 17 اکتبر (روز چهارشنبه) با مردم تاجیکستان، در پاسخ به سوالی در این زمینه گفته بود: بحث، سر زبان پارسی نیست، (بلکه) بحث، سر خط پارسی است. چون زبان ما، چه کسی بخواهد یا نخواهد، زبان پارسی است. اینکه این زبان ما را به سه زبان پارسی، دری و تاجیکی تقسیم کردهاند، هیچ معنی ندارد. این یک تقسیم بندی سیاسی است. یک گروه همانطور که برای ما با قلم و روی کاغذ مرز ساختند و ما را مجبور کردند که امروز آن را بپذیریم، برای ما یک زبان سیاسی نیز ساختند که البته ملت و تاریخ آن را قبول ندارد. زبان ما زبان پارسی است با گویش تاجیکی.
کبیری در ادامه با تاکید بر این که هیچ راهی جز بازگشت به خط پارسی برای تاجیکستان وجود ندارد، میافزاید: اگر واقعاً میخواهیم که ملت از این بنبست – بنبست علمی، فرهنگی و تکنولوژی بیرون آید که الآن در آن است، باید خود را از خط امروزه رها کنیم. خط امروزه ما (سیریلیک) و این زبان نیمه تاجیکی، آیا واقعاً ما را به دانش و تکنولوژی مورد نظر میرساند؟ یا به عکس در این بحران بیشتر غوطهورمان میسازد؟ فکر میکنم راه دیگری (جز بازگشت به خط پارسی) نداریم. چون با خط فعلی (سیریلیک) تنها 9 میلیون تاجیک یا تاجیکستانی سر و کار دارند. پارسیزبانهای دنیا که شاید حدود 200 میلیون باشند، نمیتوانند ما را به این خط بخوانند؛ شاید زبانمان را بفهمند، اما ادبیات ما و کتابهای علمی ما را نمیتوانند بخوانند. ما نیز چون اکثرا خط پارسی نمیدانیم، آنها (دستاوردهای پارسیزبانهای دنیا) را نمیتوانیم بخوانیم. آن سیصد چهارصد میلیون روسزبان که خط ما مانند آنها سیریلیک است هم ما را نمیفهمند، چون زبانمان فرق میکند. ما باید زبان و خطی را برای خود انتخاب کنیم که حداقل 100 میلیون انسان به آن بنویسند و گفتگو کنند و علم و دانش معاصر به آن ترجمه شده باشد، دانش تولید شده باشد، فکر تولید شده باشد.
محیالدین کبیری، رئیس پیمان ملی
کبیری در انتها با اشاره به شایعاتی که در این زمینه درباره ایران و ایرانگرایی مطرح میشود، تصریح میکند: کسی که تاجیک است، کسی که یک مقدار ملتش را دوست میدارد، تاریخش را دوست میدارد، حتی او اگر از ایران امروزه هم خوشش نمیآید و به زبان پارسی هم چندان روی خوش نداشته باشد، باید که یکی از این زبانها را انتخاب کند. نزدیکترین این زبانها برای ما تاجیکها خط و زبان پارسی است. چون هم زبان خودمان است، هم خطی است که ما بیش از هزار سال به آن نوشتهایم و به آن علم آموختهایم و با آن زندگی کردهایم. از همه مهم، این خط، خط خودمان است. کسی که میگوید این خط عربیاساس است، او اشتباه میکند. این خط عربی است که پارسیاساس است. این را هر کسی که کمی با دانش زبانشناسی و خط شناسی آشناست، میداند. پس، این بازگشت به خودمان است.
انتهای پیام/