به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، گرچه نهاد مسجد، هم از سوی فرهنگ عامه شیعه در عصر غیبت مورد پذیرش قرار نگرفت و هم از سوی مدرنیته پس زده شد اما هنوز هم موازی با سایر نهادهای تاریخی-مذهبی (مانند تکایا و حسینیهها و...) و در مقابله با نهادهای مدرن (فرهنگسراها و سراهای محله و..)، در حال حیات و نقشآفرینی است، چرا که اصالت و ظرفیتی بسیار بیش از آن دو دارد.
با وجود تلاش و تأکید مستمر ائمه شیعه علیهمالسلام برای حفظ حضور اجتماعی شیعیان و اتصال ایشان به جماعت عامّه؛ اما شیعه به مرور از متن جماعت مسلمین بریده گشت و آغاز این انفصال هم با رویگردانی از مسجد رقم خورد و خسارات حسرتباری بر جریان انسانی و فرهنگ شیعی وارد ساخت که از مهمترین آنها، یکی جدایی از صفوف وحدت و جماعت اسلامی (که نماز جمعه و جماعات نماد آن است) و دیگری دور شدن فرهنگ عامهی شیعه از برخی سنتهای اصیل اسلامی، و سومی هم فاصلهگیری جریان علمی و حوزوی شیعه از صحنه جامعه و نیازهای عینی مردم بود.
البته نمیتوان فشار حکومتهای وقت را برای مقابله با حضور و ظهور و بروز اجتماعی شیعیان کمتأثیر دانست اما غفلت شیعه از این پایگاه اصیل اجتماعی قابل چشمپوشی نیست و حتی در برهههایی همچون عصر صفوی که شیعه از غیبت و مهجوریت درآمده و به حکومت رسیده، باز هم به مسجد روی نکرد و به نهادسازیهای موازی با مسجد پرداخت.
باری، اساساً یک جریان ویرایشگر دینی-اجتماعی نمیتواند نسبت به احیای نامها و نهادهای ناب و اصیل اسلامی بیتفاوت باشد و از همین رو است که فاخرترین ویرایش اجتماعی در تاریخ معاصر - و بلکه اعصار - ایران، یعنی انقلاب اسلامی، گرچه از مرکز مدارس علمی شیعه - حوزه - برخاست و صفیر سفرای آن در دانشگاه هم طنین انداخت اما هیچیک - نه طلبه و نه دانشجو -، هیچکدام - نه حوزه و نه دانشگاه - را چشمه این ویرایش و پایگاه این انقلاب قرار ندادند، بلکه هر دو با هوشمندی تحسینبرانگیزی که نشان از خودآگاهی تاریخی داشت، مسجد را اصیل و اجتماعیترین بستر برای این اصلاح و اقدام راقی برشمردند و به هم و به مردم پیوستند و حقیقتی غنی و متین اما طوفانی به نام انقلاب اسلامی رقم زدند و در واقع، ظرفیت این نهاد تاریخی-سنتی را در آفرینش حاکمیت نوین اسلامی به نمایش گذاشتند.
و اما مسجد قبا که به حق نشان «پایگاه انقلاب» را بر سینه تاریخساز خود دارد، در امتداد همان درد و این دغدغه، در سال 53 شمسی و پس از تعطیلی حسینیه ارشاد بنا شد.
رودخانه خروشان نهضت اسلامی، از «هیئتهای مؤتلفهی اسلامی» تا «نهضت آزادی ایران» و سایر جریانها و عموم مردم، دوشادوش هم، خشتخشتِ خاطرههای قبا را آفریدند و آن را به کانون جوشش فکر روشن اسلامی و خیز و خروش مردمی تبدیل کردند: یک آبگیر اندیشهورزی عمومی، یک باشگاه تضارب آرا و گفتوگوی دینی، یک پایگاه اسلام سیاسی-اجتماعی که فراتر از مرزبندیهای حزبی، منبری شد برای هر که درد و درکی عمیق از وضع ایران اسلامی آن روز، و فکر و اندیشهای فاخر برای فرداها داشت.
آری! هویت تاریخی مسجد قبای تهران این است و حفظ آن، بخشی به روایت صحیح از تاریخ آن است و بخشی دیگر هم به تلاش برای بقا و بالندگی این هویت. امروز، اما مسجد قبا دیگر نه پایگاه انقلاب است و نه باشگاه اندیشهورزی، و نه بسیج مردمی بهسوی نیازهای نهضت و انقلاب اسلامی در عرصههای مختلف. هرچند که «صندوق قرضالحسنه» «ستاد جهیزیه» و «مدرسه علمیه خواهران» قبا، هر سه انصافاً خدمات شایان توجهی در عرصه محرومیتزدایی اقتصادی یا عقیدتی دارند اما امید و انتظاری که از مسجد قبا میرود، بسی فراتر و فاخرتر از این خدمات است.
سالروز تأسیس مسجد قبا، فرصتی است تا کمی به جایگاه نهاد مسجد در جامعهسازی و آینده این نهاد و خصوصا مسجد قبا بیاندیشیم. صدر اسلام و تمدن اسلامی، دوران مبارزات نهضت و روزهای پیروزی انقلاب و سالهای جنگ تحمیلی، همه تصویرها و تجربههای پیروزمندانهای از «مسجد تراز» پیش روی ما گذاشته که میتواند مایهای برای ساخت آینده و پشتوانهای برای اصلاح و ارتقای مساجد قرار گیرد.
باور ما و آنچه این روزها به فکر و ذکر و ذائقه جمعی از جوانان و اهالی مسجد و محله قبا تبدیل شده این است که نهاد مسجد، نقشی کانونی در طرح راهبردی اسلام برای ایجاد «حیات طیّبه» داشته و این ظرفیت را دارد که گنجیه اندیشه، و نیروگاه عزم و انگیزه، و عرصه رفتار و افعال و اقدام انسان را بر محور کلمه توحید - که نماز عصاره آن است - و توحید کلمه - که جماعت، آینهی آن است -، به زایش و رشد و رویش برساند.
شعاری که دور نیست تا به شعور جمعیِ اهالی فرهیخته مسجد و محله قبا فراگیر شود، این است که مسجد باید قلب تپنده و کانون جوشش و رویش حیات نوین اسلامی ما باشد، باید بتواند که فکر و ذکر مؤمنین و خصوصا جوانان را با اندیشه ناب و گفتمان نوین اسلامی مشغول کرده و انگیزه و عزم و اقدام ایشان را با جلوهی جماعت، بهسوی معماری زیست پاک توحیدی در دنیا راهبری کند؛ باید از آفرینش ذهنیتهای نوین ایمانی آغاز کرده و آنگاه ایشان را بهسوی سبکی شریعتپی از زندگی، و حاکمیتی نوین و فطرتمدار و ولایتمحور رهنمون شود؛ گو اینکه روزانه در پنج نوبت - نماز جماعت - به تمرین چنین گونهای از حیات جمعی مأمور شدهایم و این همه، تبلور همان «مردمسالاری دینی» است که قلب مکتب امام را تشکیل میدهد.
مسجد قبا، دیروز پایگاه انقلاب بود و امروز، آینهی تمامنمایی از بیمها و امیدهای انقلاب است؛ بیم از بزرگان با سنّ و سابقهای که به جای آرامش در مصدر مشاوره و موعظه، در مسیر اجرا ایستاده و کنار نمیروند و امید به جوانانی که با ارزشگذاری به داشتههای فرهنگی-تاریخی خویش و عبرتگیری از بزرگان و احترام به ایشان، عزم راسخی کردهاند برای ارتقای مسجد قبا به الگویی از حاکمیت نوین اسلامی.
*حجتالاسلام امید فشندی، دانشآموخته دانشگاه شریف و طلبه حوزه علمیه بقیةالله (عج)
انتهای پیام/