باشگاه خبرنگاران پویا- حجت الاسلام مهدی مسائلی*
هنگامی که نگاه عرفانی در دین صورتی افراطی به خود بگیرد، دینداری مردم به دینداری کرامتمحور تبدیل میشود. این نگاه عرفانیِ افراطی نیز نشئت گرفته از دیدگاههای غالیانه به دین و رهبران دینی است. نگاه بعضی از مسلمانان و شیعیان به پیامبر و ائمه (صلوات الله علیهم) نگاهی ورابشری است، یعنی آنها را انسانِ فوق و کامل نمیبینند بلکه آنها را فوقِ انسان میدانند.
در آیات متعددی از قرآن بیان شده که منکران رسالت پیامبراکرم(ص)، به خصوصیات بشری ایشان استناد میکردند و انتظار داشتند خداوند فرشته یا موجود ماورائی را بفرستد که قدرتی مافوق بشر داشته باشد و نیازها، محدودیتها و مشکلات مادی بشری برای او نباشد، آنها میگفتند: «چرا این رسول غذا میخورد و در (کوچه و) بازارها راه میرود؟... یا چرا بر این رسول گنجی فرو نیفتد یا چرا باغی ندارد که از میوههایش تناول کند؟» (فرقان/ 7و8)
اما خداوند بر خصائص بشری انبیاء و پیامبران الهی تأکید میکند و میفرماید:«اگر در روی زمین فرشتگانی زندگی میکردند و با آرامش گام برمیداشتند، ما فرشتهای را به عنوان رسول، بر آنها میفرستادیم!»(اسراء/95) پس رسولخدا(ص) در ویژگیهای انسانی تفاوتی با دیگران ندارند. البته این نگاه ورابشری مخصوص مخالفان اسلام نیست بلکه نگاهی است که در میان هواداران رسالت پیامبر(ص) نیز وجود دارد. اصولاً اشکالات بتپرستان نیز به خاطر بیدینی آنها نبوده بلکه به خاطر تلقی نادرست آنها از دین بوده است.
در میان دینداران عدهای به پیشوایان دینی، به عنوان راهنما و هدایتگر نمینگرند بلکه آنها را مقصد و هدفِ دینداری میدانند، در این نگاه، دینداری به بیان مدایح و مناقب و فضایل پیشوایان دینی منحصر میشود و فراتر از آن نمیرود. بیان فضایل نیز به موراد خاصی اختصاص دارد که نمایشی ورابشری از ائمه(ع) ارائه میکند. بر این اساس معجزات و کرامات نقل شده هرچه عجیب و غریبتر باشند فضیلت بالاتری را نمایش میدهند. این در حالی است که ملاک برتری در فضایل برای بندگان خدا، برتری در صفات نیکوی بشری و عبد بودن آنها برای خداوند است. با نگاه کرامتمحور، کرامات عمومیت و اطلاق پیدا میکنند و جز اساسی دین میشوند و حتی خدشه در آنها تضعیف دینداری تلقی میشوند.
البته باید بر این نکته تأکید کنیم که معجزه و کرامت برای پیامبر و ائمه(ص) وجود داشته است ولی این موارد فرعی از رسالت تبلیغی آنها است نه اصل رسالت آنها. با صراحت باید بگوییم پیشوایان نیامدهاند که مریض شفا دهند، مرده زنده کنند و حوائج مردم را بدهند، بلکه آمدهاند که مردم را خداباور کرده و به برپایی عدالت برانگیزند: «لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند»(حدید/25) این نوع دینداری را دینداری معرفتمحور مینامیم که در آن اگرچه کرامت و معجزه در مواردی وجود دارد ولی اصل و هدف نبوده و اطلاق و عمومیت ندارد و نباید ارتباط دینی با پیشوایان دینی را بر اساس آن تعریف شود.
با این حال، در دینداری کرامتمحور پیشوایان دینی افرادی شکستناپذیر در جنگ و مبارزه هستند، ویروسها و بیماریها کاری به آنها دارند، سانحه برای آنها اتفاق نمیافتد، حتی بعضی از این دینداران به شئون شخصی ائمه(ع) وارد میشوند و سعی میکنند ویژگیهای بشری را از آنها نفی کنند. در همین راستا گزارشات تاریخی درباره زندگی شخصی و اجتماعی ائمه(ع) همگی به تأویل میروند به گونهای زندگی بشری آنها صورتی تصنعی و نمایشی پیدا میکند.
متأسفانه دینداری کرامتمحور در میان مبلغین دینی طرفداران زیادی دارد چون با کمک آن افراد بیشتری را میتوانند جذب دین کنند، ولی چنین دینداری از طرفی در معرض خرافات است و از طرفی دیگر ممکن است هدفش را گم کند، همانگونه که مسیحیان هدف رسالت عیسی(ع) را گم کردند و با غلو درباره او، دین عرفانی حول شخصیت عیسی(ع) را جایگزین دین اجتماعی و سلوک الهی او کردند. آنچه اسلام به دنبال بوده است دینداری معرفتمحور است، از این جهت است که معجزه اسلام و پیامبر(ص) قرآن است نه زندهکردن مردگان و شفای مریضان.
*عضو شورای اندیشه ورز مفام
انتهای پیام/