به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، مرحوم شهید سیدمرتضی آوینی به فیلمهای مرحوم علی حاتمی خصوصاً فیلم مادر وی نقد جدی و صریحی داشت.
او در ابتدای نقد خود مینویسد: «باز هم آقای « علی حاتمی » و دل مشغولیهای خسته کنندهاش؛ دلبستگیاش به عهد قجر و آت و آشغالهای صندوق خانههای متروک و آدمهایی نیست آبادی، اما با بزک واهی و دیالوگهای پر تکلف و حکاکی شدهای که حتی برای رعایت جناس و قافیه کج و معوج شدهاند، آن هم از دهان تیپهای تصنعی که این کلمات در دهانشان زیادی میکند... این کلمات در دهان همه زیادی میکند و من نمیدانم که اصلاً این طرز نوشتن و حرف زدن اگر به درد سینما و تئاتر نخورد، به چه درد دیگری ممکن است بخورد!»
نمایی از فیلم مادر
شهید آوینی «افقِ» رسول ملاقلیپور را رمبوییزم مینامد
این سؤال همواره وجود دارد که چرا سید شهیدان اهل قلم اینگونه به فیلم علی حاتمی تاخت؟ چه چیزی در حقیقت عامل این نگاه تلخ وی به سینمای علی حاتمی که او را به عنوان سعدی سینمای ایران میشناسند است؟
سید محمد حسینی که قبلتر در مجموعه برنامه ققنوس در میزگردی درباره تفاوت وجه شهید آوینی با دیگر کارشناسانی مانند شهریار زرشناس، شهاب اسفندیاری و مسعود فراستی صحبت کرده بود در این مورد معقتد است که علت نقدهای شهید آوینی به سینمای حاتمی در دو مورد خلاصه میشود.
آوینی نق نمیزند
حسینی در ابتدا بیان کرد: نقدهای آوینی مانند برخی از منتقدان پر سروصدای امروز نیست که بیشتر نِق بزنند. او نقدهای روشمند و جدی به سینما و فیلمها داشت که کمتر منتقدی مانند او توانسته است بنویسد. علت این است که آوینی افق دارد و در مسیری حرکت نمیکند که افقش معلوم نباشد. او برای خودش قبله تعریف کرده و قبله او باعث شده است که از دیگر وجوه فکری و اعتقادی و هنری انصراف دهد. همین رویکرد او منجر به محکِ نقدِ خاص سیدمرتضی آوینی میشود.
وی در ادامه گفت: اما امروز بسیاری از منتقدان ما یا برای متامع شخصی و یا برای پول نقد میکنند. منتقدانی را میشناسم که فیلمهای کارگردانی را نقدهای تند میکردند اما در فیلمهای بعدی همان کارگردان روابط عمومی شدند! بنابراین آوینی اگر نقدی میکرد از روی سنجش دقیق خودش بود و فیلمی که با تفکر او مطابقت نداشت را مورد انتقاد قرار میداد.
آوینی فرهنگ ایرانی در فیلم مادر را توریستی میداند
نویسنده فیلم «آفتاب نیمه شب» در مورد نقدهای جدی او به سینمای علی حاتمی اظهار داشت: درباره چرایی نگاه صریح آوینی به سینمای حاتمی باید گفت که دو وجه دارد.
وجه اول این است که سینمای حاتمی نگاه توریست وار به ایران و فرهنگ ایرانی دارد و حرف آوینی این است که این نگاه درست نیست. نگاهی که مادرش برای نماز زمانی برخواسته که آفتاب طلوع کرده است، نشاندهنده عدم وقتشناسی درست او از فرهنگ و آداب ایرانی-اسلامی است. این در حالی است که خود آوینی ابن الوقت نیست و نقدهای او همواره مورد خوانش قرار میگیرد.
آوینی در ادامه به علی حاتمی میگوید که شما با فرهنگ و فضایی که با فرهنگ و سنت ما سروکار دارد کلیشهای برخورد کردی در حالی که ما در همان حوض خانه نیز وضو گرفتیم و در همان حیاط و ایوان نماز خواندیم و آنها را میشناسیم. این تم شما توریستی است و برخواسته از حقیقت فرهنگ و سنت ایرانی نیست.
زبان فیلمهای حاتمی نقطه ضعفش است نه نقطه قوت
وی در بخشی دیگر از سخنان خود اشاره کرد: وجهه دیگر ناراحتی آوینی این است که زبان حاتمی زبان عجیبی است که نگاه درستی به اجتماع ندارد. معلوم نیست این زبان با این همه تکلف برای چیست؟ البته این را بسیاری نقطه قوت فیلمهای او میبینند اما آوینی نقطه ضعف فیلمهای او میداند.
مثلاً در سریال هزار دستان رضا تفنگچی اولش آدم موجهی نیست و ادبیاتی با فرم لاتها را دارد آخرش هم که متحول شده است باز همین حالت را دارد. پس کاراکتر سریال سفر و تحول شخصیتی نداشته است و اوج نگرفته است.
پس زبان و عنصر زمان که دچار بیزمانی است در حقیقت نقدهای واقعی او به سینمای علی حاتمی است.
حاجی واشنگتن علی حاتمی بینظیر است
با این اوصاف هر دو این بزرگواران سینما برایشان پدیدهای جدی است که تمام تلاششان را کردهاند تا تصویر ذهنی خود را با قدرت ارائه بدهند. علی حاتمی با تمام نقدی که به فیلم مادرش وارد است یکی از بهترین فیلمها را در نقد غربزدگی ما با عنوان «حاجی واشنگتن» ساخته است که به نوعی دلدادگی ما به آمریکا را به چالش میکشد و در تمام تاریخ مثلش دیگر ساخته نشده است. فیلمی که بسیاری از روشنفکران به او خرده میگیرند که چرا باید چنین فیلمی در کارنامه سینمایی او باشد؟
پوستر فیلم حاجی واشنگتن
پس ما با یک سینمای جدی و نقدهای جدی به آن سینما روبروییم. نقدهای جدی و فنی باعث میشود که روایت و ادبیات در سینما نیز دچار تحولاتی شود. همینطور هم شد و به نظرم با نقدهای آوینی سینمای امرالله احمدجو و مسعود جعفری جوزانی تغییرات محسوسی پیدا کرد.
حسینی در پایان اشاره کرد که پس آوینی با علی حاتمی سر ستیز و مقابله ندارد و تنها منظورش نقد سینما است؛ چیزی که آوینی در مورد سینمای دفاع مقدس هم وارد میداند و فیلم «افق» رسول ملاقلیپور را رمبوییزم مینامد.
انتهای پیام/