به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، در شرایط امروز که از یک جهت نگرانیهای ابتلا به بیماری و ویروس منحوس کرونا و از جهت دیگر مشکلات اقتصادی مردم جهان و کشور ما را مشغول خود کرده رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اخیر خود به مطلب مهمی اشاره نمودند که به این شرح است: «خوب است که در ماه مبارک رمضان یک رزمایش گسترده برای مواسات، همدلی و کمک مؤمنانه به نیازمندان و فقرا در جامعه شکل بگیرد و برای اثبات ارادتمان به امام زمان (عج) صحنهها و جلوههایی از جامعه مهدوی را که جامعهای همراه با قسط، عدل، عزت، علم، برادری و همیاری است، بهوجود آوریم.»
لازم است که در این راستا نکاتی درباره مواسات مطرح شود تا در دورانی که با شیوع بیماری کرونا هموطنان به یاری یکدیگر نیاز دارند از جایگاه والای انفاق آگاه شویم.
تعریف و اهمیت مواسات چیست؟ کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی میگوید: مواسات در لغت به معنى کمک کردن به یکدیگر است. همدردى با دیگران و شریک ساختن آنان در بهرهگیری از مواهب زندگى، از آن جهت که نوعى درمان و اصلاح اجتماعى است، «مواسات» نامیده میشود. در اسلام بهاندازهای دربارۀ مواسات تأکید شده است که مىتوان آن را بهعنوان یک قانون اخلاقى معرفى کرد.
حجتالاسلام امیر صالحی ادامه میدهد: مواسات در فرهنگ اسلامی و سیره نبوی از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است، از نظر حضرت رسول (ص) تکافل و یاری کردن برادران دینی و اهتمام به امور آنان و مواسات با ایشان از والاترین عبادتها و نشانه کمال بندگی حق است تا آنجا که ایمان حقیقی را در گرو مواسات میداند و میفرماید: من واسی الفقیر و النصف الناس من نفسه فذلک المؤمن حقاً.[3] کسی که با فقیر مواسات کند و با مردم از جانب خود انصاف نماید، او مؤمن حقیقی است.
وی میگوید: در دین اسلام به مسلمانان توصیه شده است که غافل از یاد نیازمندان جامعه نبوده و آنان را فراموش نکنند،[4] مومنین را به کمک کردن و مهرورزى با هم و مواسات با نیازمندان و عطوفت با یکدیگر تشویق و ترغیب نموده است.
کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی با بیان اینکه انفاق مصداق بارز مواسات، ادامه میدهد: راز اینکه اسلام در مورد انفاق تأکید فراوان کرده است، این است که میخواهد همه امت مسلمان با هم برادر و همدل باشند و در مشکلات و گرفتاریها یار و غمخوار هم باشند و به مواسات با یکدیگر بیندیشند.
پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: ما اصبح و لا یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم.[1] کسی که صبح کند و در اندیشه برآوردن نیازهای مسلمانان نباشد، مسلمان نیست. بر اساس این حدیث شریف، در اندیشه نیازهای دیگران بودن، گره گشودن از کار مردم جامعه و خدمت به دیگران از وظایف اساسی هر مسلمانی است.
پیامبر اکرم (ص) در حدیث دیگری میفرمایند: ما آمن بالله من بات شبعان و جاره جائع.[2] کسی که سیر بخوابد در حالی که همسایه او گرسنه باشد، به خداوند ایمان نیاورده است.
وی میافزاید: شایانذکر است که پیامبر اکرم (ص) این روایتها و نظایر آن را در روزگاری میفرمودند که بیشتر مسلمانان بهسختی میتوانستند معاش خود را فراهم کنند و برخی با زحمت و رنج فراوان در شبانهروز یک وعده غذا تهیه میکردند. بیان این روایتها برای آن است که مسلمانان در چنین شرایط سختی هم به فکر دیگران باشند. در اسلام خودخواهی، خودمحوری و خودنگری وجود ندارد و این خصوصیات با مسلمانی سازگار نیست.
مرحوم مجلسی (ره) در مجموعه شریف بحارالانوار از حضرت علی (ع) اینگونه نقل میکند: ان الله یحب المرء المسلم الذی یحب لاخیه، یحب لنفسه و یکره له ما یکره لنفسه.[3] همانا خداوند مسلمانی را دوست دارد که آنچه برای خود دوست دارد، برای برادرش هم میپسندد و آنچه را برای خود ناخوش دارد، برای او هم نمیپسندد. به راستی اگر همه مسلمانان این خصوصیت و ویژگی اخلاق را در خود به وجود آورند، پدیدههای ناپسندی همچون رباخواری، گرانفروشی، رشوهخواری و سایر گناهان از جامعه رخت برمیبندد. اجرای قانون مواسات در اسلام بسیار اهمیت دارد. شاید بیش از هزار روایت و صدها آیه درباره اجرای قانون وارد شده است.
حجتالاسلام صالحی درباره تقسیم انفاق از جهت حکم شرعی بیان میکند: انفاق از جهت حکم شرعی نیز به انفاق واجب و مستحب و حرام قابل تقسیم است.انفاق واجب طیف گستردهای از واجبات مالی، مانند زکات، خمس، کفارات مالی، اقسام فدیه و نفقات واجب را شامل میشود ؛ بهعنوان مثال، زکات از مصادیق بارز انفاق واجب است که مفسران در ذیل برخی آیات مربوط به زکات و انفاق از جمله آیه 3 سوره بقره:«و مِمّا رَزَقنـهُم یُنفِقون» و آیه «والَّذینَ یَکنِزونَ الذَّهَبَ والفِضَّةَ ولا یُنفِقونَها فی سَبیلِ اللّهِ فَبَشِّرهُم بِعَذاب اَلیم» این نکته را یادآور شدهاند.
وی میگوید: از موارد دیگر انفاقهای واجب پرداخت خمس است: «واعلَموا اَنَّما غَنِمتُم مِن شَیء فَاَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ» نفقه مصداق دیگر، واجب زوجه و فرزندان است که بر عهده زوج گذارده شده: «و عَلَی المَولودِ لَهُ رِزقُهُنَّ وکِسوَتُهُنَّ بِالمَعروف» و نیز کفارات مالی؛ مانند کفاره سوگند، افزون بر این، گاه در موارد ضروری به دلایلی انفاق، واجب میشود؛ مانند تأمین هزینه جهاد که آیه 195 سوره بقره: «و اَنفِقوا فی سَبیلِ اللّهِ و لا تُلقوا بِاَیدیکُم اِلَیالتَّهلُکَة... » در این باره نازل شده است یا رفع دیگر نیازهای ضروری جامعه؛ مانند ساختن راهها، پلها، مدارس، مساجد و جز اینها که برخی انفاق در این موارد را مصداقی از انفاقهای واجب در آیه 34 سوره توبه دانستهاند.
کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی تصریح میکند: از مصادیق انفاق مستحب، صدقه مستحب است که برخی آیات انفاق را ناظر به آن دانستهاند؛ از جمله: مَن ذَا الَّذی یُقرِضُ اللّهَ قَرضـًا حَسَنـًا.. ؛ همچنین مراد از انفاق را در آیات متعددی اعم از انفاق واجب و مستحب ذکر کردهاند؛ از جمله آیات 3 و 270 سوره بقره؛ مصادیقی از انفاق حرام نیز در قرآن کریم تصریح شده است؛ مانند انفاق مشرکان در راه معصیت خداوند اِنَّ الَّذینَ کَفَروا یُنفِقونَ اَمولَهُم لِیَصُدّوا عَن سَبِیلِ اللّهِ...»
وی درباره آثار انفاق میگوید: انفاق کردن در راه خدا و رفع حاجت نیازمندان آثار و برکاتِ فردی و اجتماعی متعددی در بر دارد. این آثار اعم از مادی و معنوی و دنیوی و اخروی است. برخی از مهمترین آثار انفاق از دیدگاه قرآن کریم عبارت است از تزکیه و طهارت نفس؛ انفاق موجب پاک شدن نفس از بسیاری از رذایل اخلاقی است؛ چنانکه وجود این ویژگی برای زکات دادن که خود گونهای از انفاق به شمار میرود، تصریح شده است: «خُذ مِن اَمولِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرُهُم و تُزَکّیهِم بِها وصَلِّ عَلَیهِم... »؛ همچنین مفسران مراد از «یَتَزَّکی» را در آیه 18 سوره لیل پاک شدن انفاق کننده از گناهان و طهارت نفس او دانستهاند، دنیا دوستی، مال دوستی و بخل از جمله رذایلی است که با انفاق کردن از انسان دور میشود.
صالحی با بیان اینکه آرامش روحی از دیگر آثار انفاق است، ادامه میدهد: پیامد دیگر انفاق، آرامش روحی انفاقگر در دنیا و آخرت است: «اَلَّذینَ یُنفِقونَ اَمولَهُم فی سَبیلِاللّهِ... لا خَوفٌ عَلَیهِم ولا هُم یَحزَنون» خوف» را نگرانی از آینده و حزن را ناراحتی و اندوه از گذشته معنا کردهاند، به نظر شماری از مفسران مراد از «تَثبیتـًا مِن اَنفُسِهِم» در آیه 265 سوره بقره آرامشی است که پس از انفاق برای انفاق کننده و انفاق شونده و در پی آن برای جامعه حاصل میشود.
وی با اشاره به جبران و افزایش اموال تصریح میکند: خداوند کمبود مادی را که بر اثر انفاق در مال انفاق کننده پدید میآید، جبران میکند: «و ما اَنفَقتُم مِن شَیء فَهُوَ یُخلِفُهُ»مفسران مراد از «یُخلِفُه» را در این آیه جبران مادیِ اموال در دنیا یا ثواب و پاداش اخروی دانستهاند. آیه 272 سوره بقره نیز همینگونه تفسیر شده است و ما تُنفِقوا مِن خَیر یُوَفَّ اِلَیکُم...» خداوند افزون بر جبران سرمایه انفاق شده، گاه چند برابر آن را به انفاقگر میدهد: «مَن ذَا الَّذی یُقرِضُ اللّهَ قَرضـًا حَسَنـًا فَیُضـعِفَهُ لَهُ اَضعافـًا کَثیرَةً واللّهُ یَقبِضُ و یَبصُـطُ» مراد از«واللّهُ یَقبِضُ و یَبصُـط» این است که قبض و بسط روزی به دست خداست و او توانایی آن را دارد که در عوض آنچه از مال انفاق کننده کم میشود چند برابر آن را بدهد؛ چنانکه آیه 268 سوره بقره نیز به این مطلب اشاره دارد.
کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی با اشاره به تقریب به خداوند به عنوان اثر دیگر انفاق تصریح میکند: به تصریح آیات قرآنی خداوند انفاقگران را دوست دارد. انفاق موجب قرب و نزدیکی انسان به خدا میشود: «ومِنَ الاَعرابِ مَن... و یَتَّخِذُ ما یُنفِقُ قُرُبـت عِندَ اللّهِ... اَلا اِنَّها قُربَةٌ لَهُم»
وی از امنیت اجتماعی به عنوان دیگر اثر انفاق یاد میکند و میگوید: از جمله آثار خوشایند گسترش انفاق در جامعه، نقش مهم آن در گسترش امنیت و سلامت جامعه است، آنچنان که آن را از لوازم حیات اجتماعی شمردهاند. گاه این ویژگی انفاق را از آیه 38 سوره محمد برداشت کردهاند.
به گزارش تسنیم، با توجه به مطالب فوق بجاست هر یک از ما به مقدار وسع و توان خود در جهت مواسات و همدلی حرکتی انجام داده و سهم خود را نسبت به این قانون و تکلیف الهی ایفا کنیم.
پی نوشت:
[2]. الاصول الکافی، ج 3، ص 238.
[3]. بحارالانوار، ج 75، ص 382.
[4]. همان، ج 27، ص 89.
4- https://hawzah.net/fa
5- https://www.wikifeqh.ir/
6- http://pajoohe.ir/
انتهای پیام/ 162/ی