به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، ایران کشوری است که در منطقه خشک و نیمهخشک جهان واقع شده است و بهسبب پراکنش نامنظم بارندگی از نظر زمانی و مکانی، ساکنان این مناطق را به بهرهوری بیشتر از آبهای زیرزمینی واداشته است. در اغلب نقاط ایران بهدلیل بارندگی کم و توزیع زمانی نامناسب آن، منابع آب زیرزمینی و مدیریت آن از اولویت خاصی برخوردار است.
در دهه اخیر تلاشهایی برای استفاده از فناوریهای سازگار با طبیعت برای کنترل، تغذیه و مدیریت منابع آب صورت گرفته است نمونه آن ایجاد سازه آبخیزداری سدهای زیرزمینی در نقاط مختلف مانند کرمان، خراسان شمالی، البرز و فارس است.
ضرورت ساخت سدزیرزمینی در ایران
میرمسعود خیرخواه زرکش رئیس سابق پژوهشکده آبخیزداری درباره ضرورت و اهمیت ساخت سدهای زیرزمینی معتقد است: در کل کشور ظرفیت ساخت 300 سد زیرزمینی وجود دارد و این تعداد را میتوان تقریباً در تمامی استانهای کشور احداث نمود. احداث این سدها در کشور میتواند علاوه بر صرفهجویی چشمگیر و بهرهوری بالا در مصرف و تأمین آب مورد نیاز کاربران، جنبههای محیط زیستی را رعایت و از تخریب و خالی شدن آبخوان ها محافظت کند، همچنین خسارات محیط زیستی و هزینههای گزاف ناشی از تأمین آب از طریق احداث سدهای بزرگ و برداشت بیرویه از چاهها را به حداقل ممکن برساند.
مزایای احداث سدهای زیرزمینی
سدهای زیرزمینی دارای آثار مثبت و مزایای متعددی است که از جمله این مزایا میتوان به انعطافپذیری بالا در یافتن محلهای مناسب جهت ساخت سازه سد زیرزمینی اشاره کرد؛ این سازهها را بهخلاف سدهای سطحی و همچنین سازههای بزرگ که معمولاً دور از دسترس مکانهایی است که آب را مصرف میکنند، میتوان در مجاورت مناطق کشاورزی، روستایی و صنعتی بنا نهاد.
علاوه بر این هزینه پایین اجرا، ساخت آسان سازه با استفاده از منابع مالی در دسترس و نیروی کار محلی، تبخیر ناچیز از سطح زمین، عدم آلوده شدن آب و عدم نیاز به ابزار و تجهیزات لازم جهت تصفیه آب از مزایای دیگر احداث سدهای زیرزمینی است که اجرای صحیح آن میتواند جهش تولید، عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت، بهبود معیشت و رفاه آبخیزنشینان و اشتغال آنها را بهدنبال داشته باشد.
نمونههای موفق سدهای زیرزمینی در کشور
با توجه به ظرفیت کشورمان در احداث سدهای زیرزمینی، بهدلایل مختلف احداث این سازههای آبخیزداری گسترش چندانی نیافته است و این سازهها بهصورت محدود (حدود 50 سد) در برخی استانهای کشور قابل مشاهده است. بهلحاظ تعداد، استان کرمان با حدود 20 سد زیرزمینی در رتبه اول قرار دارد. از نمونههای موفق سدهای زیرزمینی در کشور، میتوان به سد زیرزمینی سنگانه در روستای سنگانه منطقه کلات استان خراسان رضوی، سد زیرزمینی راین در استان کرمان و سد زیرزمینی وردیج در جنوب رشتهکوههای البرز اشاره کرد که دستاوردهای روشن و بسیار موفقی را بههمراه داشته است.
فرود شریفی مجری عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با اشاره به اقدامات حفاظت خاک و احداث سد زیرزمینی وردیج گفت: احداث دو سد زیرزمینی وردیج باعث جلوگیری از خروج سریع بارشها از محل نزول و نفوذ آن در خاک و ذخیره در آبخوان شده است که این امر کاهش تبخیر آب و ایجاد فضای زندگی برای موجودات ریز خاک فراهم آورده است.
از همین پرونده بیشتر بخوانید
تکلیف قانونی احداث سدهای زیرزمینی
طبق قانون برنامه توسعه ششم دولت مکلف است بهمنظور مقابله با بحران کمآبی و تعادلبخشی به سفرههای زیرزمینی و ارتقای بهرهوری و جبران تراز آب زیرزمینی، بهمیزانی که در سال پایانی اجرای قانون برنامه ششم، یازده میلیارد مترمکعب شود، اقداماتی را بهعمل آورد که مهمترین این اقدامات عملیات آبخیزداری و آبخوانداری است. از تکنیکهای مهم و اساسی آبخیزداری احداث سدهای زیرزمینی است که میتواند جایگزین مناسبی برای برداشت مستقیم آب زیرزمینی از چاههای عمیق باشد.
تأمین آب شرب شهرها و روستاها با سدهای زیرزمینی
یکی از دستاوردها و آثار احداث سدهای زیرزمینی، استحصال آب و تأمین آب شرب شهرها و بهخصوص روستاهایی است که از شهرها فاصله زیادی دارند و امکان آبرسانی به آنها سخت و گرانقیمت است، در این باره پرویز گرشاسبی عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری میگوید: با احداث سدهای زیرزمینی در مناطق مختلف کشور میتوان 25 میلیارد مترمکعب آب استحصال کرد این در حالی است که ظرفیت مخازن کل سدهای روبنایی کشور 57 میلیارد مترمکعب است.
بهگفته معاون اسبق آبخیزداری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور آب استحصالشده توسط سدهای زیرزمینی را میتوان در مصارف مختلف شرب شهرها و روستاها، مصارف کشاورزی و نیز جبران تراز برداشت آب زیرزمینی با چاههای عمیق مورد استفاده قرار داد.
لازم به ذکر است تنها در سالهای اخیر 38هزار میلیارد تومان به عملیات سدسازی اختصاص یافته است، این در حالی است که از اول انقلاب تا کنون تنها 18هزار میلیارد تومان به عملیات آبخیزداری تخصیص داده شده است.
سخن پایانی
سخن پایانی آن که با توجه به تکلیف قانونی مبنی بر جبران تراز منفی آبخوانها با عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، تکنیک احداث سدهای زیرزمینی میتواند یکی از راهکارهای مؤثر برای تعادلبخشی آبخوانها و مقابله با مشکل کمآبی، تأمین آب شرب شهرها و بهخصوص روستاهایی تلقی شود که از تأسیسات آب سالم و بهداشتی محروم هستند.
همچنین با توجه به قرار گرفتن ایران در منطقه گرم و خشک و میزان تبخیر بالا و با توجه به هزینههای پایین و اثرات اقتصادی اجتماعی فراوان احداث سدهای زیرزمینی، این راهکار مؤثر میتواند جایگزین بسیار مناسبی برای برداشت آب زیرزمینی از چاههای عمیق باشد که خسارات جبرانناپذیری مثل فرونشست زمین را بهدنبال داشته است.
انتهای پیام/+