سفر ظریف به ازبکستان و محورهای مهم روابط دوجانبه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، یکی از مقاصد مهم و کلیدی محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به آسیای مرکزی ازبکستان است. این جمهوری که به لحاظ ژئوپلیتیکی در قلب آسیای مرکزی قرار گرفته و با هر چهار جمهوری دیگر منطقه و همچنین افغانستان همسایه است، پرجمعیت‌ترین کشور در آسیای مرکزی نیز محسوب می‌شود.

ایران و ازبکستان طی سال‌های اخیر روند رو به رشدی از روابط سیاسی و اقتصادی را تجربه کرده‌اند. این ارتباطات به واسطه شرایط جدید ازبکستان و اصلاحات صورت گرفته در این کشور در دوره ریاست جمهوری شوکت میرضیایف و از سوی دیگر به دلیل وجود اشتراکات گسترده فرهنگی و تاریخی بین دو کشور صورت گرفته است. در این میان مذاکرات سیاسی منظم میان طرفین که ششمین نوبت آن در مارس 2021 (اسفند 99) برگزار شد را نیز می‌بایست به عنوان یک عامل کلیدی مورد توجه قرار داد.

ترانزیت؛ حوزه محوری مذاکرات تهران و تاشکند

حوزه ترانزیت یکی از کلیدی‌ترین محورهای همکاری ایران و ازبکستان طی سال‌های اخیر بوده است. دو کشور عضو موافقتنامه ترانزیتی عشق‌آباد هستند که آسیای مرکزی را از طریق ایران به آب‌های خلیج فارس و عمان متصل می‌سازد.

در همین راستا ازبکستان پیش از این آمادگی خود را برای سرمایه‌گذاری در بندر استراتژیک چابهار اعلام کرده است. در آذرماه سال 1399 نیز یک نشست سه‌جانبه با حضور معاونین وزارت راه ایران، ازبکستان و هند در چابهار برگزار شد که توسعه همکاری‌های ترانزیتی در چارچوب کریدور بین‌المللی شمال- جنوب از جمله محورهای این نشست سه جانبه بود.

افغانستان اما حوزه کلیدی دیگری است که پس از بسته شدن مرزهای ریلی و جاده‌ای ترکمنستان در ماه‌های آغازین سال 99 مورد توجه ایران و ازبکستان قرار گرفت.

در پاسخ به این وضعیت بحرانی ترانزیت ایران و کشورهای منطقه با آسیای مرکزی بود که مرداد ماه سال 99 کریدور ترانزیتی ایران- افغانستان- ازبکستان با عبور دو دستگاه کامیون از مبدا بندر شهید رجایی ایران رسماً افتتاح شد.

با افتتاح خط ریلی استراتژیک خواف- هرات در سال 99 نیز دریچه جدیدی به روی مناسبات ترانزیتی ایران و ازبکستان باز شده است. پیش از این در سال 2011 ازبکستان خط ریلی مزار شریف به ترمذ را تکمیل و راه‌اندازی کرده بود.

اکنون در صورت تکمیل پروژه 650 کیلومتری اتصال ریلی مزار شریف به هرات، دسترسی مستقیم ریلی ایران به ازبکستان و آسیای مرکزی از مسیر افغانستان میسر خواهد شد. در دیدار رئیس‌جمهور ازبکستان با نخست‌وزیر هند نیز بر اهمیت این پروژه در ترانزیت ازبکستان و هند تاکید شده بود. در نشست سه جانبه چابهار نیز یکی از محورهای کلیدی مذاکرات در زمینه تامین مالی، مکان‌یابی و ابعاد و پیامدهای این پروژه بود.

مبادلات تجاری

مبادلات تجاری ایران و ازبکستان بر اساس گزارش‌های رسمی در سال 2019 در مقایسه با سال 2018 با رشد قابل توجه 38 درصدی به رقم 400 میلیون دلار نزدیک شد. در سال 2020 اما به دلیل رکود اقتصادی و تجارت جهانی در نتیجه شیوع کرونا، تجارت دو کشور کاهش چشمگیری یافته است.

بر اساس گزارش‌های رسمی منتشر شده، در 9 ماه نخست سال 2020 تجارت خارجی ایران و ازبکستان تنها 178 میلیون دلار بوده که در مقایسه با بازه مشابه در سال 2019 معادل 126 میلیون دلار کاهش یافته است. در این وضعیت طبیعتاً تدبیر مکانیزم‌های تسهیل مبادلات تجاری، یکی از محورهای کلیدی مذاکرات دوجانبه با هدف بازگشت به وضعیت پیشین مبادلات تجاری خواهد بود. با این وجود بر اساس گزارش کمیته آمار دولتی ازبکستان، ایران در ژانویه 2021 جزو 10 شریک برتر تجاری ازبکستان بوده است.

در همین حال در بهمن ماه سال 99 نیز اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری کشورمان مصوبه صدور مجوز برای امضای موقت موافقتنامه ترجیحی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان را ابلاغ کرد.

در صورت اجرایی شدن این موافقتنامه می‌توان شاهد تسریع بیش از پیش مبادلات تجاری دو کشور بود. از طرف دیگر، عضویت ناظر ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا در آوریل 2020 با 86 رای موافق در پارلمان این کشور تصویب شده و در نشست ماه دسامبر همان سال در شورای عالی اتحادیه اقتصادی اوراسیا با عضویت ناظر این کشور موافقت شد.

با توجه به موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و موافقت هیات دولت با بررسی عضویت ناظر ایران در این اتحادیه، چشم‌اندازهای روشن‌تری در این زمینه وجود دارد.

بسترهای همکاری مشترک در افغانستان

افغانستان وجه مشترک ایران و ازبکستان در حوزه همسایگان است. دولت ازبکستان بیش از یک سال است که فرایند فشرده‌ای از میانجی‌گری در مذاکرات صلح بین الافغانی را آغاز کرده است.

در این فرایند ضمن میزبانی تاشکند از مذاکرات مختلف با هیات‌های سیاسی طالبان و نیز نمایندگان دولت افغانستان، مشورت‌های سیاسی نزدیکی نیز با طرفین دیگر از جمله ایالات متحده آمریکا، روسیه، ایران، پاکستان، هند، تاجیکستان و ترکمنستان نیز صورت گرفته است.

میزبانی ایران از نشست صلح افغانستان در سال 98 و سفر سید کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی کشورمان به ازبکستان از جمله محورهای این همکاری‌ها محسوب می‌شود که با حضور وزیر امور خارجه کشورمان در کنفرانس «قلب آسیا- روند استانبول» به میزبانی دوشنبه، پایتخت تاجیکستان تداوم یافته است.

با این حال محورهای مشترک دیگری در حوزه افغانستان پیش‌روی ایران و ازبکستان قرار دارد. با خروج غیرمسئولانه نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا از افغانستان، تحلیل‌گران گمانه‌زنی‌هایی را مبنی بر شدت گرفتن درگیری‌ها و افزایش ناامنی در افغانستان، این بار با محوریت برخی مناطق شمالی مطرح کرده‌اند.

طبیعتاً در چنین شرایطی جبر ژئوپلیتیک همکاری ایران و ازبکستان با دولت افغانستان را در یک چارچوب مشترک برای تامین امنیت این مناطق ایجاب می‌کند. در عین حال، توسعه مناطق شمالی افغانستان با محوریت امنیت‌سازی در مسیرهای ترانزیت و تجارت یکی از برنامه‌های مشترکی است که ایران، ازبکستان و ترکمنستان به صورت انفرادی تاکنون پیش برده‌اند. طبیعتاً این اقدامات قابلیت تجمیع و هماهنگی بیشتر در پروژه‌های مشترک بزرگ‌تر را داراست.

انتهای پیام/