به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم، امضای پیمان همکاری بین ترکیه و جمهوری آذربایجان در چهارچوب سندی به نام «بیانیه شوشا» توجه مقامات کرملین را به سوی خود جلب کرده است. شواهد نشان میدهد که روسیه به چند و چون پیشبرد اهداف مشترک آنکارا ـ باکو بی اعتنا نیست و اوضاع و احوال جنوب قفقاز را با دقت تمام رصد میکند. ظاهراً قرار است که ترکیه علاوه بر تأسیس یک شعبه از کارخانه ساخت پهپادهای بیرقدار در خاک آذربایجان، یک پایگاه نظامی نیز تأسیس کند. هنوز در مورد این پایگاه، جزئیات چندانی منتشر نشده اما پیش از آن که امضای بیانیه شوشا خشک شود، مسکو واکنش نشان داد. چرا که افزایش قدرت و نفوذ نظامی ترکیه در خاک جمهوری آذربایجان، موضوعی نیست که روسیه بتواند از کنار آن به سادگی بگذرد.
تیم پوتین چه میگوید؟
مسکو اعلام کرده که تحولات مربوط به احتمال ایجاد پایگاه نظامی ترکیه در آذربایجان را از نزدیک دنبال میکند و این مرحله را اقدامی ارزیابی کرد که ممکن است روسیه را ملزم به برداشتن گامهایی برای تأمین امنیت خود کند.
«دیمیتری پِسکوف» به طور واضح در مورد احتمال استقرار پایگاه نظامی ترکیه در آذربایجان گفته است: «ایجاد زیرساختهای نظامی توسط کشورهای اتحاد ناتو در نزدیکی مرزهای ما موضوعی است که توجه ویژه ما را میطلبد. این موضوع مهم و حساس، ما را ملزم میکند برای محافظت از امنیت و منافعمان، گام برداریم».
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز در این مورد اظهار نظر محتاطانهای کرده و به این اشاره کرده که در این مورد، رایزنی خاصی در میان نبوده و از آنجا که این خبر، فقط در حد شایعه و سخنان غیررسمی است، قصد ندارد تحلیل خاصی ارائه دهد.
پس از درگیری سال گذشته، نیروهای حافظ صلح روسی در منطقه قرهباغ کوهستانی مشغول خدمت هستند و از امکان رصد و نظارت بالایی برخوردارند. علاوه بر این، مسکو یک پایگاه نظامی در ارمنستان دارد و گفته میشود که بخش قابل توجهی از فرماندهان نیروهای مسلح ارمنستان، تعامل بسیاری با روسیه دارند. اما با این حال، خیال روسیه از بابت ناتو راحت نیست و نمیخواهد ناتو در این منطقه حضوری جدی داشته باشد. حتی اگر این حضور، در قامت یک دوست نزدیک به نام ترکیه باشد که در چند سال اخیر، منافع مشترک فراوانی با روسیه داشته است.
ملاحظه و تعارف در سند شوشا
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و الهام علیاف رئیس جمهوری آذربایجان، در دیدار خود در شوشا در مورد سند همکاری جدید بین دو کشور، کلیگویی کردند و جزئیات کامل آن در اختیار رسانهها گذاشته نشد.
شواهد نشان میدهد که گونهای از مصلحت اندیشی و ملاحظهکاری بر متن بیانیه شوشا سایه انداخته است. چرا که همکاری نظامی آنکارا باکو در این سند، به این شکل بازتاب یافته است: «طرفین از فعالیت برای عادی سازی زندگی، به ویژه پاکسازی مناطق مینگذاری شده در مناطق آزاد شده از اشغال ارامنه، پشتیبانی خواهند کرد. طرفین همچنین بر این موارد تأکید میکنند: تبادل پرسنل برای تقویت تواناییهای دفاعی و امنیتی نظامی، سازماندهی آموزش و تمرینات مشترک، افزایش قابلیت همکاری نیروهای مسلح دو کشور، همکاری نزدیک در مدیریت سلاح و مهمّات بر اساس فناوریهای مدرن و فعالیتهای هماهنگ نهادها و سازمانهای مُجاز برای نیل به این مقصود. ترکیه و آذربایجان از سازماندهی تمرینات نظامی همراه با ارتش سایر کشورهای دوست پشتیبانی خواهند کرد».
از یک یگان کوچک تا یک پایگاه بزرگ
الهام علیاف، رئیس جمهوری آذربایجان، در کنفرانس مطبوعاتی مشترکی که با رجب طیب اردوغان برگزار کرد، در مورد محتوای بیانیه امضا شده به مفاهیمی همچون «همکاری در زمینههای سیاسی، اقتصادی، تجاری و انرژی» اشاره کرد. اما این همه مطلب نبود.
بخش اصلی اهداف نظامی ترکیه در جمهوری آذربایجان، در دو سخن کوتاه اردوغان تجلی یافت. او ابتدا به اهمیت نقش پهپادها در جنگ قرهباغ اشاره کرده و ضمن تأکید بر جمله «قدرت آذربایجان قدرت ما و قدرت ما قدرت آذربایجان است» از این موضوع خبر داد که در آیندهای نزدیک، پهپادهای بیرقدار در خاک جمهوری آذربایجان تولید خواهند شد. نکته دوم سخنان اردوغان، در گفتگوی او با رسانههای ترکیه بود که اعلام کرد: «احداث گزینه پایگاه نظامی در آذربایجان را نادیده نمیگیرد. این پایگاه میتواند کوچک باشد اما ممکن است بعداً توسعه و گسترش یابد».
به عبارتی روشن، اردوغان قصد دارد با ایجاد یک پایگاه نظامی بزرگ در خاک جمهوری آذربایجان، اصطلاحاً، اول سنگ کوچکی بردارد که علامت زدن باشد. یعنی در آغاز، حساسیتهای روسیه را مدنظر داشته باشد و در گامهای بعدی، وقتی که اطمینان خاطر بیشتری نزد مقامات مسکو ایجاد شد، پایگاه مزبور، بزرگ و بزرگتر شود.
درک مصلحت اندیشی ترکیه در برابر روسیه، زمانی آسانتر میشود که به خاطر بیاوریم:
1. ادامه فعالیت خط گاز «تُرک استریم» و انتقال گاز روسیه از زیر آبهای دریای سیاه به ترکیه و اروپا برای آنکارا دارای اهمیت استراتژیک است.
2. آنکارا نمیخواهد در مسیر همکاری سهجانبه آذربایجان ـ گرجستان ـ ترکیه در تاناپ و حوزههای دیگر، خللی ایجاد شود.
3. تداوم فعالیت توسعهمحور تجاری ترکیه در خط زنگزور، خزر، قفقاز، چین، در صورت تنش با روسیه دشوار میشود.
4. تأسیس نیروگاه هستهای «آککویوی» ترکیه توسط مهندسین روساتُم یک پروژه استراتژیک است.
5. سالانه 7 میلیون گردشگر روسی به ترکیه میروند.
6. صادرات محصولات غذایی ترکیه به روسیه و فعالیت پیمانکاران ترک در این کشور، برای دولت آنکارا مهم است.
7.در پرونده لیبی، تأمین رضایت روسیه برای آنکارا مهم است.
از حضور بُرونمرزی تا ارتش مشترک تُرک
ترکیه در چند سال اخیر، علاقه فراوانی به تحرکات نظامی برون مرزی پیدا کرده و نیروهای مسلح این کشور در عراق، سوریه، لیبی، سومالی و مناطق دیگر حضور پیدا کردهاند. این حضورها، گاه به بهانه مبارزه با ترور بوده و گاه به شکل اشغال بخشی از کشور همسایه (سوریه). در عین حال، نیروهای مسلح ترکیه در چهارچوب مأموریتهای مشترک ناتو، در افغانستان، کوزوو، مناطقی از بالکان و گوشههای دیگر جهان حضور دارند. اما حضور و مأموریت موقت یک چیز است و احداث پایگاه نظامی ماندگار، چیزی دیگر.
حالا ترکیه در کشورهایی همچون قبرس، عراق، قطر، سوریه، لیبی و سومالی پایگاه دارد. اما تمایل دارد که در افغانستان و جمهوری آذربایجان نیز حضور نظامی پررنگتری داشته باشد. شاید این ایده ترکیه، در تداوم همان سیاست چند سال پیش است که ایده آن، ابتدا به عنوان «ارتش مشترک تُرک» مطرح شد. اما بعدها بنا به برخی حساسیتهای سیاسی منطقهای، بر آن سرپوش گذاشته شد و از این ایده، سخنی به میان نیامد.
در پایان باید گفت، پیچیدگی و چالشهای فراوانی در مورد چند و چون حفظ روابط و منافع مشترک ترکیه و روسیه در منطقه آسیای میانه و جنوب قفقاز وجود دارد. با آنکه در سوریه، شرق مدیترانه و پرونده انتقال گاز، روسیه نیز وابستگیهای نسبی مشهودی به ترکیه دارد، اما میزان وابستگی ترکیه به روسیه بیشتر است و دولت اردوغان ناچار خواهد بود در تنظیم سیاستها و تدوین استراتژی خود در افغانستان، جمهوری آذربایجان و مناطق دیگر، نگاهی جدی به تأمین رضایت روسیه داشته باشد.
انتهای پیام/ر