به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بازارسازی فرهنگی، حوزهای تقریباً جدید در ایران است، آنقدر جدید که حتی برخی از دستگاههای فرهنگی و مسئولان امر نسبت به آن اطلاع و اشراف کافی ندارند؛ این در حالی است که کشورهای مختلف با بهرهگیری از فرهنگ بومی خود طی سالهای گذشته تلاش کردهاند در این زمینه فعالیت کنند و محصولات مرتبط را تولید کنند. ژاپن و آمریکا از جمله کشورهای موفق در این حوزه محسوب میشوند. شرکتهای انیمیشنسازی در این کشورها کاراکترهای محبوبی را تولید میکند؛ همزمان با خلق یک کاراکتر و جا افتادن آن میان کودکان، محصولات مرتبط با این کاراکتر نیز تولید و از طریق فروشگاهها بهصورت گسترده عرضه میشود.
بازارسازی فرهنگی از دو منظر حائز اهمیت است؛ بُعد اقتصادی و بُعد فرهنگی. کشورهای فعال در این زمینه، هرساله سود سرشاری را راهی کشورهای خود میکنند و از سوی دیگر، اذهان مخاطبان دیگر کشورها را نیز در دست میگیرند. بنا بر تحقیقات انجامشده، وزارتخانهای با عنوان وزارتخانه انیمیشن و کمیک در ژاپن فعال است. سود حاصل از فروش این محصولات بهصورت سالیانه بیش از فروش نفت ایران تخمین زده میشود.
از ابتدای دهه 90 حرکتی در کشور به منظور تولید نوشتافزار به عنوان یکی از ردیفهای حوزه صنایع فرهنگی شکل گرفت. در شرایطی که 90 درصد نیاز بازار را اقلام وارداتی با طرحهای غربی تأمین میکرد، اجرای ایده تولید نوشتافزار ایرانی با طرحهای ایرانی و اسلامی کمی دور از ذهن به نظر میرسید. چرا که از یک سو فعالیت در این حوزه با توجه به تأکید واردات و از سوی دیگر، ناآشنایی خانوادهها با اقلام ایرانی با طرحهای بومی کار را سخت میکرد. نوشتافزار ایرانی اسلامی در حالی کار خود را آغاز کرد که حتی برخی از فعالان فرهنگی جبهه انقلاب نیز نسبت به نتیجه دادن آن مردد بودند.
حالا پس از گذشت 12 سال از آغاز این حرکت، نوشتافزار ایرانی قریب به نیمی از بازار را در دست دارد. کار با فعالیت دو برند آغاز شد، اما پس از مدتی با ارتقای کیفیت محصولات، تنوعبخشی در طرح، ورود به عرصههایی که هیچگاه تولید در آنها صورت نگرفته بود و ارائه محصولات جدید، بیش از 100 تولیدکننده و برند در این حوزه فعالیت میکنند. با همه این پیشرفتها هنوز در بازار صنابع فرهنگی ایرانی آسیبها بسیار است، به ویژه در حوزه نوجوان به نظر میرسد، در سایه غفلت ایجاد شده ناشی از توجه غالب به حوزه کودک، پیشروی کالاها و طرحهای غیربومی بیشتر شود.
در هفتههای گذشته و در جریان برگزاری نمایشگاه نوشتافزار، پس از تجربه بیش از یک دهه فعالیت در این حوزه، از سند چشمانداز تولید نوشتافزار ایرانی رونمایی شد. اجرای این سند در انتظار تشکیل کارگروه لازم در وزارت صمت است.
در بخشی از این سند مفصلا درباره محتوا و تکمیل سبدنوشتافزار و صادرات بحث شده است، بنابراین اجرای این سند به نظر میرسد میتواند بخشی از نواقص و آسیب های حوزه نوشتافزار را برطرف کند.
یکی از آسیبهای فعلی حوزه نوشتافزار که عمدتا متوجه بازار نوجوان است، تولید دفاتر و نوشتافزارهایی غیرمتناسب با سبک زندگی ایرانی و اسلامی است که عمدتا متاثر از کمیکاستریپها، مانگاها ، گروههای موسیقی کرهای و ... است.
شرکتهای متعددی در سالاهای اخیر اقدام به انتشار محصولاتی با تصاویر گروههای بی تی اس، بلک پینک و سایر گروههای کی پاپ و دیگر سلبریتیهای دنیای نوجوانان غربی کردهاند، اتفاقی که اگرچه بنا به گفته ابراهیمی مدیرکل دفتر چاپ طبق آییننامه تخلفات چاپ غیر قانونی است، اما به وفور انجام شده و در بازار نیز در دسترس است.
محمد یقینی مدیرعامل مجمع نوشتافزار ایرانی اسلامی در این زمینه به تسنیم میگوید: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت صمت باید در راستای اجرای سند نوشتافزار دست به دست هم بدهند، قانونی تصویب کنند تا طبق آن قانون استفاده از طرحهایی با مضامین غیر ایرانی و غیر اسلامی ممنوع شود.
وی با اشاره به سند راهبردی صنعت نوشتافزار گفت: در این سند ما بیشتر رویکرد ایجابی داشتیم و به دنبال این بودیم که با چه راهکارهایی میتوان تولیدکنندگان را به استفاده از طرحهای بومی و ایرانی تشویق کرد. ذائقه سازی تبلیغات، ارائه معافیتها و تسهیلات همه در بحث ایجابی استفاده از محتوای ایرانی میتواند، موثر واقع شود.
یقینی در پاسخ به این پرسش که قوانین موجود در زمینه استفاده از طرحهای غیرایرانی در نوشتافزارها جوابگو است یا خیر؟ گفت: متاسفانه در کل ما تنها یک قانون داریم، آییننامه نظارت بر علائم، نشانهها و نمادها بر روی پوشاک، نوشتافزار، لوازم التحریر و غیره. این آییننامه سال 79 در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است و به صورت صریح تصریح شده است که دبیرخانه و کارگروهی باید در وزرات ارشاد شگل بگیرد که بر این موارد نظارت کند، این آییننامه ابلاغ شده ولی از آن تاریخ تاکنون این کارگروه در وزارت ارشاد شکل نگرفته و طبیعتا اهداف نیز جلو نرفته است.
وی ادامه داد: یک سوی ماجرا به نظارت بر چاپخانهها و ممنوعیت استفاده از این تصاویر که به طور جد معارض با فرهنگی اسلامی است، مرتبط است، اما ساز و کار نظارتی ارشاد بر چاپخانهها عملا فیک است، چاپخانهها معمولا ترسی برای تولید چنین محصولاتی ندارند و به وفور هم اقدام به چاپ میکنند.
آسیبهای امروز حوزه صنایع فرهنگی متوجه نوجوانان است
یقینی در پاسخ به این پرسش که به نظر میرسد ما در حوزه محتوا برای کودک در صنایع فرهنگی تا اندازهای موفق بودهایم، اما برای مخاطب نوجوان کاری از پیش نرفته و اتفاقا آسیبهای امروز حوزه صنایع فرهنگی متوجه نوجوانان است، چرا برای نوجوانان کاری نکردهایم؟ گفت: این جریان دغدغه ما نیز در مجمع است، شرایط دنیا، ایران و آمار و ارقامهای موجود نشان میدهد که موضوع واقعا جدی است، داستان صنایع فرهنگی محتوا محور و کاراکتر محور اقتصادی جدی در دنیا دارد و به شدت مهمتر از اقتصاد بحثهای الگونمایی فرهنگی و الگوسازی است هم برای کودکان و نوجوان به شدت جدی است.
مدیرعامل مجمع نوشتافزار ایرانی افزود: سالها پیش با فقر محتوایی برای کودکان روبرو بودیم، کاراکترهایی با آسیبهای غیر مستقیم همچون اسپایدرمن، بتمن و ... که اگرچه به ظاهر در برابر ظلم میایستادند، اما در پنهان نکات منفی بسیاری در ایدئولوژی، خداباوری، خانواده دوستی، تشویق به تنهایی و .... داشتند. بازار را قبضه کرده بودند. که حرکتهای خوبی برای مقابله انجام شد.
وی با اشاره به حوزه نوجوان گفت: اما در فضای نوجوان محصولاتی که متناسب با فضای نوجوان است به شدت مستقیمتر عمل میکنند، الگوهایی که فضای باز جنسی، استفاده از مشروبات الکلی، سلبریتیهای موسیقی با المانهای فرهنگی خاص، ورزشکارهای خشن و ... که دنیای نوجوانان را تسخیر میکنند، امروز به شدت رواج یافتهاند. تا 15 سال پیش چنین فضایی نداشتیم، طبیعتاً وقتی الگوسازی انجام میشود، تاثیرات نیز بیشتر میشوند. برای اقتصاد چرخه صنایع فرهنگی نیز بهترین ابزار، نوشتافزار، کتاب، پوشاک، محیطهای خدماتی، ورزشی و تفریحی است. 15 حوزه محصولی و 8 حوزه خدماتی شناسایی شدهاند و اقتصاد این صنعت را بر آن مبنا تنظیم میکنند.
یقینی تصریح کرد: ورود صنایع فرهنگی غرب به حوزه کتاب و نوشتافزار کاراکتر محور خیلی جدی شده است، در داخل کشور ما هم در فضای نوشت افزار متاسفانه با آسیبهای جدی در تولیدات که غالبا هم ایرانی هستند، روبرو هستیم، ما به عنوان مجمع چون قانونی نداریم، در فضاهای ایجابی کار میکنیم و دنبال تشویق تولیدکنندهها هستیم.
فقیر بودن حوزه نوجوان از کاراکترهای ایرانی
وی با تاکید بر فقیر بودن حوزه نوجوان از کاراکترهای ایرانی گفت: حوزه نوجوان به نسبت فضای کودک صفر و صد است، میتوان گفت در فضای نوجوان تقریبا چیزی برای گفتن نداریم، تنها یکی دو اثر مانند منطقه پرواز ممنوع که یک فیلم سینمایی بود، داریم. اگر تحلیلی از شبکه پویا داشته باشیم خواهیم دید که عمدتا برای مخاطب کودک است، سایر تولیدات صدا و سیما و سینما نیز در نهایت برای مخاطب کودک میتوانند خروجی داشته باشند، در حوزه نوجوان حرفی براتی گفتن نداریم.
جوانان ما در فضای الگوسازی و جهانبینی در معرض انحراف
در همین نمایشگاه کتاب، 95 درصد کتابها متعلق به حوزه کودک است. ما نوجوانان را رها کردیم، بنابراین نوجوانان ما در فضای الگوسازی و جهانبینی در معرض انحراف هستند.
به نظر میرسد، در حوزه صنایع فرهنگی برای مخاطب نوجوان نیازمند ورود دستگاهها و نهادهای مختلفی به موضوع هستیم، اگر قرار است، تولیدکنندههای ایرانی به استفاده از طرحها و کاراکترهای ایرانی تشویق شوند، در مقابل باید استفاده از کاراکترهای غیربومی نیز ممنوع شود، ممنوعیتی که طبق آییننامه فعالیت چاپخانهها در ایران به صراحت به آن اشاره شده است.
ابراهیمی: چاپ تصاویر غیرایرانی و غیربومی ممنوع و تخلف محسوب میشود/ چاپخانههایی پلمپ شدند
ابراهیمی مدیرکل دفتر چاپ وزارت ارشاد در این زمینه به تسنیم میگوید: این ممنوعیت سالهاست وجود دارد، حتی چاپخانههایی برای چاپ طرحهای غیرایرانی روی نوشتافزارها و دفاتر مشق پلمپ شده و دستگاههایی نیز پلمپ شدهاند. انتشار و چاپ تصاویر غیرایرانی و غیر بومی نامتناسب با فرهنگ ایرانی به هر روی ممنوع است و تخلف محسوب میشود.
گردش مالی حوزه صنایع فرهنگی، آمار عجیب و غریبی است. براساس آمارهای اعلامشده، دوهزار و 250 میلیارد دلار سهم صنعت صنایع فرهنگی در دنیا است، همچنین براساس پژوهشهای انجامشده، 500 میلیارد دلار گردش مالی صنعت انیمیشن و صنایع وابسته در دنیا اعلام شده است که از این میان، فقط 222 میلیارد دلار گردش مالی انیمیشن در دنیا تخمین زده شده است، این صنعت توانسته است برای 29.5 میلیون نفر در دنیا اشتغالزایی کند. این آمارها نشان میدهد که صنایع فرهنگی میتواند بهعنوان یک صنعت خلاق و پویا، برای هر کشوری سودآور باشد. در ایران اما آمارها چندان مطلوب برای محتوای بومی نیست. طبق آمارهای اعلامی، سهم محصولات کاراکترمحور در کشور 50هزار میلیارد تومان است که از این میزان، تنها حدود یک درصد به محتوای بومی اختصاص دارد.
بازارسازی فرهنگی در شرایط فعلی اقتصاد ایران، دریچهای است که هم میتواند از منظر اشتغالزایی و صادرات فضای جدیدی را بهروی تولیدکنندگان باز کند و هم از سوی دیگر، با توجه به تأکید مقام معظم رهبری درخصوص مقابله با تهاجم فرهنگی و لزوم انجام کار فرهنگی با محتوای بومی، بهنظر میرسد برنامهریزی در این حوزه و اهتمام دستگاههای مختلف برای شکلگیری این زنجیره میتواند فضای جدیدی را در بازار محصولات نوجوان ایجاد کند.
سمیرا شاهقلی
انتهای پیام/