بهگزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بسیاری از اندیشمندان در توصیف عوامل سازندۀ هویت ملی ایران در طول تاریخ، به نقش مهم و محوری زبان فارسی اشاره کرده اند. زبان فارسی در طول قرنها توانسته است به عنوان نخ تسبیحی برای کنار هم قرار دادن قومیتها و زبانهای مختلف تشکیل دهندۀ ایران تاریخی و فرهنگی عمل کرده است و حتی در زمانی که تغییر و تحولات سیاسی و آمد و رفت حکومتها بخشهایی از این سرزمین را از دامن مادر اصلی جدا کرده است، باز هم این پیوند حسی و فرهنگی حفظ شده است و هنوز هم بعد از قرنها زبان فارسی در ایجاد این پیوند موفق بوده است.
یکی از مهمترین عوامل ایجاد این موقعیت ممتاز و ویژه برای این زبان شیرین و کهن، خلق آثار ادبی ماندگار و زیبا در طول تاریخ به این زبان بوده است. ادبیات و به ویژه شعر، زبان فارسی را در دل مردم مناطق زیادی از جهان محبوب کرده است. به همین دلیل است که باید نقش نخست را برای به دست آوردن این موقعیت ویژه برای زبان شیرین فارسی به شاعران داد.
از آهنگرزادۀ سیستانی تا دهقان خراسانی
زمانی که یعقوب لیث صفاری آهنگرزادۀ سیستانی آهنگ فتح سرزمینهایی از ایران قرن سوم را کرد و توانست مناطقی در شرق و جنوب شرق ایران آن دوران را به سلطۀ خود درآورد، محمد بن طاهر یکی از آخرین بازماندگان حکومت طاهریان وقتی قافیه را در برابر او باخت، هدایایی برای یعقوب فرستاد و در کنار آن شعری نیز ضمیمه کرد تا دل یعقوب را به دست آورد اما یعقوب عربی نمیدانست و بر او طعنه زد که وقتی ما به فارسی سخن میگوییم چرا به عربی شعر بگوییم و همین باعث شد که محمد این بار شعری فارسی در مدح یعقوب بگوید. داستان شعر فارسی از آنجا شکلی رسمی یافت اگرچه پیش از آن شاعران فارسی زبانی بودند که همچنان شعر میگفتند اما نبود خط فارسی امکان نشر شعرهایشان را نمیداد. دولت سامانیان که در قرن چهارم به روی کار آمد، به دنبال بازیابی هویت ملی ایرانیان بود و به همین دلیل ترجمۀ آثار ادبی دوران ایران باستان، جمع آوری داستانهای اساطیری و پی ریزی خط جدید فارسی برمبنای خط عربی را در دستور کار خود قرار داد و ظهور ادیب نابغه ای چون ابوعبدالله جعفر بی محمد رودکی در این دوران پی ریزی استواری برای بنای باشکوه شعر فارسی را باعث شد. در همین دوران بود که نخستین شاعر زبان فارسی که دامنۀ شهرت او مرزهای ایران را درنوردید و به چهارگوشۀ جهان رسید، به میدان آمد: حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی.
شاعرانی در مقیاس جهانی
فردوسی تنها شاعر ایرانی نبود که در مقیاس جهانی مطرح شد. در دورهها و قرون بعد از آن چندتن از مشهور ترین شاعران تاریخ ادبیات جهان در ایران بزرگ، زاده شدند و به زبان فارسی مهم ترین آثار ادبی تاریخ را سرودند. حکیم عمر خیام نیشابوری شاعر قرن پنجم، حکیم نظامیگنجوی شاعر قرن ششم، مولانا جلال الدین محمد بلخی و سعدی شیرازی شاعران قرن هفتم و شمس الدین محمد حافظ شیرازی در قرن هشتم مشهورترین شاعران ایرانی بودند که آوازۀ شعرهایشان از مرزهای سرزمین ایران گذشت و به چهارگوشۀ جهان رسید. اگرچه شاعران بسیار دیگری هم بودند و هستند که به این موقعیت در سطحی کمتر دست یافتهاند ولی این شاعران، چلچراغهای شعر فارسی در طول تاریخ بودهاند که نام و شعرشان هرکجای دنیا که رفته است، غوغایی به پا کرده است. دربارۀ تأثیرگذاری شاعران ایرانی بر مردم دیگر کشورها و علاقهمند کردن آنها به زبان فارسی حکایتهای زیادی میتوان تعریف کرد ولی آنچه مسلم است این است که ایرانیان هرجا که پا گذاشته اند، شعر فارسی را با خود برده اند و به واسطۀ زیبایی و شورآفرینی شعر فارسی بوده است که زبان فارسی هم از چین تا اروپا و آفریقا و البته بعدترها تا آمریکا راه خود را گشوده است.
پادشاهانی که آرزوی شاعرشدن داشتند
حتی بخشی از این نفوذ را خود ایرانیان ایجاد نکردهاند برای مثال ورود و نفوذ شعر فارسی و به دنبال آن زبان فارسی به بالکان و آفریقا، مرهون علاقه مندی سلاطین عثمانی به شعر و ادب فارسی است. فهرست بالابلندی از شاهان و شاهزادگان عثمانی در دست است که اشعاری به زبان فارسی از آنان به جای مانده است که از جملۀ آنان میتوان به سلطان محمد فاتح، سلطان سلیم و سلطان سلیمان قانونی اشاره کرد. این سنت در عثمانی، بازماندۀ سنتی دیرپا در دوران سلجوقیان است که اصولاً زبان فارسی را زبان رسمیدربار خود قرار داده بودند و برخی از مشهورترین سلاطین این عصر همچون سلطان ملکشاه سلجوقی و بسیاری از وابستگان به دربار سلجوقی و امیران و امیرزادگان آنان در سرودن شعر به این زبان دستی داشتهاند. آثار این علاقه مندی تاریخی امروز به شکل ده ها و شاید صدها واژۀ فارسی است که در زبان مردم کشورهای اروپا بخصوص اروپای شرقی و منطقۀ بالکان همچنان وجود دارد و امید دهندۀ این است که شعلۀ حضور و نفوذ این زبان در جهان همچنان زنده و روشن بماند.
انتهای پیام/