به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، لازم الاجرا بودن عفاف و حجاب در جامعه اسلامی از آنجایی نشأت میگیرد که در آموزههای دینی اعم از قرآن کریم و حدیث اهل بیت علیهم السلام بر این موضوع تأکید شده است. در آیات متعدد قرآن و کلام ائمه معصوم علیهم السلام این نکته به دست میآید که در هر شرایطی رعایت عفاف و حجاب بر هر زن و مرد مسلمانی واجب است.
خبرگزاری تسنیم در گفتوگو با دکتر طاهره محسنی، استاد حوزه و دانشگاه، به بررسی نشانههای الزامی بودن رعایت حجاب بر اساس آیات قرآن و حدیث پرداخته است که در ادامه میخوانید:
یکی از دستورات مؤکد قرآن کریم درباره حجاب و رعایت پوشش، هم برای زنان و هم برای مردان، است. چرا این اندازه در آموزههای دینی بر رعایت پوشش تأکید شده است؟
قرآن برای لباس و پوشش اهدافی را تعریف میکند. هدف اول قرآن در باب لباس و پوشش، پوشاندن زشتیها و اندامهای خصوصی انسان است که در سوره مبارکه اعراف، آیه بیست و ششم به این مطلب اشاره دارد: «یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا یُوَارِی سَوْآتِکُمْ؛ اى فرزندان آدم، براى شما جامهاى فرستادیم تا شرمگاهتان را بپوشاند».
هدف دوم قرآن، زینت و زیبایی و وسیلهای برای بهبود حال و پیشرفت است که باز در سوره مبارکه اعراف، همان آیه بیست و ششم به این موضوع اشاره میکند: «وَ رِیشًا؛ و نیز جامعه زینت». البته کلمه «ریش» در قرآن به معنی نشستن در انتهای تیر برای کمک به سرعت سیر است، که مفسرین معتقدند این کلمه به وسیلهای اشاره دارد که انسان را به بلندی و پیشرفت میرساند و مراد اینجا، ترقی معنوی و روحانی است.
هدف سوم عفاف و پوشش در قرآن، نگهداری از گرما و سرما است که هم در سوره مبارکه اعراف، آیه بیست و ششم و هم در سوره مبارکه نحل آیه هشتاد و یکم به این مطلب اشاره شده است. این پوشش، انسان را هم در گرما و هم در سرما محافظت میکند: «وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرَابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ؛ و جامههایى که شما را از گرما حفظ مىکند».
ویژگی چهارم که قرآن به آن اشاره میکند، محافظت بدن از صدمههای جنگ، بلاها و سختیها و خطرات است که در سوره مبارکه نحل آیه هشتاد و یک و سوره مبارکه انبیا آیه هشتادم به این مطلب اشاره شده است. پوشش و لباس، انسان را در این سختیها و بلاها حفظ میکند: «وَ سَرَابِیلَ تَقِیکُمْ بَأْسَکُمْ؛ و جامههایى که در جنگ نگهدار شماست.»
اینها چهار هدفی هستند که قرآن برای پوشش تعریف میکند. نکته دیگری که اینجا مطرح است، در چهار موضوع قرآن به مسئله پوشش با کیفیت خاص راجع به فرزندان آدم و حضرت حوا اشاره دارد همان طور که در سوره اعراف وقتی درباره لباس و اهداف آن صحبت میکند، ابتدا آیه را با خطاب قرار دادن فرزندان آدم شروع میکند و میفرماید: «یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا...؛ اى فرزندان آدم، براى شما جامهاى فرستادیم».
این نکته که لباس باید بدن انسان را بپوشاند و حجاب و پوششی برای افراد اعم از زن و مرد باشد، چقدر در قرآن مورد توجه قرار گرفته است؟
اصل موضوع عفاف و حجاب، در سوره مبارکه نور و سوره مبارکه احزاب به طور کامل بیان شده است. برای مثال، در سوره مبارکه نور آیات 2 و 3، آیات 4 و 5، آیات 23 تا 25، همچنین آیات 6 تا 9، آیات 11 تا 18، آیه 19 و آیه 21 به احکام حجاب و عفاف و نوع پوشش اشاره شده است.
در آیه 27 و آیه 28 به نحوه مواجهه انسان با دیگران اشاره دارد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّىٰ تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلَىٰ أَهْلِهَا ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ؛ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّىٰ یُؤْذَنَ لَکُمْ وَ إِنْ قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکَىٰ لَکُمْ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ» به این معنا که «ای اهل ایمان! به خانه هایی غیر از خانه های خودتان وارد نشوید تا آنکه اجازه بگیرید، و بر اهل آنها سلام کنید، [رعایت] این [امور اخلاقی] برای شما بهتر است، باشد که متذکّر شوید. نهایتاً اگر کسی را در آنها نیافتید، پس وارد آن نشوید تا به شما اجازه دهند، و اگر به شما گویند: برگردید، پس برگردید که این برای شما پاکیزه تر است، و خدا به آنچه انجام می دهید، داناست.»
آیه خاص که اختصاصاً حجاب را به عنوان روسری یا چادر اشاره دارد، آیه 30 و 31 سوره مبارکه نور است. همچنین در آیه 32 دستور فراهم کردن ازدواج افراد و در آیه 33 دستور حفظ از نامحرم و در آیه 59 به تحریم وادار کردن کنیزان به خصوصی اشاره کرده است.
در آیه 59 به دستور ورود و خروج بردگان و کودکان به حریم خصوصی دیگران اشاره دارد و در آیه 60 موضوع رفع حجاب برای زنان بازنشسته (یائسه) را بیان میکند.
در سوره مبارکه احزاب، دستورات عفاف و حجاب به شیوه حیا، معاشرت و نقش زنان در جامعه به دقت بررسی شده است. آیات شریفه سوره مبارکه نور مثل استعفاف و حجاب در دامنه خانواده مثل سوره مبارکه احزاب آیه 35 و سوره معارج آیه 29 و سوره مومنون آیه 5 و سوره فرقان آیه 67 و سوره اسرا آیه 32 و سوره ممتحنه آیه 12 به این موضوع اشاره دارند.
در گفتار به مردان، آیه 235 سوره بقره و به زنان، آیه 32 سوره احزاب و همچنین دستورات ظاهری در آیه 32 سوره احزاب و آیات 30 و 31 سوره نور به این موضوع مجدداً اشاره شده است.
در آیه 59 سوره احزاب، عدم آشکار کردن زینت زنان و در آیه 31 سوره نور، موضوع جلباب (خمار) مطرح است. قرآن به پوشش سر و بدن یا همان چادر نیز اشاره دارد. در راه رفتن به مردم در آیه 31 سوره نور و رفتار و معاشرت و رفت و آمد در آیه 27 سوره نور و آیه 53 سوره احزاب و آیه 235 سوره بقره و آیه 33 سوره احزاب و آیه 60 سوره نور همچنین آیه 69 درباره پوشش سراسری زنان، بیان میشود.
با این توضیحات دو عبارت خمار و جلباب درباره پوشش زنان به طور مشخص در قرآن کریم استفاده شده. چه تفاوتی میان این دو وجود دارد؟
خمار عمدتاً به عنوان مقنعه شناخته میشود که سر، سینه و گردن را میپوشاند. اما جلباب از گردن میآید و به عنوان پوشانندهای برای گریبان، سینه و یقه مطرح میشود. به این دلیل، قرآن پوشش سرتاسری را معمولاً به عنوان جلباب بیان میکند.
آیا در حدیث و سخن ائمه اطهار علیهم السلام هم این نکته درباره رعایت حیا مورد توجه است؟
بله. در کلام اهل بیت علیهمالسلام نیز به این موضوع بسیار اشاره شده است. همانطور که اشاره کردم، این پارهای از آیات شریف قرآن بود که عنوان کردم. حالا روایات اهل بیت را هم باید مورد دقت باشد.
نکتهای که باید عنایت داشته باشید، این است که به لحاظ روانشناسی نیز موضوع و حجاب بسیار جای بحث دارد و به آن بسیار اشاره شده است. کتاب «مسئله حجاب» شهید مطهری نیز به این مطلب بسیار اشاره کرده است.
در روایات ائمه ما که به موضوع حجاب اشاره دارند، آمده است که در کتاب منتخب میزانالحکمه صفحه 173 از پیامبر گرامی اسلام صلوات الله علیه و سلم نقل شده که فرمودند: «هر دینی منشی دارد و منش اسلام، حیا است.»
در میزانالحکمه جلد چهارم صفحه 226 از امیرالمؤمنین امام علی علیهالسلام نقل شده که: «برای هر چیزی زکاتی وجود دارد و زکات زیبایی، پاکدامنی است.» در کتاب ثوابالاعمال و عقابالاعمال شیخ صدوق صفحه 369 از امام صادق علیهالسلام بیان شده که: «نگاه کردن به زنان نامحرم، تیر مسموم شیطان است و ممکن است یک نگاه باعث حسرت طولانی گردد.»
در کتاب شیخ صدوق، صفحه 62، از پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله روایتی نقل شده که در آن آمده است: «گروهی از اهل آتش هستند که نمیخواهند به آنها بنگرند. این گروه، افرادی هستند که تازیانه به دست دارند و مردم را آزار میرسانند، به جز زنانی که پوشیدهاند ولی در واقع برهنه هستند و به شهوات متمایلند و مردم را به سوی خود جذب میکنند.» این توصیف نقش زنانی با بدحجابی را در جامعه امروز ما نشان میدهد.
همچنین در روایتی از امیرالمؤمنین علیهالسلام که در کتاب حکم جلد ششم، صفحه 295 آمده است، بیان شده که «حجاب از ریشه و اساس تمام خوبیهاست.» در روایتی دیگر که در کتاب کنز العمال جلد شانزدهم نقل شده کسی که دختری داشته باشد و او را به خوبی تربیت کند و از نظر علمی صحیح آموزش دهد، بداند که این دختر مانع رسیدن آتش جهنم به والدین خواهد بود.
علاوه بر این، در روایت دیگری از امام صادق علیهالسلام که در وسائل الشیعه جلد سوم، صفحه 281 تصریح شده است که «برای زن مسلمان جایز نیست که روسری و پیراهنی بر تن کند که بدنش را نپوشاند.»
این مطلب ادامه دارد...