به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم، صنعت فضایی بهعنوان یکی از شاخصترین حوزههای علم و فناوری، نقش اساسی در توسعه اقتصادی، امنیت ملی و جایگاه بینالمللی هر کشوری ایفا میکند.
در ایران، این حوزه با دو نهاد اصلی یعنی سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران مدیریت میشود؛ هرچند این دو نهاد در ظاهر مأموریتهای مکملی دارند اما ساختارهای مستقل و مدیریت جداگانه آنها طی سالیان گذشته، چالشهایی همچون دوبارهکاری، تداخل وظایف و کاهش بهرهوری را بههمراه داشته است.
پژوهشگاه فضایی ایران که بهعنوان بازوی تحقیقاتی و عملیاتی در حوزه طراحی و ساخت ماهوارهها و ماهوارهبرها فعالیت میکند، در مقاطع مختلف، بخشهای آن زیرمجموعه وزارتخانههای مختلف از جمله وزارت علوم، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بوده است،
این جابهجاییهای مکرر که با اهدافی مانند تقویت ارتباط با جامعه علمی یا تمرکز بر پروژههای اجرایی انجام شده، عملاً موجب سردرگمی در سیاستگذاریهای کلان فضایی کشور شده است.
در زمان حاضر، علیرغم اینکه سرپرستی پژوهشگاه فضایی ایران بهعهده رئیس سازمان فضایی است، انتظار میرود حال که فعالیت حوزه فضایی کشور با ساخت و پرتاب ماهوارههای مختلف به ثبات قابلقبولی چه در عرصه علمی و چه در عرصه اجرا رسیده است، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از طریق شورایعالی فضایی با پیشنهاد ارتقای جایگاه سازمان فضایی به ذیل رئیس جمهور، از موازیکاری در حوزه فضایی در سطح کشور جلوگیری کند،
موضوعی که در منش و تصمیمات رئیسجمهور در دیگر حوزهها بهمنظور کاهش موازیکاریها قابل مشاهده است. موازیکاری در حوزه فضایی میتواند چالشهای پیشین را نیز تشدید کند.
این گزارش به بررسی ساختارهای موجود، تاریخچه تغییرات و ضرورت کاهش موازیکاری در مدیریت فضایی کشور میپردازد.
در ایران، حوزه فضایی تحت مدیریت سازمان فضایی ایران است اما مجموعههایی مانند پژوهشگاه فضایی ایران، پژوهشگاه هوافضا و دیگر مجموعهها دارای ساختارهایی مستقل هستند.
تاریخچه و مسیر تکامل سازمان فضایی ایران
تأسیس سازمان فضایی ایران
سازمان فضایی ایران در سال 1382 با تصویب مجلس شورای اسلامی و براساس قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تأسیس شد. هدف اصلی از تشکیل این سازمان، ایجاد یک نهاد متمرکز برای سیاستگذاری، برنامهریزی، مدیریت کلان و اجرای برنامههای فضایی کشور بود. وظایف این سازمان شامل توسعه فناوریهای فضایی، پرتاب ماهواره، مدیریت دادههای فضایی و توسعه زیرساختهای مربوطه است.
نخستین گامها و استقرار در وزارت ارتباطات
در ابتدا، سازمان فضایی ایران بهعنوان بخشی از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فعالیت خود را آغاز کرد. در این دوره، برنامهریزیهای اولیه برای توسعه فناوری فضایی در کشور صورت گرفت. تلاشهای این سازمان عمدتاً بهروی توسعه زیرساختهای پایه، ایجاد شبکههای ارتباطی ماهوارهای و تدوین برنامههای ملی متمرکز بود.
انتقال به نهاد ریاستجمهوری
در سال 1389، بهدنبال سیاستهای کلان دولت و تصمیمگیریهای جدید، سازمان فضایی ایران از وزارت ارتباطات جدا شد و بههمراه چند پژوهشکده نسبتاً مرتبط و تأسیس پژوهشگاه فضایی ذیل سازمان فضایی تحت مدیریت نهاد ریاستجمهوری قرار گرفت. این انتقال با هدف افزایش تمرکز بر توسعه فناوریهای پیشرفته و تسریع در دستیابی به اهداف بلندپروازانه فضایی ایران انجام شد. این جابهجایی باعث شد برخی پروژهها از جمله پرتابهای آزمایشی و برنامههای مرتبط با ماهوارههای سنجشی و مخابراتی، سرعت بیشتری بگیرند.
بازگشت به وزارت ارتباطات
در سال 1393، در سایه سیاستهای بسته و محدودکننده دولت حسن روحانی در حوزه فضایی و بهبهانه کاهش حساسیتهای بینالمللی، سازمان فضایی ایران بار دیگر بدون پژوهشگاه فضایی به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بازگشت!
در این مقطع، پژوهشگاه فضایی ایران بیسرپناه بود که مذاکراتی در سطوح بالا منجر شد تا به صورت مستقل و موازی با سازمان فضایی به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتقل شود. این دو انتقال به وزارت ارتباطات باعث شد که به واسطه موازیکاریها، سهمخواهیها و اختلافات داخلی و البته سیاست دولت وقت برنامههای فضایی کشور رو به افول جبرانناپذیر برود.
در این مقطع زمانی با تفویض اختیار شورایعالی فضایی به معاونت علمی و فناوری رئیسجمهور که پیش از آن در اختیار سازمان فضایی ایران بود و تشکیل مرکز ملی فضایی بر ساختارهای موازی افزوده شد، اقداماتی که بهظاهر با ساختارسازیها نشان از بها دادن به فعالیتهای فضایی بود اما عملاً فلجکننده بود که متوقف شدن بسیاری از پرتابهای فضایی، شاهدی بر این مدعاست.
تغییرات ساختاری در سالهای اخیر
سازمان فضایی ایران با چالشهایی نظیر تغییرات مدیریتی، نوسانات در ساختار و سیاستگذاریها و تأثیرات تغییر دولتها مواجه بود که با روی کار آمدن دولت سیزدهم و حمایت جدی دولت از حوزه فضایی شاهد تشکیل شورایعالی فضایی و تأکید بر حذف موازیکاریها در سطوح مختلف کشور بودیم. افزایش فعالیتهای فضایی و شکستن رکوردها در بازه زمانی یکیدوساله، نتیجه این توجهات و حمایتهای دولت مستقر بوده است.
در این مقطع، سازمان فضایی ایران تلاش کرده است با بهرهگیری از نیروی انسانی متخصص و توسعه زیرساختهای پیشرفته، به اهداف تعیینشده در برنامههای کلان فضایی کشور دست یابد. این برنامهها شامل پرتاب ماهوارههای سنجشی و مخابراتی، توسعه حاملهای فضایی جدید و همکاریهای بینالمللی در حوزه فضایی است.
با وجود تغییرات ساختاری و جابجاییهای متعدد، سازمان فضایی ایران توانسته است به دستاوردهای مهمی در عرصه فضایی کشور دست یابد:
- پرتاب ماهوارههای ایرانی مانند امید، نوید و خیام، پارس و کوثر... .
- کمک به توسعه فناوریهای بومی پرتابگرها.
- انجام عملیاتهای فضایی برای دستیابی به مدار 36000کیلومتری
- توسعه زیرساختهای فضایی ازجمله تلاش برای راهاندازی پایگاه فضایی چابهار
با این حال، یکی از چالشهای اصلی این سازمان، عدم ثبات مدیریتی و نبود یک ساختار دائمی و متمرکز در سطوح عالی است که بتواند برنامههای فضایی کشور را بدون تغییرات ناگهانی و در چارچوب سیاستهای نظام ادامه دهد.
سازمان فضایی ایران با تدوین برنامههای بلندمدت و همکاری نزدیک با دیگر نهادهای علمی و پژوهشی، از جمله پژوهشگاه فضایی ایران، تلاش میکند موقعیت کشور را در عرصه بینالمللی تقویت کند. یکی از اهداف مهم این سازمان، ارتقای جایگاه ایران بهعنوان یکی از کشورهای پیشرو در حوزه فناوریهای فضایی در منطقه است.
بهطور کلی، تکامل سازمان فضایی ایران از زمان تأسیس تا امروز، نشاندهنده تلاش مستمر برای غلبه بر چالشها و دستیابی به جایگاهی مؤثر در عرصه فضایی جهان است. هرچند ابقای رئیس سازمان فضایی ایران میتواند نشانهای از نظر مثبت دولت چهاردهم بر تداوم فعالیتهای فضایی باشد اما باید دید این دولت در ادامه، چه سیاستها و اقداماتی را در دستور کار خواهد داشت؛
آیا میتوان امید داشت که مجدداً سازمان فضایی و همه نهادهای فعال در این حوزه بهصورت یکپارچه ذیل رئیس جمهور ارتقای جایگاه پیدا کنند؟
انتهای پیام/+