به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، مراتع ایران بهعنوان یکی از منابع مهم طبیعی، نقش کلیدی در تأمین علوفه دام، حفظ خاک، ذخیره آب و تأمین معیشت جوامع روستایی و عشایری دارند. اما در دهههای اخیر، به دلیل سوءمدیریت، بهرهبرداری بیرویه و تغییرات اقلیمی، این اکوسیستمهای ارزشمند دچار بحران شدهاند. بیتوجهی به مراتع، پیامدهای گستردهای در حوزههای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی به همراه داشته است.
پیامدهای بیتوجهی به مراتع در ایران
1. تخریب مراتع و بیابانزایی
یکی از مهمترین پیامدهای عدم مدیریت صحیح مراتع، گسترش بیابانزایی است. چرای بیرویه دام، برداشت بیحساب گیاهان مرتعی، تغییر کاربری اراضی مرتعی به زمینهای کشاورزی و صنعتی، و بهرهبرداری نادرست از منابع آب، باعث کاهش پوشش گیاهی و فرسایش خاک شده است. این روند، علاوه بر کاهش کیفیت مراتع، باعث از دست رفتن توان تولیدی زمین و افزایش مناطق بیابانی در کشور شده است.
2. کاهش منابع علوفه و مشکلات دامداری
مراتع ایران در حال حاضر توان تأمین علوفه برای تعداد زیاد دامهای موجود را ندارند. طبق برآوردها، ظرفیت مراتع کشور حدود یکسوم دامهای کنونی را پوشش میدهد، اما به دلیل نبود نظارت و چرای بیشازحد، مراتع به شدت ضعیف شدهاند. این مسئله منجر به افزایش وابستگی دامداران به خوراکهای صنعتی و در نتیجه، افزایش هزینههای تولید و کاهش سودآوری صنعت دامپروری شده است.
3. تشدید فرسایش خاک و سیلابهای مخرب
مراتع سالم، نقش کلیدی در تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش دارند. اما با از بین رفتن پوشش گیاهی، خاک مراتع در معرض فرسایش بادی و آبی قرار میگیرد. این موضوع نه تنها باعث کاهش حاصلخیزی خاک و کاهش تولیدات کشاورزی شده، بلکه منجر به افزایش وقوع سیلابهای ناگهانی در بسیاری از مناطق کشور شده است. در سالهای اخیر، شاهد وقوع سیلابهای مخرب در استانهایی نظیر خوزستان، لرستان و گلستان بودهایم که بخشی از آن ناشی از تخریب مراتع بالادستی بوده است.
4. کاهش ذخیره و کیفیت منابع آبی
مراتع نقش مهمی در جذب و ذخیره آبهای سطحی و تغذیه سفرههای زیرزمینی دارند. اما با تخریب مراتع، نفوذ آب به لایههای زیرین خاک کاهش یافته و پدیدههایی مانند کاهش آبخوانها، خشک شدن چشمهها و کاهش کیفیت منابع آبی رخ داده است. این مسئله، بحران کمآبی در مناطق مختلف کشور را تشدید کرده و وابستگی به منابع آب انتقالی و چاههای عمیق را افزایش داده است.
5. تهدید تنوع زیستی و حیات وحش
مراتع، زیستگاه بسیاری از گونههای گیاهی و جانوری هستند. با تخریب این اکوسیستمها، بسیاری از گونههای حیاتوحش، از جمله کل و بز، آهو و گوزن زرد ایرانی، زیستگاه خود را از دست داده و با خطر کاهش جمعیت مواجه شدهاند. علاوه بر این، کاهش تنوع گیاهی در مراتع، بر زنجیره غذایی و اکوسیستمهای وابسته نیز تأثیر منفی گذاشته است.
6. مهاجرت روستاییان و عشایر
با کاهش ظرفیت مراتع و افزایش هزینههای زندگی، بسیاری از روستاییان و عشایر که معیشت آنها به دامداری وابسته است، مجبور به ترک مناطق خود شدهاند. این روند منجر به مهاجرت گسترده به شهرها، افزایش حاشیهنشینی و ایجاد مشکلات اجتماعی و اقتصادی در مناطق شهری شده است.
ترحم بهزاد، مدیرکل امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، مراتع را یکی از منابع طبیعی با اهمیت دانست که نقش قابل توجهی در اقتصاد و درآمد ملی کشورها ایفا میکنند.
وی تأکید کرد: مراتع از جنبههای مختلف در توسعه اقتصادی کشور مؤثر بوده و بهرهبرداری پایدار از آنها میتواند به حفظ محیط زیست و ارتقای کیفیت زندگی جوامع محلی کمک کند.
بهزاد با اشاره به نقش مراتع در تولید علوفه و تأمین غذا، خاطرنشان کرد: این منابع طبیعی به عنوان منبع اصلی تأمین علوفه دامها، پایهای اساسی برای صنعت دامپروری محسوب میشوند. وی افزود که مراتع با کاهش هزینههای تولید دامداری، بهرهوری اقتصادی این صنعت را افزایش داده و موجب کاهش وابستگی به خوراکهای وارداتی میشوند.
مدیرکل امور مراتع سازمان منابع طبیعی همچنین به نقش مراتع در اشتغالزایی پرداخت و توضیح داد: این مناطق، بهویژه در جوامع روستایی و عشایری، زمینهساز ایجاد مشاغل متعددی در حوزه دامپروری و کشاورزی هستند. به گفته وی، توسعه صنایع وابسته به محصولات دامی و گیاهی حاصل از مراتع، موجب ایجاد اشتغال بیشتر و افزایش درآمد ملی میشود.
وی با اشاره به اهمیت مراتع در صادرات محصولات دامی، تصریح کرد:کشورهای دارای پوشش مرتعی مناسب میتوانند با تولید محصولات دامی با کیفیت، به بازارهای جهانی ورود کرده و از این طریق درآمد ارزی قابل توجهی کسب کنند. بهزاد افزود که صادرات محصولاتی مانند پشم، لبنیات و سایر فرآوردههای دامی، علاوه بر تأمین نیاز داخلی، به تنوع اقتصادی و افزایش درآمد ملی کمک میکند.
وی در ادامه به نقش مراتع در حفظ منابع طبیعی و تنوع زیستی پرداخت و تأکید کرد: این اکوسیستمهای ارزشمند، به حفظ گونههای گیاهی و جانوری و همچنین اکوسیستمهای سالم کمک میکنند. بهزاد خاطرنشان کرد که این امر در بلندمدت امنیت غذایی، سلامت محیطزیست و حفظ منابع مرمتپذیر را تضمین میکند.
مدیرکل امور مراتع سازمان منابع طبیعی همچنین به پتانسیل گردشگری مراتع اشاره کرد و گفت: این مناطق با مناظر طبیعی و تنوع زیستی، بستری مناسب برای توسعه اکوتوریسم و جذب گردشگران داخلی و خارجی فراهم میکنند. وی افزود که گردشگری طبیعی میتواند به ایجاد فرصتهای شغلی جدید، جذب سرمایهگذاری و رونق اقتصادی در مناطق مرتعی منجر شود.
وی در ادامه، تأثیر مراتع بر کاهش فقر و بهبود معیشت جوامع محلی را مورد توجه قرار داد و بیان کرد: این منابع طبیعی، نیازهای اساسی بسیاری از خانوارهای روستایی را تأمین کرده و به توزیع عادلانهتر درآمد در جامعه کمک میکنند. بهزاد افزود که مدیریت پایدار مراتع، موجب افزایش بهرهوری اقتصادی و بهبود شرایط زندگی این جوامع میشود.
بهزاد همچنین به نقش مراتع در حفظ منابع آب و خاک اشاره کرد و توضیح داد:این اکوسیستمها از فرسایش خاک جلوگیری کرده و در جمعآوری و ذخیره آب نقش مؤثری دارند. وی تأکید کرد که مدیریت اصولی مراتع، میتواند به پایداری محیطزیست و افزایش امنیت غذایی کشور کمک کند.
در پایان، مدیرکل امور مراتع سازمان منابع طبیعی با تأکید بر اهمیت حفاظت و مدیریت پایدار مراتع، خاطرنشان کرد: سرمایهگذاری در این حوزه نهتنها به بهبود اقتصادی کشور کمک میکند، بلکه به ثبات اجتماعی و افزایش کیفیت زندگی جوامع محلی نیز منجر خواهد شد. وی خواستار توجه بیشتر به این منابع ارزشمند و اتخاذ راهکارهای علمی برای بهرهبرداری اصولی و پایدار از آنها شد.
انتهای پیام/