گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم ـ پنجاه و یکمین شماره از پادکست «در عمق» که به بررسی مهمترین روندها، تحولات و همچنین شخصیتها در غرب آسیا میپردازد، روز سه شنبه 26 فروردین ماه 1404 ضبط و منتشر شد. در این شماره «منصور براتی» میزبان خانم «محدثه رضایی»، کارشناس مسائل عراق است.
در اواخر قرن نوزدهم، مهاجرت یهودیان به فلسطین افزایش یافت، که منجر به تنش با جمعیت بومی عرب ساکن در آنجا شد. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول، بریتانیا قیمومیت فلسطین را بر عهده گرفت. در این دوره، مهاجرت یهودیان شدت یافت و خواستار تأسیس یک دولت یهودی در فلسطین شدند. این مسئله منجر به درگیریهای فزاینده بین یهودیان و ساکنان عرب شد.
دوره پادشاهی در عراق از سال 1923 با تاسیس پادشاهی مستقل عراق به رهبری ملک فیصل اول آغاز شد و تا سال 1958 ادامه یافت. در این دوره 35 ساله، عراق با وجود نفوذ قابل توجه بریتانیا در سیاست خارجی خود، به حمایت از مسئله فلسطین پرداخت و اقدامات گوناگونی را در این راستا انجام داد. این گزارش به بررسی اقدامات عراق در حوزه فلسطین در دوره پادشاهی بر اساس متن ارائه شده میپردازد.
حمایت سیاسی و تبلیغاتی
عراق در دوره پادشاهی به طور فعال به حمایت سیاسی و تبلیغاتی از مسئله فلسطین پرداخت. «ملک غازی»، پادشاه وقت عراق از سال 1933، با تاسیس نخستین رادیوی این کشور، برنامههایی را با موضوع وحدت جهان عرب و خطرات مهاجرت یهودیان به فلسطین تولید و پخش کرد. پس از آغاز قیام فلسطین در سالهای 1936 و 1939 علیه قیمومیت بریتانیا و مهاجرت یهودیان، عراق سیاست ضد صهیونیستی را به طور جدیتری اتخاذ نمود و از فلسطینیان حمایت کرد.
در مارس 1943، ملک فیصل دوم، پادشاه بعدی عراق، به زیارت مسجدالاقصی رفت و بر هویت عربی بیتالمقدس تاکید کرد. این سفر و تاکیدات پادشاه عراق نشان از اهمیت مسئله فلسطین برای حکومت این کشور داشت.
عراق همچنین در دهه 1340 شمسی (دهه 1940 میلادی) به مامن و مرکز فعالیت رهبران فلسطینی تبدیل شد. بسیاری از رهبران برجسته فلسطینی مانند حاج «امین الحسینی»، شهید «عبدالقادر الحسینی» و «حسن سلام» برای جلب حمایت نظامی، مالی و سیاسی از قیام ملت فلسطین به عراق آمدند و در این کشور فعالیت کردند. در داخل عراق نیز جنبشهایی به رهبری «فوزی القابقچی» و «شیخ الحسینی» شکل گرفت که جوانان عراقی را به مهاجرت داوطلبانه به فلسطین تشویق میکردند.
حتی در مسائل داخلی عراق، مانند کودتای موسوم به «صورت الماس» در سال 1941، مسئله فلسطین به عنوان یکی از مطالبات محوری مطرح شد. افسران کودتاچی، احترام به حقوق عرب در فلسطین را از اداره قیمومیت انگلستان خواستار بودند. این موضوع نشان میدهد که حمایت از فلسطین تا چه حد در افکار عمومی و حتی در ارتش عراق نفوذ داشته است.
اقدامات اقتصادی
عراق در زمینه اقتصادی نیز اقدامات مهمی در حمایت از فلسطین انجام داد. در روز پایانی سال 1945، یعنی سه سال پیش از تاسیس رژیم صهیونیستی، هیئت دولت عراق تحریم کالاهای صهیونیستی را به تصویب رساند. این اقدام، عراق را به یکی از نخستین کشورهای جهان تبدیل کرد که تحریم اقتصادی علیه رژیم صهیونیستی را در دستور کار خود قرار داد. این تحریم نشان از رویکرد جدی عراق در مقابله با صهیونیسم از طریق ابزارهای مختلف بود.
حمایت نظامی
حمایت عراق از فلسطین تنها محدود به اقدامات سیاسی و اقتصادی نبود، بلکه در عرصه نظامی نیز نمود پیدا کرد. زمانی که فلسطینیها اولین نیروی مسلح سراسری خود را با عنوان «جیش الانقاذ» تشکیل دادند، سه هنگ از نیروهای داوطلب عراقی در آن حضور داشتند. فرماندهی این هنگها بر عهده سه افسر برجسته عراقی به نامهای «طاها الهاشمی»، اسماعیل و نورالدین محمود بود. در نخستین درگیریها که در میان صهیونیستها به «جنگ استقلال» معروف است، حدود 800 نیروی عراقی در قالب این سه هنگ حضور داشتند.
نخستین عملیات بزرگ این نیروها، عملیات «راس العین اول» بود که منجر به حفظ این منطقه از تصرف صهیونیستها شد. در این عملیات، یک نظامی عراقی شهید و یک نفر دیگر زخمی شد. علاوه بر این عملیات، نیروهای عراقی در سه عملیات دیگر نیز شرکت داشتند که در مجموع منجر به شهادت دست کم 18 نظامی عراقی در خاک فلسطین شد.
با تاسیس اسرائیل در سال 1948، حمایت نظامی عراق از فلسطین به شکل گستردهتری ادامه یافت. ارتش عراق نیز مانند ارتشهای دیگر کشورهای عربی در جنگ 1948 برای حمایت از مناطق فلسطینی باقی مانده وارد عمل شد. در این جنگ، ارتش عراق در محور «مرج بن عامر» پیشروی کرد و توانست شهرهای جنین و طولکرم را آزاد کند و به سمت شهر «اللد» پیشروی نماید. در جریان این جنگ، حداقل 40 نظامی عراقی به شهادت رسیدند. در ادامه نبردها، 151 نیروی پیاده نظام و 5 خلبان عراقی دیگر نیز به شهادت رسیدند و 5 هواپیمای ارتش عراق نیز منهدم شد.
به گفته مصطفی، کارشناس فلسطینی، مهمترین اثر حضور ارتش عراق در جنگ 1948، حفظ بافت عربی در مناطقی مانند جنین و طولکرم بود. او معتقد است اگر ارتش عراق در این منطقه حضور نداشت، فلسطینیهای این مناطق نیز مانند ساکنان حیفا و یافا مجبور به ترک خانههای خود میشدند و صهیونیستها به سرعت ترکیب جمعیتی منطقه را تغییر میدادند.
در جریان جنگ 1948، نبرد بزرگی به نام «عملیات جنین» توسط ارتش عراق انجام شد که به شکست نیروهای صهیونیستی منجر شد. نظامیان عراقی معتقد بودند در صورت دریافت دستور پیشروی، قادر بودند تا تلآویو پیشروی کنند؛ اما پادشاه وقت عراق تحت فشار انگلستان و با تاثیرگذاری «نوری سعید»، پیشنهاد آتش بس را پذیرفت. این موضوع یکی از عوامل نارضایتی در عراق و از جمله علل انقلاب 1958 و پایان نظام پادشاهی در عراق تلقی میشود.
دوره پادشاهی در عراق، دورهای پر فراز و نشیب در تاریخ این کشور بود. با وجود محدودیتها و نفوذ قدرتهای خارجی، عراق در این دوره اقدامات قابل توجهی در حمایت از مسئله فلسطین انجام داد. این اقدامات شامل حمایت سیاسی و تبلیغاتی گسترده، تحریم اقتصادی کالاهای صهیونیستی و مشارکت نظامی فعال در جنگهای فلسطین بود.
حضور نظامی عراق در جنگ 1948، به ویژه در نبرد جنین، نقش مهمی در حفظ هویت عربی بخشهایی از فلسطین ایفا کرد و از تغییر ترکیب جمعیتی این مناطق جلوگیری نمود. با این حال، تصمیم به پذیرش آتشبس و عدم ادامه پیشروی به سوی تل آویو، نارضایتیهایی را در عراق به وجود آورد که در نهایت به انقلاب 1958 و پایان دوره پادشاهی منجر شد. اقدامات عراق در دوره پادشاهی نشان از عمق همبستگی مردم و حکومت عراق با مسئله فلسطین و تلاش برای حمایت از حقوق فلسطینیان در آن دوره تاریخی دارد.
انتهای پیام/