خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ خیار بهعنوان یکی از سبزیهای تازه مصرفی در سراسر جهان جایگاه ویژهای دارد. این محصول به دلیل بافت آبدار و حساسش پس از برداشت بهسرعت دچار افت کیفیت، نرمشدگی و فساد میشود. یکی از روشهای نوین برای مقابله با این مشکل، استفاده از فناوری هستهای و پرتودهی است. پرتودهی میتواند بار میکروبی را کاهش داده، فعالیت آنزیمها را کند کرده و ماندگاری خیار را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید
ضرورت و اهمیت افزایش عمر قفسهای خیار
عمر قفسهای کوتاه خیار، یکی از مهمترین چالشهای تولیدکنندگان و توزیعکنندگان است. این مسئله موجب افزایش ضایعات و کاهش سودآوری در بازارهای داخلی و صادراتی میشود. افزایش عمر قفسهای خیار با فناوری پرتودهی میتواند ارزش افزوده محصول را بالا برده و دسترسی مصرفکنندگان به محصولی تازهتر و سالمتر را تضمین کند.
معرفی و اصول کلی فناوری هستهای
فناوری هستهای در کشاورزی شامل استفاده از پرتوهای یونیزان مانند گاما، ایکس یا الکترونی است. این پرتوها با تأثیر بر ساختار مولکولی و فرآیندهای بیوشیمیایی، میتوانند فساد و نرمشدگی محصول را کاهش دهند. در مورد خیار، پرتودهی موجب کاهش رشد قارچها و باکتریها و حفظ تردی و طراوت میوه میشود.
سیستمهای پرتودهی شامل منبع پرتو (کبالت-60 یا شتابدهنده الکترونی)، محفظه محافظ برای ایمنی، نوار نقاله برای انتقال محصولات و تجهیزات پایش دز هستند. برای خیار، یکنواختی پرتودهی اهمیت ویژهای دارد، زیرا ناهماهنگی در دز میتواند موجب آسیب به بافت حساس میوه شود.
انواع کاربردها در افزایش ماندگاری خیار
پرتودهی خیار چندین کاربرد کلیدی دارد:
- افزایش عمر قفسهای: تأخیر در نرمشدگی و فساد.
- کاهش آلودگی میکروبی: کنترل باکتریها و قارچهای مضر.
- بهبود بازارپسندی: حفظ رنگ سبز و تردی خیار.
- افزایش قابلیت صادرات: امکان حملونقل طولانیمدت.
استانداردها و دستورالعملهای ملی و بینالمللی
IAEA و FAO دستورالعملهایی برای پرتودهی سبزیهای تازه تدوین کردهاند. برای خیار، دز پرتودهی معمولاً بین 0.2 تا 1 کیلوگری توصیه میشود. این دستورالعملها تضمین میکنند که پرتودهی بدون تغییر نامطلوب در بافت یا طعم خیار انجام شود.
افزایش عمر قفسهای خیار به کاهش ضایعات و افزایش سودآوری منجر میشود. تولیدکنندگان میتوانند محصول خود را در مدت طولانیتری عرضه کنند و فرصتهای صادراتی بیشتری داشته باشند. همچنین، کاهش نیاز به مواد شیمیایی نگهدارنده موجب صرفهجویی اقتصادی و ارتقای ایمنی غذایی میشود.
فرایند پرتودهی خیار
فرایند پرتودهی شامل انتخاب خیار سالم، شستوشو، بستهبندی در ظروف مناسب و قرار دادن در دستگاه پرتودهی است. پس از پرتودهی با دز مشخص، خیارها در سردخانه نگهداری میشوند تا کیفیت آنها بهتر حفظ شود. دقت در کنترل دز پرتو و شرایط ذخیرهسازی بسیار حیاتی است.
روشهای سنتی مانند استفاده از مواد شیمیایی یا سردخانهداری طولانیمدت، محدودیتهای زیادی دارند. مواد شیمیایی میتوانند برای سلامت مصرفکنندگان مضر باشند و هزینه سردخانهداری نیز بالاست. پرتودهی روشی ایمنتر، کمهزینهتر و بدون باقیمانده شیمیایی است. همچنین، کیفیت حسی خیار مانند رنگ و تردی بهتر حفظ میشود.
چالشها و محدودیتها
باوجود مزایا، پرتودهی محدودیتهایی نیز دارد. هزینه احداث تأسیسات پرتودهی بالاست و آگاهی عمومی درباره ایمنی این محصولات در بسیاری از کشورها پایین است. همچنین، دز نامناسب میتواند به بافت حساس خیار آسیب بزند. بنابراین، مدیریت دقیق فرآیند و نظارت علمی الزامی است.
خیار به دلیل محتوای بالای آب و پوسته نازک، بهسرعت پس از برداشت دچار تغییرات فیزیولوژیک میشود. مهمترین چالشها شامل نرمشدگی، قهوهایشدن پوست و رشد قارچها است. پرتودهی میتواند این مشکلات را بهطور مؤثر برطرف کند.
پرتوهای یونیزان با کاهش بار میکروبی و کندکردن فعالیت آنزیمهای مرتبط با فساد، موجب افزایش عمر قفسهای خیار میشوند. این روش بهویژه در مراحل توزیع و صادرات مؤثر است.
پیشرفتهای نوین در این حوزه
پیشرفتهای اخیر در پرتودهی خیار شامل ترکیب این روش با فناوریهای نو مانند بستهبندیهای فعال و پوششهای خوراکی زیستتخریبپذیر است. این نوآوریها باعث میشوند کیفیت حسی خیار (طعم، تردی و رنگ) بهتر حفظ شود. همچنین، استفاده از سیستمهای دیجیتال برای پایش دز پرتو، فرآیند پرتودهی را ایمنتر و دقیقتر کرده است.
همچنین، پرتودهی موجب کاهش میکروارگانیسمهای مضر میشود و ایمنی غذایی را ارتقا میدهد. این فناوری هیچ اثر منفی بر ترکیبات مغذی خیار ندارد و سلامت مصرفکننده بهخوبی حفظ میشود.
آیندهشناسی و مسیرهای پژوهشی
آینده پرتودهی در افزایش عمر قفسهای خیار روشن است. ترکیب پرتودهی با فناوریهای هوشمند مانند اینترنت اشیاء (IoT) در زنجیره سرد میتواند کارایی بیشتری ایجاد کند. پژوهشهای آینده احتمالاً بر توسعه دستگاههای کوچکتر، ارزانتر و سازگار با محیطزیست متمرکز خواهند شد تا دسترسی کشاورزان بیشتری به این فناوری امکانپذیر شود.
برای بهرهبرداری مؤثر از این فناوری، کشورها باید اقدامات زیر را اجرا کنند:
- سرمایهگذاری در تأسیسات پرتودهی.
- آموزش کشاورزان و توزیعکنندگان.
- تدوین استانداردهای ملی منطبق بر دستورالعملهای بینالمللی.
- فرهنگسازی برای پذیرش مصرفکنندگان.
این سیاستها مسیر توسعه صادرات خیار را هموار میکند و از هدررفت محصولات جلوگیری خواهد کرد.
پیوند با اهداف توسعه پایدار (SDGs)
پرتودهی خیار بهطور مستقیم با اهداف توسعه پایدار مرتبط است. این فناوری به SDG2 (پایان گرسنگی) با کاهش ضایعات غذایی، به SDG3 (سلامت و رفاه) با ارتقای ایمنی غذایی و به SDG12 (مصرف و تولید پایدار) با بهینهسازی منابع کمک میکند.
جمعبندی نهایی
پرتودهی روشی مؤثر و نوین برای افزایش عمر قفسهای خیار است. این فناوری با کاهش فساد، کنترل عوامل میکروبی و حفظ کیفیت حسی و تغذیهای، ارزش اقتصادی و بازارپسندی خیار را ارتقا میدهد. باوجود چالشهایی مانند هزینه زیرساخت و نیاز به فرهنگسازی، نمونههای موفق جهانی نشان میدهد که پرتودهی آیندهای پایدار برای زنجیره تولید و توزیع خیار رقم خواهد زد.
----
منابعی برای مطالعه بیشتر
- IAEA. (2020). Nuclear techniques in agriculture. Vienna.
- FAO. (2019). Post-harvest management of vegetables. Rome.
- Shu, Q. Y. (2009). Induced plant mutations in the genomics era. FAO.
- Singh, B., & Datta, S. (2020). Agricultural radiation biology. Elsevier.
- Jain, H. K. (2018). Food irradiation in horticulture. Springer.
- IAEA & FAO. (2022). Guidelines for food irradiation safety. Vienna.
- OECD. (2021). Economic impacts of horticulture trade. Paris.
- Ahloowalia, B. S. (2019). Radiation techniques in horticulture. Plant Biotechnology Reports.
- Kharkwal, M. C. (2015). Post-harvest technology and irradiation. Academic Press.
- FAO & WHO. (2018). Food safety and nuclear applications. Geneva.
- Lagoda, P. (2017). Food irradiation and shelf life extension. IAEA Bulletin.
- Kumar, A. (2022). Advances in vegetable irradiation. Wiley.
- IRRI. (2017). Vegetable irradiation achievements. Manila.
- سازمان انرژی اتمی ایران. (1400). گزارش پژوهشهای کشاورزی هستهای. تهران.
- WHO & FAO. (2021). Nutrition and safe food supply. Geneva.
- IPCC. (2021). Climate change and food systems. Geneva.
- FAO. (2023). Global food policy report. Rome.
- IAEA & FAO. (2019). Joint programme on nuclear techniques in food and agriculture. Vienna.
- United Nations. (2015). Sustainable Development Goals. New York.
- Dwivedi, S. L. (2020). Post-harvest innovations in horticulture. Springer.
انتهای پیام/