به گزارش خبرگزاری تسنیم از بهارستان، شهرستان بهارستان، به عنوان یکی از مناطق پرتراکم و فعالیت صنفی و صنعتی استان تهران، طی سالهای اخیر با چالشهای جدی زیستمحیطی مواجه بوده است، از نبود تصفیهخانه فاضلاب شهری و تخلیه غیرمجاز پسابها در بستر رودخانهها گرفته تا فعالیت غیرمجاز برخی کارگاهها و واحدهای آلاینده که آثار مخربی بر هوا، خاک و منابع آبی برجای گذاشتهاند. تراکم جمعیتی بالا، رشد بیضابطه صنایع کوچک و نزدیکی به محورهای ترانزیتی همچون آزادراه ساوه، بر پیچیدگی این معضلات افزوده است.
بررسیها نشان میدهد، یکی از شاخصترین چالشهای زیستمحیطی در این شهرستان، پدیده ضایعاتسوزی و سیمسوزی در حاشیه شهرهاست، فعالیتی که علاوه بر آلودگی شدید هوا، سلامت شهروندان را در معرض تهدید قرار میدهد و به بروز بیماریهای تنفسی و خونی منجر میشود. در کنار این مسئله، آلودگی ناشی از فاضلابهای رهاشده و نبود زیرساخت تصفیهخانه نیز سبب آلودگی منابع آب زیرزمینی و از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه شده است.
در چنین شرایطی، نقش اداره حفاظت محیط زیست شهرستان در رصد، پایش و پیگیری قانونی تخلفات زیستمحیطی بیش از پیش اهمیت یافته است. این نهاد بهرغم محدودیتهای نیرو و تجهیزات، در تلاش است تا با همکاری شهرداریها، فرمانداری، شبکه بهداشت و شرکت آبفا، از تخریب بیشتر محیط زیست جلوگیری کرده و مسیر توسعه پایدار را هموار سازد.
در همین راستا، خبرنگار تسنیم در گفتوگویی تفصیلی با محمدعلی جودکی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بهارستان، به بررسی دقیق وضعیت آلودگیها، اقدامات نظارتی، همکاری میانبخشی و برنامههای آینده این اداره پرداخته است.
مشروح گفتوگو به شرح زیر است:
تسنیم: طبق آمار و پایشهای شما، مهمترین واحدهای صنعتی و صنفی آلاینده در شهرستان کدامها هستند و برای هرکدام چه نوع آلایشی (هوا، آب، خاک، صوت) ثبت شده است؟
در میان واحدهای صنعتی فعال در بهارستان، ریختهگریها از جمله مهمترین منابع آلاینده محسوب میشوند. این واحدها در صورت عدم رعایت الزامات زیستمحیطی، با انتشار ذرات معلق، گردوغبار فلزی و گازهای آلاینده، هوا را بهشدت تحت تأثیر قرار میدهند. آلودگی صوتی ناشی از فعالیت شبانه و تجهیزات قدیمی نیز یکی دیگر از مشکلات این گروه است.
از سوی دیگر، واحدهای صنفی فعال در حوزه جمعآوری و تفکیک ضایعات، یکی دیگر از منابع آلایندهاند. بسیاری از این کارگاهها با سوزاندن غیرمجاز ضایعات پلاستیکی و فلزی، پسماندها را بدون رعایت اصول زیستمحیطی مدیریت میکنند که منجر به آلودگی هوا، خاک و در نهایت تهدید سلامت عمومی میشود.در مجموع، این دو بخش بیشترین سهم را در آلایندگی شهرستان دارند و اداره محیط زیست در هر فصل، پایشهای مستمر و ثبت دقیق نوع و شدت آلودگی هر واحد را در دستور کار دارد.
تسنیم: ریختهگریها در شهرستان بهارستان چه مجوزها و نظارتهایی دارند و آیا نمونهای از تخلفات جدی (انتشار گاز، پساب صنعتی، دفع غیراصولی ضایعات) طی دو سال اخیر شناسایی و برخورد شده است؟
متأسفانه حدود 95 درصد ریختهگریهای فعال در شهرستان فاقد مجوز زیستمحیطی هستند و صرفاً با مجوزهای صنفی به فعالیت ادامه میدهند. با این حال، تمامی این واحدها شناسایی و تحت نظارت کارشناسان محیط زیست قرار گرفتهاند. ما از طریق پایشهای دورهای، واحدهای متخلف را شناسایی کرده و اخطاریه صادر میکنیم. تعدادی از این واحدها بهدلیل عدم نصب سیستمهای فیلتراسیون و تداوم آلودگی، به مراجع قضایی معرفی شدهاند. به طور میانگین در هر فصل حدود 7 واحد در فهرست صنایع آلاینده ثبت میشوند.
در مواردی نیز مشاهده شده که برخی واحدها پس از ابلاغ اخطار، اقدام به اصلاح عملکرد و نصب تجهیزات کنترل آلودگی کردهاند که این نشان میدهد برخورد قانونی در کنار نظارت مستمر، میتواند اثر بازدارنده قابلتوجهی داشته باشد.
تسنیم: نبود تصفیهخانه فاضلاب شهری چه اثرات محیطزیستی و بهداشتی مشخصی تا امروز بر رودخانهها، آبهای زیرزمینی و کشاورزی منطقه گذاشته و برنامهعمل شما برای جبران این خلأ چیست؟
نبود تصفیهخانه یکی از چالشهای زیستمحیطی جدی در شهرستان است. در حال حاضر تمام فاضلابهای بهداشتی و روانآبهای سطحی بهصورت مستقیم وارد انهار و رودخانههای محلی میشوند که این موضوع موجب افزایش بار میکروبی منابع آب و آلودگی خاکهای اطراف شده است.
افزون بر این، برخی سودجویان با تخلیه شبانه فاضلاب تانکری در حاشیه رودخانهها، وضعیت را بحرانیتر کردهاند. این روند علاوه بر تهدید سلامت شهروندان، به از بین رفتن تنوع زیستی منطقه نیز منجر شده است. اداره محیط زیست بارها از طریق مکاتبات رسمی با فرمانداری، دادستانی و نمایندگان مجلس، لزوم تسریع در احداث تصفیهخانه را پیگیری کرده است. هرچند متولی اصلی اجرای پروژه شرکت آبفای جنوب غرب استان تهران است، اما ما با جدیت تمام پیگیر تحقق این مطالبه ملی هستیم.
تسنیم: گزارشهای سرریز فاضلاب به رودخانهها و انهار محلی تا چه میزانی توسط اداره شما ثبت و مستندسازی شده؛ چه نقاط بحرانی و چه زمانهایی بیشتر اتفاق میافتد؟
اکثر تخلیههای غیرمجاز فاضلاب در ساعات شب و در فصول بارندگی رخ میدهد. این اداره با استفاده از پایشهای میدانی و گزارشهای مردمی، نقاط بحرانی را شناسایی و ثبت کرده است. بهطور خاص، مسیرهای منتهی به رودخانههای فصلی و انهاری که در مجاورت مناطق مسکونی و صنعتی قرار دارند، از جمله نقاط پرخطر محسوب میشوند. در این نقاط، تخلیه پسابهای تانکری و فاضلابهای خانگی بیشتر مشاهده میشود. مستندسازی و ارسال گزارش به مراجع بالادستی از جمله اقدامات مستمر ماست و از طریق کمیته مدیریت پسماند نیز در حال پیگیری نصب دوربینهای نظارتی و بستن مسیرهای غیرمجاز دسترسی هستیم.
تسنیم: پدیده سیمسوزی و سوزاندن ضایعات چه آثار مستقیمی بر سلامت ساکنان و محیط زیست داشته و چه اقدامات پیشگیرانهای انجام شده است؟
پدیده ضایعاتسوزی، یکی از بزرگترین معضلات زیستمحیطی در بهارستان است. سوزاندن کابلها برای جداسازی فلزات، باعث آزادسازی گازهای سمی و ذرات معلق سنگین میشود که مستقیماً در آلودگی هوا و افزایش بیماریهای تنفسی، سرطان و حتی سقط جنین مؤثر است.
این اداره با شناسایی نقاط مستعد ضایعاتسوزی بهویژه در حاشیه اتوبان تهران–ساوه، موضوع را به دستگاههای مسئول اعلام کرده و پیشنهادهایی نظیر بستن مسیرهای فرعی غیرمجاز، نصب نیوجرسی و دوربین نظارتی ارائه کرده است. همچنین پیگیری برای تشکیل اکیپهای مشترک بین محیط زیست، نیروی انتظامی، شهرداریها و بخشداریها در دستور کار است تا با رویکرد پیشگیرانه و بازدارنده از تکرار این تخلفات جلوگیری شود.
تسنیم: چه سازوکارهایی برای رصد و شناسایی منابع آلاینده پراکنده (کارگاههای کوچک، انبار ضایعات، کورههای زغالگیری، گاراژهای تفکیک پسماند، تایرهای رهاشده) وجود دارد و چرا برخی از این منابع همچنان فعال و بدون پلمب هستند؟
یکی از دشوارترین بخشهای مدیریت زیستمحیطی در شهرستان بهارستان، کنترل و رصد واحدهای آلاینده پراکنده است که اغلب در بافت شهری یا مناطق مسکونی فعالیت دارند. این کارگاهها معمولاً بدون مجوز از محیط زیست و در بسیاری موارد صرفاً با مجوزهای صنفی یا حتی بدون مجوز فعالیت میکنند. شناسایی آنها بر پایه گزارشهای مردمی، گشتهای میدانی و بازرسیهای مشترک میان اداره محیط زیست، شهرداریها و نیروی انتظامی انجام میشود.
در سالهای اخیر، چندین مورد از این واحدها شامل کارگاههای تفکیک پسماند، انبارهای ضایعات و کارگاههای بازیافت غیرمجاز شناسایی و به استناد بند 20 ماده 55 قانون شهرداریها پلمب شدهاند. اما با وجود این اقدامات، به دلیل استیجاری بودن مکان فعالیت و جابهجایی سریع متخلفان، برخوردها در برخی موارد موقتی است.
در خصوص کورههای زغالگیری سنتی باید گفت که در حال حاضر گزارشی از فعالیت فعالانه این کورهها در شهرستان وجود ندارد. اما با این حال، گشتهای ما به صورت مستمر ادامه دارد. علاوه بر این، به منظور افزایش کارایی نظارتها، طرح «نقشهبرداری الکترونیکی منابع آلاینده» در دست بررسی است تا بتوانیم با استفاده از ابزارهای GIS و سامانههای هوشمند، هرگونه فعالیت آلاینده را به سرعت شناسایی و پیگیری کنیم.
تسنیم: میزان و مبلغ جرائم و پروندههای قضایی علیه آلایندگان عمده شهرستان در سه سال گذشته چقدر بوده و آیا این جرائم بازدارندگی لازم را داشتهاند؟
بر اساس آمار موجود، در سه سال گذشته، اداره محیط زیست بهارستان چندین واحد آلاینده را به مراجع قضایی معرفی کرده است. این واحدها پس از طی مراحل قانونی و عدم اصلاح عملکرد، در فهرست صنایع آلاینده قرار گرفته و مشمول پرداخت مالیات سبز شدند که از سوی سازمان امور مالیاتی اعمال میشود.به عنوان نمونه، در همین دوره، یک واحد آبکاری به پرداخت جریمه 100 میلیون ریالی، یک واحد کشش میلگرد به 230 میلیون ریال و یک مرکز معاینه فنی خودرو به 240 میلیون ریال محکوم شدند. در برخی موارد نیز با تکرار تخلف، دستور توقف فعالیت یا جمعآوری کامل واحد صادر شده است.
هرچند میزان جریمهها از نظر عددی متناسب با نوع تخلف است، اما با توجه به هزینه پایین جرائم در مقایسه با سود حاصل از فعالیت آلاینده، بازدارندگی کامل هنوز محقق نشده است. پیشنهاد ما به دستگاه قانونگذار افزایش نرخ جرائم متناسب با نوع آلایندگی و حجم خسارت است تا واحدها ترجیح دهند استانداردها را رعایت کنند تا جریمه بپردازند. همچنین ایجاد «صندوق حمایت از محیط زیست شهری» برای هزینهکرد مستقیم بخشی از جرائم در طرحهای پاکسازی و آموزش محیطزیستی، میتواند اثرگذاری بیشتری داشته باشد.
تسنیم: چگونه با شهرداریها، شرکت آبفای منطقه، فرمانداری و نیروی انتظامی برای جلوگیری از تخریب منابع آب و سوزاندن ضایعات هماهنگی میکنید؟ نمونهای از همکاری موفق یا شکستخورده را توضیح دهید.
هماهنگی میان دستگاههای اجرایی یکی از محورهای اصلی موفقیت در کنترل آلودگیهای زیستمحیطی است. اداره محیط زیست بهارستان بهطور منظم در قالب جلسات کارگروه مدیریت پسماند و کمیته سلامت و امنیت غذایی شهرستان، با نهادهایی چون شهرداریها، شرکت آبفای جنوب غرب استان تهران، بخشداریها، فرمانداری و شبکه بهداشت همکاری میکند.
در این کارگروهها، موضوعاتی مانند ضایعاتسوزی، تخلیه غیرمجاز نخالههای ساختمانی و استفاده از فاضلاب برای آبیاری اراضی کشاورزی به صورت مستمر مطرح میشود. به عنوان نمونه، در سال گذشته با همکاری بخشداری گلستان و شهرداری نسیمشهر، چند نقطه بحرانی تخلیه غیرمجاز پسماند شناسایی و پس از مسدودسازی مسیرهای دسترسی، معضل تا حد زیادی کاهش یافت.
اما در مقابل، در برخی موارد بهویژه در حوزه شناسایی عاملان ضایعاتسوزی یا تخلیه شبانه فاضلاب، همکاریها به دلیل شناسایی نشدن متخلفان یا محدودیت اختیارات دستگاههای اجرایی به نتیجه مطلوب نرسیده است. با این حال، ما بهطور جدی در پی تقویت تعاملات بین نهادی و راهاندازی گشتهای مشترک شبانه با محوریت پیشگیری از تخلفات زیستمحیطی هستیم.
تسنیم: شاخصهای کیفیت هوا و آب شهرستان به تفکیک نقاط شهری و روستایی چه نوسانی در سالهای اخیر نشان میدهند و اداره چگونه این دادهها را در دسترس شهروندان قرار میدهد؟
در حوزه کیفیت هوا، شهرستان بهارستان تا چند سال پیش دارای ایستگاه سنجش فعال در مقابل شهرداری گلستان بود که دادههای آن بهصورت برخط در اختیار عموم شهروندان قرار میگرفت. متأسفانه در جریان ناآرامیهای سال 1398، این ایستگاه و تابلو نمایشگر آن تخریب شد و مدتی شهرستان فاقد سامانه پایش بود. با پیگیریهای مداوم این اداره و حمایت استانداری تهران، در سال 1402 ایستگاه جدید سنجش کیفیت هوا در محوطه شهرداری نسیمشهر نصب و راهاندازی شد. اکنون دادههای این ایستگاه از طریق سامانههای آنلاین و اپلیکیشنهای رسمی قابل مشاهده است و شهروندان میتوانند در هر زمان از وضعیت آلودگی هوا مطلع شوند.
در زمینه آب نیز، پایش منابع شرب و سطحی با همکاری شبکه بهداشت و شرکت آب و فاضلاب انجام میشود. نمونهبرداریهای فصلی از رودخانهها و انهار اصلی انجام و نتایج در سامانه EMP وزارت محیط زیست ثبت میشود.
تسنیم: چه برنامههایی برای آموزش، مشارکت مردمی و تشویق گزارشگری شهروندان (مثلاً سامانه شکایت، پاداش گزارش) دارید و چرا شکایات مردمی در بعضی موارد بیپاسخ ماندهاند؟
اداره محیط زیست بهارستان بر این باور است که بدون مشارکت عمومی و آگاهی زیستمحیطی شهروندان، هیچ برنامه پایداری به نتیجه نمیرسد. از همین رو، ما به صورت مستمر در طول سال، برنامههای آموزشی و فرهنگی را در مدارس، مساجد، ادارات و مراکز فرهنگی برگزار میکنیم. محور اصلی این برنامهها ارتقای سواد زیستمحیطی و آموزش راههای گزارش تخلفات است.
شماره تلفن مستقیم اداره و سامانه 1540 بهطور شبانهروزی برای ثبت شکایات مردمی فعال است. هر گزارش بررسی و در صورت تطابق با حوزه وظایف ما، پیگیری میشود. گاهی شکایاتی دریافت میشود که در حوزه اختیارات شهرداریهاست؛ در این موارد، موضوع به کمیسیون بند 20 ماده 55 قانون شهرداریها ارجاع میشود.
در آینده نزدیک قصد داریم با همکاری فرمانداری و بخش خصوصی، طرح «شهروند همیار محیط زیست» را راهاندازی کنیم تا گزارشگران فعال، علاوه بر دریافت پاداش معنوی و مادی، در شبکه اطلاعرسانی محیط زیست شهرستان نیز نقشآفرینی کنند. این کار میتواند پیوندی واقعی میان مردم و نهادهای مسئول در حوزه محیط زیست ایجاد کند.
تسنیم: برای مواجهه با ریسکهای فوری (آتشسوزی بزرگ ضایعات، نشت مواد خطرناک، شیوع بیماری مرتبط با آلودگی) چه برنامههای واکنش سریع، تجهیزات و تمرینات میدانی دارید و آخرین بار چه زمانی تمرین یا مانوری انجام شده است؟
اداره محیط زیست وظیفه نظارتی دارد و از نظر تجهیزات و امکانات واکنش مستقیم در بحرانها، همچون آتشنشانی یا اورژانس، مجهز نیست. با این وجود، ما در چارچوب ستاد مدیریت بحران شهرستان، با سایر دستگاهها هماهنگی نزدیکی داریم و در تمامی مانورهای مربوط به آلودگی و نشت مواد خطرناک مشارکت میکنیم. در سال گذشته، مانوری مشترک با محوریت «واکنش سریع به آتشسوزی ضایعات و نشت سوخت» با حضور بخشداری، شهرداریها، شبکه بهداشت، آتشنشانی و نیروی انتظامی برگزار شد که تجربه ارزشمندی بود. در این مانور، نحوه اعلام وضعیت اضطراری، ایزوله کردن محل حادثه و ارزیابی اولیه زیستمحیطی آموزش داده شد.
در حال حاضر، پیشنهاد دادهایم که «سامانه هشدار زیستمحیطی شهرستان» راهاندازی شود تا در مواقع بروز بحرانهای زیستمحیطی، اطلاعات بهصورت برخط میان دستگاهها تبادل و اقدامات هماهنگتری انجام شود. آمادگی ذهنی و سازمانی در این زمینه، مهمتر از تجهیزات است.
تسنیم: با توجه به گسترش سریع شهرکهای صنعتی و فعالیتهای غیرمجاز در حاشیه شهرستان، چه اقداماتی برای جلوگیری از ورود آلایندهها به منابع آب زیرزمینی و خاک کشاورزی انجام شده است؟
گسترش شهرکهای صنعتی و رشد فعالیتهای غیرمجاز در حاشیه شهرستان یکی از دغدغههای جدی ماست. بر اساس قانون، هر واحد صنعتی برای استقرار در این محدودهها باید از اداره محیط زیست استعلام و مجوز دریافت کند. ما در بررسی این درخواستها، کلیه ملاحظات زیستمحیطی را لحاظ میکنیم و در صورت آلایندگی یا عدم انطباق با استانداردها، مجوز صادر نمیشود. با این حال، برخی واحدها بدون طی مراحل قانونی و صرفاً با مجوز صنفی شروع به کار میکنند. شناسایی این واحدها از طریق گشتهای دورهای و گزارشهای مردمی انجام میشود و در صورت احراز تخلف، ضمن ارسال پرونده به مراجع قضایی، واحد مربوطه پلمب میشود. در سال گذشته چندین مورد از این برخوردها منجر به تعطیلی واحدهای آلاینده شد.
البته باید اذعان کرد که فرآیند رسیدگی قضایی در برخی موارد طولانی است و متخلفان با جابهجایی محل، از برخورد طفره میروند. از اینرو، ما در حال پیگیری ایجاد «بانک اطلاعاتی واحدهای صنعتی آلاینده» در سطح شهرستان هستیم تا سوابق هر واحد ثبت و از فعالیت مجدد آنها در نقاط دیگر جلوگیری شود.در نهایت، حفظ کیفیت خاک و منابع آب زیرزمینی تنها با همکاری همه دستگاهها و مشارکت کشاورزان و ساکنان اطراف محقق میشود. محیط زیست مسئول اصلی حفاظت است، اما همه ما باید خود را در قبال سلامت اکوسیستم بهارستان مسئول بدانیم.
حفاظت از محیط زیست یک مسئولیت همگانی است و اگر اصل 50 قانون اساسی مبنی بر حفظ محیط زیست به عنوان وظیفهای عمومی جدی گرفته شود، بسیاری از مشکلات امروز بهارستان قابل حل خواهد بود. این اداره با وجود کمبود نیرو و امکانات، در خط مقدم حفاظت از سرمایههای طبیعی ایستاده است، اما بدون حمایت مردم و هماهنگی دستگاهها، این مسیر دشوار ادامه نخواهد یافت.
گفتوگو: از احسان همتی
انتهای پیام/