گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم ـ یکصدوهشتادمین شماره از پادکست «در عمق» که به بررسی مهمترین روندها، تحولات و همچنین شخصیتها در غرب آسیا میپردازد، روز شنبه 24 آبان 1404 ضبط و منتشر شد. «علیرضا مجیدی»، کارشناس مسائل غرب آسیا، در این اپیزود مهمترین مسائل و پیچیدگیهای تحلیل نتایج انتخابات عراق را بررسی کرده است.
در تحلیل ساختار انتخابات عراق سه مسئله کلیدی وجود دارد که معمولاً موجب سوءبرداشت میشود: 1. نسبت مشارکت در انتخابات، 2. نسبت آراء و کرسیها، 3. تفاوت میان تعداد تعرفههای رأی با مجموع آراء فهرستها.
1. تعریف مشارکت در انتخابات:
در استاندارد جهانی، نرخ مشارکت عبارت است از نسبت تعداد آرای ریختهشده در صندوق به کل واجدین شرایط رأی دادن. اما عراق این تعریف را دگرگون کرده است. در عراق، معیار واجدین شرایط نه همه شهروندان بالای سن قانونی، بلکه فقط کسانیاند که برای کارت بیومتریک ثبتنام کردهاند. بنابراین مخرج کسر نه جمعیت واجد شرایط رایدهی، بلکه جمع دارندگان کارت بیومتریک است.
در انتخابات اخیر، حدود 22 میلیون نفر کارت بیومتریک داشتند و 12 میلیون نفر رأی دادند؛ لذا نرخ مشارکت رسمی 55 درصد اعلام شد. اگر اما کل افراد بالقوه واجد شرایط (حدود 29 میلیون نفر بر اساس تخمین کمیساریا) مبنا قرار گیرد، نسبت واقعی حدود 40 تا 41 درصد خواهد بود. چون دولت آمار دقیقی از جمعیت واجد شرایط، متوفیان، مهاجران یا متولدین جدید ارائه نداده، محاسبه دقیق ممکن نیست.
بااینحال، مقایسه با انتخابات 2021 نشان میدهد که حتی با در نظر گرفتن این نرخ و مبنا نیز مشارکت افزایش یافته است: یعنی از حدود 42 درصد (بیومتریکمحور) یا 37 درصد (محاسبه جهانی) به سطوح بالاتر فعلی. تعداد رأیدهندگان نیز از 8.8 میلیون به بیش از 12 میلیون نفر رسیده که نشاندهنده رشد محسوس مشارکت است.
2. علت تفاوت میان تعداد آراء و تعداد کرسیها:
در عراق رأیدهنده بهظاهر به صورت فردی رأی میدهد، اما نظام شمارش رأیها توامان حزبی و لیستی است. هر ورقه رأی فقط یک تعرفه است، اما رأیدهنده میتواند در همان برگه به چند نامزد از چند فهرست رأی دهد. هنگام شمارش، آرای همه نامزدهای یک فهرست در یک حوزه جمع زده میشود.
بنابراین یک فرد ممکن است در محاسبه نهایی به صورت همزمان برای چند فهرست رأی داده باشد. در نتیجه، ممکن است مجموع آرای فهرستها از مجموع تعرفههای رأی بیشتر شود. این امر به معنای خطا نیست بلکه ماهیت نظام رأیگیری عراق است.
3. تبدیل آراء به کرسیهای پارلمان:
برای تعیین تعداد کرسیها، عراق از نسخه تعدیلشدهای از روش سانت لیگو (Sainte-Laguë) استفاده میکند که در آن آراء تناسبی اما نه کاملاً مستقیم به کرسی تبدیل میشوند.
این روش بهگونهای طراحی شده تا بیشتر فهرستها بتوانند دستکم یک کرسی از هر حوزه انتخابیه بگیرند. فرمول نهایی به گونهای است که وزن آرای رقبا بر هم تأثیر میگذارد؛ یعنی اگر دو فهرست اختلاف رأی اندکی داشته باشند، خروجی نهایی ممکن است اختلافی چندبرابری در کرسیها نشان دهد.
برای مثال ممکن است فهرستی که سه برابر آرای فهرست دیگر را دارد، فقط دو برابر کرسی بگیرد، زیرا توزیع کرسیها تابعی از کل آرای حوزه است نه تنها یک فهرست خاص.
در عراق، تعریف «میزان مشارکت» بر اساس ثبتنام بیومتریک بنا شده که با معیارهای جهانی تفاوت دارد و موجب بزرگنمایی ظاهری نرخ مشارکت میشود. در عین حال، شیوه شمارش آراء، ماهیتی چندلایه دارد که باعث میشود یک رأی در جمعآوری آراء چند فهرست اثر بگذارد.
در نهایت، قانون انتخاباتی مبتنی بر روش تعدیلشده سانت لیگو به تصویب تمامی نیروهای سیاسی رسیده و بر اساس آن در انتخابات 2021 و 2023 نیز عمل شده است.
لذا اختلاف میان درصد آراء و رقم کرسیها نه تخلف، بلکه نتیجه منطقی ساختار خاص انتخابات عراق است که ترکیبی از رأیدهی فردی، شمارش حزبی و توزیع تناسبی غیرمستقیم است — نظامی که برای توازن میان رقابت فردی و حفظ حضور احزاب طراحی شده است.
انتهای پیام/