به گزارش خبرگزاری تسنیم از هامون، در سالهای اخیر نام منطقه سیستان شامل پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان بیشتر از هر زمان دیگری با بحران آب گره خورده است؛ بحرانی که نهفقط کشاورزی و تولید، بلکه سبک زندگی مردم این خطه تاریخی را تحتتأثیر قرار داده است. کاهش ورودی آب از هیرمند، افت شدید سطح سفرههای زیرزمینی و فرسایش خاک، مجموعهای از چالشهای پیچیده ایجاد کرده که ادامه حیات اقتصادی منطقه را تهدید میکند.
در چنین شرایطی، نقش سیاستهای مدیریت مصرف آب بسیار پررنگتر از گذشته شده است. کارشناسان معتقدند اگر سیستان بخواهد از این چرخه فرسایشی خارج شود، باید در سریعترین زمان ممکن به سمت اجرای برنامههای نوین آبیاری، تغییر الگوی کشت، سازگار کردن شیوههای تولید و اصلاح مصرف در بخش خانگی و کشاورزی حرکت کند. همین ضرورت، دلیل اصلی تدوین دستورالعملهای جدید در حوزه مدیریت مصرف آب است.
استان سیستان و بلوچستان سالهاست با محدودیتهای منابع آبی مواجه است و کشاورزان بهعنوان بزرگترین مصرفکنندگان، بیش از همه نیازمند راهکارهای عملی هستند. در سالهای اخیر بخش قابل توجهی از زمینها به دلیل کمبود آب از چرخه تولید خارج شده و موج جدیدی از مهاجرت روستاییان آغاز شده است. بنابراین، هر تصمیم و اقدام مؤثر در حوزه مدیریت آب، تأثیری مستقیم بر پایداری جمعیت منطقه خواهد داشت.
این واقعیت نیز وجود دارد که کشاورزی سیستان ظرفیتهای کمنظیری دارد؛ خاک حاصلخیز، تابش شدید خورشید، پتانسیلهای گلخانهای و امکان توسعه کشتهای جایگزین کمآببر، همگی فرصتهایی هستند که میتوانند موتور جدید رشد اقتصادی منطقه باشند. اما بهرهگیری از این ظرفیتها بدون تغییر شیوههای مصرف آب و بهرهوری تولید ممکن نخواهد بود.
بههمین دلیل، مجموعهای از دستورالعملها و توصیههای فنی توسط جهاد کشاورزی تدوین و در دست اجرا قرار گرفته است؛ دستورالعملهایی که اگر بهدرستی اجرا شوند، میتوانند مصرف آب مزارع را تا 60 درصد کاهش دهند و زندگی هزاران خانوار روستایی را از مهاجرت نجات دهند. گفتوگوی پیش رو با حسن صفایی مقدم، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان هامون از توابع منطقه سیستان، تصویری روشن از این برنامهها و مسیر پیشروی سیستان ارائه میدهد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان هامون با تشریح تازهترین اقدامات برای مقابله با بحران کمآبی در منطقه گفت: اجرای الگوی کشت کمآببر، توسعه کشت گیاهان دارویی و شورپسند، گسترش گلخانهها و کشتهای بسته، مهمترین محورهای مدیریت مصرف آب در سیستان است. جایگزینی آبیاری قطرهای و کمفشار با روشهای سنتی غرقابی در زمینهای مجهز به چاهکهای پربازده، از مؤثرترین راهکارهای کاهش مصرف آب محسوب میشود.
کشت کمآببر و آبیاری نوین مسیر اصلی نجات مزارع سیستان
صفایی مقدم با اشاره به ضرورت استفاده از مالچ، سایهانداز و پوشش گیاهی سازگار گفت: این روشها علاوه بر کاهش تبخیر سطحی خاک، در مهار ریزگردها نیز اثر قابلتوجهی دارند. بهرهبرداری بهینه از منابع آب و ایجاد چرخههای کوچک شیلات، دامداری و پرورش مرغ از برنامههای مکمل مدیریت مصرف آب هستند.
وی توضیح داد: کاهش 30 تا 60 درصدی مصرف آب مزارع و افزایش 2 تا 3 برابری بهرهوری با سامانههای آبیاری نوین کاملاً قابلدستیابی است. کاهش تا 40 درصدی تبخیر سطحی نیز با استفاده از مالچ و سایهانداز ممکن میشود. اجرای کامل این راهکارها نهتنها فشار بر سفرههای زیرزمینی را کم میکند بلکه پایداری کشاورزی منطقه را تضمین خواهد کرد.
صرفهجویی خانگی؛ از تعمیر نشتی تا آموزش فرزندان
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان هامون با اشاره به نقش مردم گفت: تعمیر سریع نشتی شیرآلات، نصب سرشیرهای کاهنده، استفاده از تانکرهای ذخیره و تنظیم فشار آب، گامهای ساده اما مؤثر در صرفهجویی هستند. آموزش کودکان درباره اهمیت آب و مشارکت در طرحهای مردمی مانند «همیار آب» میتواند پایههای فرهنگ مصرف صحیح را در خانوادهها تقویت کند.
صفایی مقدم با بیان اینکه نهادهای اجرایی نقش مهمی در پیادهسازی دستورالعملها دارند، گفت: جهاد کشاورزی وظیفه آموزش کشاورزان، تأمین تسهیلات برای اجرای سامانههای آبیاری نوین، توسعه گلخانهها و حمایت از دامپروری را برعهده دارد.
هماهنگی نهادی، شرط اجرای موفق دستورالعملها
وی تأکید کرد: هماهنگی میان دستگاهها برای اجرای عملیاتی این برنامهها ضروری است؛ چرا که بخش کشاورزی با مصرف بیش از 90 درصد آب منطقه بیشترین نیاز به اصلاح الگوی مصرف دارد. پیشنهاد میشود گیاهان مقاوم به کمآبی جایگزین گونههای زینتی پرآببر در فضای سبز شهری و روستایی شوند.
صفایی مقدم همچنین بر توسعه دامداری و آبزیپروری محلی بهعنوان شیوهای پایدار برای استفاده بهینه از آب در جامعه کشاورزی تأکید کرد و گفت: اجرای سیستمهای آبیاری کمفشار و قطرهای، با حمایت مالی تا 85 درصد، از ضروریترین اقدامات در مدیریت مصرف آب مزارع است.
آبیاری هوشمند و تغییر الگوی کشت؛ آینده کشاورزی سیستان
به گفته این مسئول، کنترل شوری و کیفیت آب با آزمایشهای دورهای در مراکز خدمات جهاد کشاورزی انجام میشود و نتایج آن به افزایش بهرهوری کمک میکند. صفاییمقدم توصیه کرد کشاورزان با استفاده از سنسورهای رطوبت خاک و دادههای هواشناسی، آبیاری را زمانبندی کنند تا از هدررفت آب جلوگیری شود.
وی افزود: استفاده از کودهای آلی، پوششهای خاک و اجرای تناوب کشت برای حفظ حاصلخیزی خاک و نگهداری رطوبت ضروری است. توسعه گلخانهها، تغییر الگوی کشت و کشت گیاهان جایگزین کمآببر با همکاری کارشناسان جهاد کشاورزی نیز میتواند بازده تولید را بدون افزایش مصرف آب حفظ کند.
مدیریت آب بدون تغییر فرهنگ مصرف ممکن نیست
صفایی مقدم با تأکید بر اینکه حل بحران آب تنها با تغییر روش آبیاری امکانپذیر نیست، گفت: مشارکت مردم، تغییر فرهنگ مصرف، هماهنگی دستگاهها و حمایت از کشاورزان برای بهرهگیری از فناوریهای صرفهجو باید همزمان پیش برود تا پایداری زندگی و تولید در منطقه حفظ شود.
وی همچنین با اشاره به سهم 400 میلیون مترمکعبی بخش کشاورزی از حقابه 820 میلیون مترمکعبی چاهنیمهها پیشنهاد کرد: برای جلوگیری از مهاجرت و تقویت اقدامات پدافند غیرعامل، تأمین آب گلخانههای کوچک خانگی، دامداریها و مرغداریهای محلی از طریق شبکه آب شرب موجود در دستور کار قرار گیرد.
در مجموع، آنچه در سیستان جریان دارد تنها یک برنامه فنی برای اصلاح روشهای آبیاری نیست؛ بلکه تلاشی گسترده برای تغییر یک الگوی دیرینه در مصرف آب است. اجرای سیستمهای نوین آبیاری، توسعه گلخانهها، کشتهای کمآببر و فرهنگسازی عمومی، مجموعهای از اقداماتی است که میتواند مصرف آب را در کوتاه مدت کاهش دهد و مسیر پایداری را برای کشاورزی منطقه هموار کند.
تحلیلها نشان میدهد رفع بحران آب سیستان بدون همزمانی سه مؤلفه «مردم، نهادها و فناوری» امکانپذیر نیست. هر میزان سرمایهگذاری در تجهیز مزارع به آبیاری نوین، بدون تغییر در رفتار مصرف خانگی یا نبود هماهنگی دستگاهها، نتیجه مطلوب نخواهد داشت. بنابراین، موفقیت این طرحها وابسته به مشارکت مستقیم کشاورزان، همراهی مردم و تصمیمگیری سریع نهادهای مسئول است.
در نهایت، پیشنهاد استفاده از شبکه آب شرب برای تأمین نیاز گلخانههای کوچک خانگی و دامداریهای محلی، راهکاری است که میتواند از مهاجرت بیشتر مردم جلوگیری کند. اگر این مجموعه اقدامات بهطور کامل اجرا شود، سیستان نهتنها از بحران کمآبی عبور خواهد کرد، بلکه میتواند به الگویی ملی در مدیریت هوشمند منابع آب تبدیل شود.
انتهای پیام/