سیدجواد ذبیحی، تک صدای متناقض دوران سیاه

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم حاج منصور ارضی مداح مشهور تهرانی در یکی از مجالس محرم سالها پیش اتفاقی را به نقل از یکی از اساتیدش نقل میکند که برای شروع صحبت درباره سیاست های مذهبی دوره حکومت پهلوی جالب و متناسب است. استادِ حاج منصور برای او تعریف کرده است که در سالهای اواخر دوره رضا خان در یکی از محلات جنوبی تهران هیئت هفتگی ای داشته اند که طبق اطلاع و قرار قبلی هر هفته در یک مکان متفاوت با معدود آدمهای دعوت شده خاص و شناس برگزار می‌شده است. شرکت کنندگان در هیئت بالای چهل نفر نمی‌شده اند اما برنامه هیئت در دو نوبت یک ساعته برگزار می‌شده است.

در نوبت اول حدود بیست نفر از بچه هیئتی ها به داخل مکان هیئت می آمدند و به سخنرانی و روضه گوش می‌داده‌اند و سینه ای می‌زدند. در همین فاصله بیست نفر دیگر مشغول مراقبت در کوچه پس کوچه های مکان هیئت برای لو نرفتن مکان هیئت و طبیعتاً برخورد حکومت و دستگیری آنها بوده اند. نوبت اول تمام می‌شده است و بیست نفر بعد جای خودشان را با قبلی ها عوض می‌کرده اند و دوباره سخنران و مداح همان برنامه را برای آنها اجرا می‌کرده اند و آخر سر هم تک به تک از مکان خارج می‌شدند و در سکوت شبانگاهی راهی خانه هایشان می‌شدند...

این برای اولین بار بود که در تاریخ ایران یکی از مناسک مذهبی شیعی پرسابقه ممنوع اعلام شده بود. اعلام ممنوعیت عزاداری در ایران در دوره پهلوی اول اتفاق ساده ای نبود. در مورد تحلیل اجتماعی اش صحبت نمی‌کنیم و مسائلی مثل گسترش جلسات مخفی عزاداری با جمعیت محدود و کشانده شدن مناسک جمعی به داخل خانه ها را به اهل فنش می سپاریم اما واضح بود که این سیاست در مقابل سیل خروش اشک‌ها و آه همه این هزار و اندی سال تاب مقاومت نخواهد داشت. در دوره پهلوی دوم این ممنوعیت برداشته شد اما به یک شرط که در این مجالس حرمت شاه و اطرافیانش و مهمتر از آن سیاستهای حکومت وقت حفظ شود. پهلوی دوم در شرایطی تن به اجازه برگزاری عزاداریهای جمعی در سطح جامعه داد که فشار علمی مذهبی و عامه مردم به حدی رسیده بود که هر گونه عقب نشستن به منزله چند قدم عقب نشینی بیشتر در آینده بود. سیاستهای ضدمذهبی حکومت محمدرضاشاه با وجود همه حکایتهای جذاب ژورنالیستی شخص خود شاه مثل بغل کردنش در هنگام افتادن از اسب توسط حضرت صاحب(!)، هیچ تفاوتی با دوره قبلی نداشت.

به همین ترتیب در همه این سالها از چیزی به نام مداحی رسانه ای خبری نیست. تلویزیون دولتی ایران در ایام مذهبی خاص مثل محرم بعد از چند سال فشار به شدت بالای علمای قم تنها به توقف یکی دو روزه برنامه های مبتذل رقص و آوازش اکتفا می کرد و رادیو هم جز چند سخنرانی مذهبی کنترل شده هیچ برنامه پخش مرثیه و مصیبتی نداشت. در همه سالهای منتهی به انقلاب هیج مداحی اجازه حضور در سیستم رسانه ای حکومت وقت را نداشت و هیچ نغمه مذهبی ای از رادیو و تلویزیون ایران پخش نشد به غیر از یک مورد ویژه 

سیدجواد ذبیحی، تک صدای دوران سیاه؛ جمع متناقضین

روضه خوان مخصوص روز عاشورای اعلی حضرت در مسجد سپهسالار تنها کسی بود که توانست به مدت سی سال از سال 20 شمسی در شبهای ماه رمضان به مناجات خوانی و مداحی در رادیو بپردازد. صدای سید جواد ذبیحی در همه این سالها برای همه ایرانی هایی که به زیارت امام هشتم شیعیان در مشهد میروند صدای آشنایی است. او همان کسی است که سحرهای حرم امام رضا(ع) بیست دقیقه قبل از اذان صبح مناجاتهای خاص او در رواقهای اصلی حرم پخش می شود. ذبیحی ظاهراً یک خواننده طراز اول و مسلط بر دستگاههای مختلف موسیقی ایرانی بوده است که بنابرعقاید خاص مذهبی اش بعد از یک دوره به خوانندگی بدون موسیقی و همین طور مناجات خوانی و مداحی روی میآورد.

هنوز در آرشیو برنامه مشهور گلها در قبل از انقلاب که به اجرای زنده برنامه های موسیقی در رادیو ایران از خوانندگان و نوازندگان مشهور ایرانی اختصاص داشته است برنامه هایی با اجرای سیدجواد ذبیحی وجود دارد که البته بسیاری از آنها آوازخوانی بدون ساز اوست. صدای ذبیحی ظاهرا مورد علاقه شخص محمدرضا پهلوی بوده است و علاوه بر این خصلت غیرسیاسی بودن و حتی به زعم بسیاری از تاریخ نویسان آن دوره تفکرات موافق و تایید کننده حکومت پهلوی او نقشی اساسی در سپردن مهمترین تریبون رسانه ای مداحی کشور به او داشته است. سیستم و سبک سیدجواد ذبیحی این گونه بوده است: در ابتدا تمرکز و انرژی فراوانی بر خواندن فنی و با دقت و چندباره بسم الله الرحمن الرحیم و چند ذکر خاص بعد از آن می گذاشت و بعد به شیوه مناجاتهای خواجه عبدالله انصاری و سایر مناجاتهای فارسی ساده و قابل فهم چند بیتی آواز پرشور در دستگاههای مختلف اجرا می کرده است و اوج کار او در همین شیوه این مناجات خوانی اش بوده است. ظاهرا در میانه این مناجات خوانی هم سیدجواد ذبیحی هر گاه فرصت را مناسب می‌دانسته است به ذکر چند کلمه ای در باب محتوای مناجات یا توصیه های اخلاقی ظریف وکوتاه مشغول می شده است.

سید جواد ذبیحی به واسطه ارتباط خاص با حکومت و همین طور حضور فعال در رسانه رسمی رژیم پهلوی مورد انتقاد قشر عظیمی از مذهبی ها قرار گرفت و در میان آنها طرفدارانی نداشت. ذبیحی در مجالس مذهبی دربار دعوت میشد و در نمایش‌های مذهبی دربار که عمدتا به منطور جلب نظر عوام مطرح میشد نقش اول را ایفا می‌کرد. به همین ترتیب انقلابیون که دل خوشی از ذبیحی و رفتارهای تاییدکننده حکومت پهلوی از طرف او نداشتند بلافاصله بعد از انقلاب همه آرشیو صدای او را به آرشیو تاریخ فرستادند. مرگ مشکوک او هم اگر چه بعید به نظر می‌رسد اما با عهده گرفتن مسئولیت قتلش به وسیله یک گروه خاص به نام شاهین همراه بود که روز بعد از مرگش با روزنامه اطلاعات تماس گرفتند و قتل سیدجواد ذبیحی را به واسطه مداحی و مناجات خوانی در رادیوی وابسته به رژیم به گردن گرفتند. ذبیحی یک نمونه ویژه از تعامل رسانه ای دسته ای از مذهبی های منفعل و ساده بین ها با حکومت جور و ظلم است که در تاریخ به مراتب تکرار شده است و نتیجه مشابهی هم داشته است.

در کنار سیدجواد ذبیحی افراد دیگری مثل حبیب الله احمدیان یا حاج علی قصری هم در رادیو بوده اند که به صورت محدود برنامه هایی مذهبی اجرا کرده‌اند اما هیچ کدامشان به اهمیت و جایگاه سید جواد ذبیحی نرسیده‌اند.

تاریخ مداحی های رسانه ای شده این دوره بسیار کوتاه است. جز یک نام خاص و البته چندنفری که در گوشه و کنار در رادیو به نغمه سرایی و مناجات خوانی مشغول بوده اند سیاست دوره پهلوی بر مطرح نشدن مناسک خاص مذهبی و ترویج نشدن هیئات و مراسمات مذهبی در رسانه ها بوده است. در همه این سالها به غیر از موارد ذکر شده رسانه ای در غیر از عوالم رادیو و تلویزیون هم مداح چندان شاخصی در عرصه اجتماعی مطرح نبوده است. به غیر از موارد خاصی مثل حاج اکبر ناظم و مرحوم سراج و... موارد دیگری در تاریخچه ذهنی مذهبی های پیش از انقلاب از مداحها وجود ندارد. شاید بتوان یک نتیجه گیری خاص و البته نارسا از این گزاره ها کنار هم گذاشت: مطرح شدن مداحها به صورت خاص همیشه به واسطه رسانه هاست.

انتهای پیام /