چهارشنبه‌سوری جزء رسوم ایران باستان نبوده است/ ضرورت طراحی جشن جایگزین آن
خبرگزاری تسنیم :مدیرگروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بهزیستی گفت:چهارشنبه‌سوری جزء رسوم ایران قبل از اسلام نبود و ۴۰۰ سال بعد از اسلام ایجادشد که باتوجه به خطرات آن، بهتر است سیاستگذاران جشنی جایگزین آن کنند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم ، وقتی سوت دقیقه 90 پایان سال کشیده می‌شود مردم هم خوشحالند هم نگران، خوشحال از این جهت که حال و هوای عید نوروز به انسان طراوت و شادابی می‌بخشد و نگران از بابت چهارشنبه آخر سال که نکند خدای ناکرده ... و به نظر می‌رسد در این بین بیشترین نگرانی و اضطراب، سهم والدین است.
دکتر فربد فدایی مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بهزیستی در زمینه چهارشنبه‌سوری و ریشه‌های آن معتقد است: در ایران پیش از اسلام هیچ صحبتی از چهارشنبه‌سوری نبوده و حتی تا 400 سال بعد از اسلام هم هیچ منبعی به این موضوع اشاره نکرده است و در کتابی به نام تاریخ بخارا در قرن چهارم هجری راجع به برافروختن آتش در چهارشنبه آخر سال مطالبی ذکر شد. لذا نمی‌توانیم بگوییم چهارشنبه‌سوری یک سنت دیرینه ایرانی است و یک کارکردی در جهت مسائل ملی و مذهبی آن زمان دارد.
گفت‌وگوی خبرگزاری تسنیم با این متخصص روانپزشکی را در زیر می‌خوانید:
*تسنیم: در مورد ریشه تاریخی چهارشنبه‌سوری توضیح‌دهید. آیا این مراسم در ایران قبل از اسلام وجود داشته است؟
*فدایی: ببینید! در مورد مناسبت‌های ملی و مذهبی لازم است که ما به ریشه‌های آنها نیز توجه داشته باشیم، چرا که گاهی اوقات چیزی که به عنوان یک سنت باب شده است که شاید ریشه و اساس ملی و مذهبی نداشته باشد. مثلاً چهارشنبه‌سوری در کتاب مفاتیح‌الحیاة آیت‌الله جوادی آملی مشخص شده است که در ایران پیش از اسلام هیچ صحبتی از چهارشنبه‌سوری نبوده و حتی تا 400 سال بعد از اسلام هم هیچ منبعی به این موضوع اشاره نکرده است و در کتابی به نام تاریخ بخارا در قرن چهارم هجری راجع به برافروختن آتش در چهارشنبه آخر سال مطالبی ذکر شد. لذا نمی‌توانیم بگوییم چهارشنبه‌سوری یک سنت دیرینه ایرانی است و یک کارکردی در جهت مسائل ملی و مذهبی آن زمان دارد.
*تسنیم: اما گفته می‌شود در آیین زرتشتی آتش مقدس بوده است و ایران قبل از اسلام هم دین زرتشتی داشته است.
فدایی: بله. در آئین زردتشتی آتش یک حالت قدسی دارد، اصلاً به همین دلیل است که شاید می‌توان گفت در آن زمان چهارشنبه‌سوری و پریدن از آتش نبوده است چرا که پریدن از آتش به نوعی بی‌احترامی به آتش است لذا با منطق زرتشتی هم جور درنمی‌آید. این مراسم نوعی جشن بوده که در آن از روی آتش می‌پریدند و حداقل مربوط به 400 سال بعد از اسلام است.
*تسنیم: و اما چهارشنبه‌سوری این سال‌ها...
فدایی: باید در نظر داشت سنت‌ها زمانی کارکرد داشته‌اند که برخی از آنها هنوز کارکرد خود را حفظ کرده‌اند مانند جشن نوروز و برخی هم کارکرد خود را از دست داده‌اند و آئینی شده‌اند که بیشتر جنبه تاریخی دارد مانند جشن مهرگان. اما در مورد چهارشنبه‌سوری ما کارکرد خاصی در این جشن ندیدیم. جشن‌ها و آئین‌ها باید سبب آرامش، نشاط عمومی و همبستگی عمومی شود. همانطور که آئین‌های مذهبی این کارکرد را دارند مانند جشن نوروز که برای ایجاد همبستگی بین خانواده‌ها در همه جای جهان می‌شود و ارتباط نزدیکی با مسائل مربوط به طبیعت و طبیعت انسان دارد. اما چهارشنبه‌سوری به صورتی که در حال حاضر برگزار می‌شود عاملی است برای ایجاد تشنج، فشار روانی، مخاطرات جسمی چه برای خود فرد و چه برای جامعه. در واقع سر و صدای ناشی از ترقه و نارنجک سبب ایجاد وضعیتی در افراد می‌کند که می‌توان گفت شبیه مواجهه با جبهه جنگ است. همینطور اصابت‌های مواد منفجره و سوختگی‌های ناشی از گلوله‌های آتش.
*تسنیم:پس چهارشنبه‌سوری فعلی حاصل چیست؟
فدایی: آنچه که به عنوان چهارشنبه‌سوری، امروز در کشور اجرا می‌شود، فقط مفری است برای اینکه تعدادی که تمایلات ضداجتماعی دارند و از آزردن دیگران لذت می‌برند؛ به وسیله به کاربردن مواد منجره خشم و نفرت خود را نسبت به جامعه ابراز می‌کنند؛ درحالی که هیچ کجا حتی در طول هزار سال اخیر اشاره‌ای به ترقه و نارنجک و فشفشه نشده است و اگر قرار بر این باشد که نمادی برای این جشن وجود داشته باشد چه بهتر است این نماد به صورت نور و چراغانی که جنبه لطیف دارد باشد.
نه اصالتی برای این جشن قائلیم و نه ریشه‌ای در آن در مبانی ملی و مذهبی می‌یابیم. در واقع آئینی است که منشاء آن معلوم نیست و ساخته و پرداخته افراد ناشناس است. البته این را هم باید گفت که 50 سال پیش هم چهارشنبه‌سوری مثل امروز نبود که مخاطرات روانی و جسمی برای افراد ایجاد کند لذا باید نگرش عمومی را تغییر داد و تحت این عنوان که این یک مراسم ملی است اصرار دارند آن را به اینگونه انجام دهند اگر آنها ببینند که در این مورد منابعی وجود ندارد شاید آنها هم قبول کنند که چهارشنبه‌سوری را با چراغانی و نورافشانی برگزار کنیم.
تسنیم: به نظر شما آگاهی مردم در باره خطرات چهارشنبه‌سوری به درجه کفاف نرسیده است؟ آیا الان همه مردم به نوعی از خطرات چهارشنبه‌سوری آگاه نیستند؟ اگر آری، پس چرا هنوز ادامه دارد؟
فدایی: برگزاری چهارشنبه‌سوری با حالت فعلی، خواسته کلی و عمومی مردم نیست. برخی برای برآوردن خواسته‌های خشونت‌بارشان به روان و جسم دیگر شهروندان آسیب می‌رسانند. کسی حق ندارد بگوید من آتش به پا می‌کنم و از نارنجک استفاده می‌کنم اما باعث تخریب سلامت جسمی و روحی دیگران می‌شوم. این از حقوق شهروندی به دور است. چون هیچ کس حق قانونی برای این کار ندارد و نمی‌تواند بگوید چون این یک جشن است پس من این کار را انجام می‌دهم. به نظرم در این زمینه کم کار کردیم. مطالبی مانند حق شهروندی باید از رسانه‌ها پخش شود. مثلا برای آئین نوروز هیچ کس مزاحم دیگری نمی‌شود. لذا افراد آزادانه این کار را انجام می‌دهند. ولی در مورد چهارشنبه‌سوری به حقوق مردم ضربه وارد می‌شود و از اینکه به دیگران مخاطرات جانی و مالی تحمیل شود مردم عموما ناراضی هستند.
*تسنیم: برخی کارشناسان معتقدند عاملی که موجب می‌شود اتفاقات چهارشنبه‌سوری رخ دهد این است که برخی می‌خواهند خود را تخلیه هیجانی کنند و این اتفاقات ربطی به روحیه خشونت‌بار ندارد. نظر شما چیست؟
فدایی: این مورد در برخی مکاتب نظری وجود دارد که اگر فردی هیجانات و خشونت‌های خود را تخلیه کند برای او بهتر است. اما پژوهش‌ها امروز نشان می‌دهد هر عملی که پرخاشگری را ارضاء کند، عاملی برای افزایش روحیه خشونت می‌شود و فرد را جهت انجام خشونت تشویق می‌کند. یعنی دیدن مسابقه‌های خشن مانند بوکس باعث افزایش روحیه خشونت فرد می‌شود، نه اینکه باعث تخلیه این روحیه شود. این یک دیدگاه قدیمی است که امروز منسوخ شده است و امروز نظریه‌های اجتماعی بیان می‌کنند افراد روش‌های خشونت آمیز را که می‌بینند، یاد می‌گیرید و آنها را همان لحظه یا 10 سال بعد به کار می‌برند. لذا اگر کودکی ترقه و انفجار ببیند، 20 سالش که شد همین کار را به عنون یک فرد بزرگسال انجام می‌دهد.
لذا دیدن ورزش‌های خشن باعث می‌شود افراد بیشتر پرخاشگری کنند. مثلا در فیلم‌های کاراته‌ای این موضوع برای همه مردم آشکار است که پس از پایان فیلم همه در کوچه و خیابان شروع به داد و فریاد مشت‌زدن، لگد زدن به یکدیگر می‌کنند. این در حالی است که بینندگان این فیلم‌ها قبلا چنین کاری را بلد نبودند اما در همان لحظه که یاد گرفتند موجب شد که این کار را انجام دهند. لذا کودک و نوجوان وقتی این رفتارهای ضداجتماعی را می‌بینند احساس می‌کنند که ایراد ندارد این کار را انجام دهد. لذا این کار گسترش پیدا می‌کند.
عامل این کار یادگیری و همانندسازی با مهاجم است. به عنوان مثال بچه‌هایی که در کودکی از پدرشان کتک می‌خورند بعدها که بزرگ شدند به بچه‌های خود کتک می‌زنند. یعنی افراد با مهاجم خود را همانند می‌کنند. افراد به خاطر اینکه بر ترس غلبه پیدا کنند همان کارهایی که مهاجم انجام داده بود را تکرار می‌کنند و با این کار احساس قدرت می‌کنند و از طرف دیگر می‌بینیم که دیدن یک عمل موجب یادگیری می‌شود همانطور که اگر می‌بینیم در افغانستان، عراق و جاهای دیگر سربازان امریکایی، انگلیسی به راحتی مردم را هدف قرار داده و به قتل می‌رسانند برای این است که آنها از بچگی با بازی‌های کامپیوتری خشن با کشتی افرادی که آنها را با صورت عروسک نشان می‌دهند بزرگ کردند. لذا در بزرگسالی مردم عادی را هم به همین راحتی مورد هدف قرار می‌دهند. همچنین نوه ملک انگلیس که به عنوان خلبان از افغانستان خدمت می‌کرد از وی پرسیده شده بود که برای شما که این حالت که موجب کشتار دیگران می‌شوید برایتان آزار دهنده نیست که جواب داده بود: خیر. ما از بچگی با بازی‌های رایانه‌ای خود گرفته‌ایم و از این کار لذت می‌بریم. لذا باید مراقب بود در این دام نیفتیم.
تسنیم: سازمان‌هایی که می‌توانند به کنترل چهارشنبه‌سوری کمک کنند از نظر شما کدامند و چه وظایفی دارند؟
فدایی: به نظر من سازمان‌ها و نهادها به جای اینکه خود را در جهت تشکیل چهارشنبه‌سوری سوق دهند بهتر است به سمت تشکیل جشن‌های دیگری که ایجاد کننده روحیه تعامل و همبستگی است ببرند. البته ما با منع کردن نمی‌توانیم کار به جایی ببریم اما باید جایگزین مناسبی برای آن پیدا کنیم. اگر جشن‌هایی که تبیین کننده روحیه مهر و دوستی و مسالمت است بیشتر شود عاملی خواهد شد که مردم به سمت آن بروند. ما می‌توانیم جشن‌هایی را در سال بعد به وجود بیاوریم که حتما نیاز نیست این جشن از گذشته باشند، اگر نیاز داریم روحیه تعاون بیشتر شود می‌توانیم جشن‌هایی را از حالا طراحی کرد.
گفت‌وگو از مسعود ملکی
انتهای پیام/
