ماجرای عنایت حضرت علی(ع) در ترجمه «نهج‌البلاغه دشتی»/ نظام ما از شما تشکر می‌کند
خبرگزاری تسنیم: ترجمه نهج‌البلاغه بارها به خاطر دستگیری‌های مرحوم دشتی از سوی ساواک متوقف شد، تا جایی که شخص حضرت امیر(ص) چند بار در عالم خواب جویای این کار شده و اعلام رضایت خود را از این کار به ایشان ابلاغ کرده بودند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم، 15 اردیبهشت‌ماه سالروز رحلت مرحوم حجت‌الاسلام محمد دشتی است؛ شخصیتی که عمر خویش را وقف احیای کلام امیرمؤمنان علی(ع) کرد. وی به سال 1330 در روستای آزادمون از توابع شهرستان محمودآباد مازندران چشم به جهان گشود. در نوجوانی وارد حوزه علمیه آمل شد و یکسال و نیم بعد در سال 42 به قم رفت و در مدرسه آیت‌اللّه گلپایگانی مشغول به تحصیل شد و تحصیل خود را در مدارس رضویه و فیضیه ادامه داد.
دروس خارج فقه را نزد حضرات آیات مرحوم مشکینی، جوادی آملی و مکارم شیرازی فرا گرفت و یک دوره اصول را هم نزد آیت‌الله میرزاهاشم آملی آموخت. در فلسفه، اشارات را نزد آیت‌الله حسن‌زاده آملی و اسفار اربعه را نزد حضرات آیات جوادی آملی و محمدی گیلانی و شرح منظومه را نزد آیت‌الله حقی آموخت. روش تحقیق و نویسندگی را نیز ابتدا در محضر شهید مفتح و سپس آیت‌الله سبحانی آموخت.
از مجموعه 110 جلدی آثار استاد دشتی حدود 85 اثر چاپ و منتشر شده و مابقی در حال تحقیق و نشر است. از جمله آثار برجسته ایشان که بارها تجدید چاپ شده‌اند، می‌توان به عناوینی چون «المعجم المفهرس لالفاظ نهج‌البلاغه»، ترجمه نهج‌البلاغه، «نهج الحیاة» در 15 جلد شامل مجموعه فرهنگ سخنان معصومین(ع)، مجموعه الگوهای رفتاری امیرالمؤمنین(ع) در 15 جلد و تفسیر آموزشی نهج‌البلاغه اشاره کرد.
خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم به مناسبت سالروز رحلت مرحوم دشتی بخشی از وجوه شخصیت و آثار مرحوم دشتی را با حجت‌الاسلام محمدمهدی دشتی، فرزند ایشان به گفت‌وگو نشسته است.
*تسنیم: سؤال نخست درباره آغاز تحقیقات مرحوم دشتی بر روی نهج‌البلاغه و کلام نورانی حضرت امیر(ع) است؛ چه شد که این مسیر را انتخاب کردند؟
نهج‌البلاغه منبع غنی که هنوز در جامعه ما مهجور است و در عرصه های مختلف علمی پاسخگوی نیازهای ماست و امیدواریم که محققین برای یافتن پاسخ به سؤالات خود به جای رفتن به سراغ مکاتب غربی به منبع غنی نهج البلاغه رجوع کنند که یقیقنا داروی دردهای ما در آن است.
مرحوم دشتی در طی مراحلی که در حوزه علمیه قم داشت، همزمان با تحصیل علوم حوزوی به تحقیق و پژوهش روی آوردند و روش تحقیق و پژوهش را در نزد شهید مفتح و آیت‌الله سبحانی آموخت. از همان زمان بود که مرحوم دشتی به وادی نهج‌البلاغه وارد شدند و اولین مقاله ای که شهید مفتح به ایشان دادند مقاله حکومت اسلامی از دیدگاه نهج‌البلاغه بود و همین امر باعث شد تا ایشان وارد تحقیقات جدی و عمیقتر در عرصه نهج البلاغه شوند که ما هم اکنون شاهد برکات آن هستیم.
ایشان می‌گفتند ما دنبال منبعی می‌گشتیم تا ذوابعاد بوده و شامل مسائل فردی، اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و... آدمی باشد و مسیر جستجو و تحقیق در نهج‌البلاغه را شهید مفتح به ایشان معرفی کردند و در مسیر تحقیقات هم ایشان به اینجا رسیدند که نهج البلاغه منبع ناتمامی از معارف علوی است که همه می‌توانند از آن استفاده کنند و به همین جهت ایشان وارد این عرصه شدند. از 110 جلد اثری که از ایشان به جای مانده، حدود 50 جلد فقط مختص نهج‌البلاغه و ابعاد مختلف آن است.
*تسنیم: اولین تحقیق برجسته ایشان بر روی نهج البلاغه کدام اثر بود و چگونه شکل گرفت؟
تحقیقات ایشان بر روی نهج البلاغه از قبل از انقلاب شکل گرفت و اولین محصول آن هم «معجم نهج‌البلاغه» بود تا آن روز معجمی برای نهج البلاغه نوشته نشده بود که برای محققینی که در نهج البلاغه نیاز به جستجو دارند بسیار کارگشا بوده و هست. از ان زمان تاکنون مجموعه زحمات ایشان تاکنون حدود 110 جلد کتاب ثمره تلاش علمی ایشان بوده که از آن میان 85 جلد تاکنون چاپ شده و مابقی نیز در حال تدوین و چاپ است.
*تسنیم: سؤال دیگر درباره مشهورترین اثر مرحوم دشتی یعنی ترجمه نهج‌البلاغه ایشان است، مرحوم دشتی این اثر را از کی آغاز کرد، چند سال طول کشید و چگونه به ثمر رسید؟
اما ترجمه نهج البلاغه ایشان که به «نهج‌البلاغه دشتی» مشهور است از حدود 10 – 15 سال قبل از رحلت ایشان جمع آوری و ترجمه آن آغاز شد و حاصل تجربیات ایشان در عرصه تحقیق و پژوهش در نهج البلاغه و کلاسداری حوزه و دانشگاه در این عرصه است. یعنی تجربیات تدریس نهج البلاغه در حوزه و دانشگاه زمینه را آماده کرد تا شبهاتی که درباره نهج البلاغه در جامعه مطرح شده و مبانی فکری و سیاسی و اعتقادی موجود در نهج البلاغه پاسخ متقن داده شود و شبهاتی که پیرامون نهج البلاغه از لحاظ سندی، راوی و مسائل مطرح دیگر را پاسخ گوید.
البته محققین مؤسسه امیرالمؤمنین در قالب یک پژوهش 18 جلدی به این شبهات پاسخ داده‌اند با عنوان «مجموعه آشنایی با نهج البلاغه» که اسناد و مدارک نهج البلاغه و روات و محدثین و دیگر مسائلی که برای یک محقق در مسیر پژوهش درباره نهج البلاغه نیاز است، فراهم کرده‌اند.
ترجمه ایشان چون حاصل بیش از سه دهه تحقیق در حوزه نهج البلاغه بود. ایشان به ترجمه‌های دیگر نهج‌البلاغه اشراف داشت به همین دلیل به این مسیر روی آورد که تا حد توان نهج‌البلاغه را از شبهات دور کرده و بی‌آلایش مطرح کنند.
* تسنیم: عمده‌ترین علت استقبال از ترجمه مرحوم دشتی را در چه می‌دانید؟ از اختصاصات ترجمه نهج‌البلاغه مرحوم دشتی بفرمایید و این که چه ویژگی‌های منحصر به فردی داشت که پس از حدود 5 سال از اولین چاپ، تیراژ آن به حدود دو میلیون نسخه رسید؟
قلم روان و شیوه استاد زمینه‌ای برای رواج بیشتر این نهج‌البلاغه در میان مردم شد. همیشه می‌گفت که آرزوی من این است که این نهج‌البلاغه مانند قرآن و مفاتیح در همه خانه ها راه پیدا کند و مردم بتوانند از چشمه زلال معارف اهل بیت(ع) استفاده کنند که تاکنون حدود دو و نیم میلیون نسخه از این اثر توسط ناشرین مختلف در سراسر کشور چاپ شده و به وسیله نرم‌افزارهای رایانه‌ای و تلفن همراه به طور گسترده در فضای مجازی نیز منتشر شده است.
غیر از ترجمه روانی که دارد و برای اقشار جامعه قابل فهم است که آن هم ثمره قلم شیوا و تجربیات ایشان در این حوزه بود، باید به دقت نظر خاص ایشان نیز اشاره کنم که در این ترجمه موجود است. به یاد دارم که در زمان تدوین نسخه نهایی نهج البلاغه ایشان نسخه را در دست میگرفتند و آن را به حالتی حماسی می‌خواندند تا اشکالات آن را هرچند کوچک و ویرایشی، رفع کنند.
به غیر از آن این ترجمه چند ویژگی دارد که منحصر به فرد است و در ترجمه های دیگر وجود ندارد؛ مثلا ضربالمثلهایی که در این نهج البلاغه مطرح شده، ایشان اصل پیام‌رسانی برای آن قائل بودند. مثلاً در جایی که حضرت می فرمایند که من همواره همراه پیامبر بودم مانند بچه شتری که همراه شتر می‌رود، ایشان ریشه این ضرب‌المثل را آورده‌اند که در عرب جاهلی و در حجاز، مردم وقتی می‌خواستند دونفری را که هیچگاه از هم جدا نمی‌شودند معرفی کنند، در حال و هوا و شرایط آن روزگار شتر و بچه شتر را مثال می‌زدند که همیشه همراه هم بودند. ایشان در ترجمه این مطلب آورده‌اند که من همواره همرا ه پیامبر بودم و هیچوقت از ایشان جدا نمی‌شدم. در مقدمه ترجمه توضیح داده اند که این ضرب المثل است و ترجمه تحت اللفظی آن این است و این پیام دارد. ضبط اعداد در کنار خطبه‌ها و نامه‌ها جهت سهولت جستجو، فهرست موضوعی، بیان شأن صدور خطبه‌ها و نامه‌ها و... از دیگر ویژگی‌های ترجمه ایشان است.
*تسنیم: ترجمه نهج‌البلاغه ایشان حدود چند سال طول کشید؟ خاطره‌ای از آن دوران به یاد دارید؟
به خاطر مجموعه کارهایی که ایشان انجام می‌دادند حدود 10 – 15 سال طول کشید. اما ترجمه نهایی دو سال طول کشید. ترجمه نهج‌البلاغه با فراز و نشیب‌های مختلفی روبرو بود و مانند معجم نهج البلاغه بارها به خاطر دستگیری‌های ایشان از سوی ساواک خوابیده بود، تا جایی که چند بار حضرت امیر(ع) در عالم خواب جویای این کار ایشان شده بود تا آن را به سرانجام برسانند و این چنین بود که این کار را دوباره شروع کردند. این کار نهج‌البلاغه چند عنایت پشتش بود و مرحوم دشتی تا سالهای آخر عمرشان چیزی نگفته بود. در ماه‌های آخر حیاتشان بود که این مطلب را بیان کردند که کار ترجمه نهج‌البلاغه با چنین عنایاتی پیش رفت. در مجموع امیرالمؤمنین(ع) در عالم خواب اعلام رضایت خود را از ترجمه نهج‌البلاغه به ایشان ابلاغ کرده بودند.
*تسنیم: درباره آثار دیگر ایشان بفرمایید؛ معجم المفهرس نهج‌البلاغه، نهج‌الحیاة، الگوهای رفتاری امیرالمؤمنین(ع) و...
اندیشه تدوین معجم المفهرس نهج البلاغه قبل از انقلاب به ذهن مرحوم دشتی خطور کرد که ما برای نهج البلاغه نیز نیاز به معجم داریم. البته علمای بزرگی هم تأییدیه فرستادند؛ از جمله علامه محمدتقی جعفری می‌فرمود که بعد از معجم شما مراجعه من به نهج البلاغه بیشتر شده است. همچنین زمانی که در ایشان سال 72 به حضور رهبر انقلاب مشرف شدند، هنگامی که می‌خواستند از معجم توضیح دهند مقام معظم رهبری فرمودند که این کتاب را توضیح ندهید که همیشه در کنار قرآن و مفاتیح من هست.
یعنی مراجعه آسان به نهج البلاغه سبب شد که این کار تدوین شود؛ قبل از آن چنین معجمی وجود نداشت و بعد از آن نیز چنین اثری تدوین نشد. این اثر دسترسی همه را نهج البلاغه آسان کرد.
قبل از انقلاب ایشان دست‌نوشته‌های این معجم را در چند بقچه بسته بودند و از بیم دست یافتن ساواک به آنها، بقچه‌ها را شبها در یک میوه فروشی می‌گذاشتند تا اگر از سوی ساواک دستگیر شد، این دست‌نوشته ها که حاصل عمر ایشان بود از بین نرود. تا این که بعد از موانع متعدد بعد از انقلاب این کار را با همکاری یکی از دوستان خود سیدکاظم محمدی تدوین کردند و بسیار هم منشأ اثر شد.
مجموعه نهج‌الحیاة (روش زندگی) دیگر اثر برجسته مرحوم دشتی است که از فرهنگ سخنان پیامبران الهی آغاز می شود و به فرهنگ سخنان امام زمان(عج) ختم می شود و تاکنو ن7 جلد از این اثر منتشر شده است و دسترسی به روایات اهل بیت را آسان می‌کند. مرحوم دشتی همیشه می فرمودند که این مجموعه پل ارتباطی بین نسل امروز و معارف اهل بیت(ع) است؛ یعنی دو مانع عمده سد راه نسل امروز ما بود: نخست آنکه منابع ما در کتب مختلف پراکنده بود و از طرف دیگر اکثر منابع ما عربی بودند و نهج الحیاة پل ارتباطی بین نسل امروز و معارف اهل بیت شد.
آیت‌الله جوادی آملی به مرحوم پدر می‌گفتند اگر همه کارهای خود را تعطیل کنید و فقط همین «نهج الحیاة» را ادامه دهید ارزش دارد، چون در جهان اسلام چنین کاری انجام نشده است.
مجموعه الگوهای رفتاری امیرالمؤمنین(ع) شامل سیره عملی حضرت در 15 جلد و 25 عنوان دیگر اثر برجسته ایشان است که از منابع مختلف شامل هزار کتاب شیعه و سنی گرد آمده است. خلاصه مطالب این 15 جلد آن است که امام ما این گونه بود و ما نیز باید آنگونه باشیم. البته ما این اثر را در دو جلد جمع‌آوری کردیم و با عنوان «سیره عملی امیرالمؤمنین(ع) آماده کرده‌ایم که امسال منتشر می‌شود.
*تسنیم: درباره نظر علما و مراجع درباره شخصیت و آثار مرحوم دشتی بفرمایید.
مرحوم دشتی درختچه‌ای تحقیقاتی برای کار نهج البلاغه تنظیم نموده بودند که از ابتدای کار تا انتها در آن مشخص شده بود. ایشان چند باری که خدمت مقام معظم رهبری رسیدند این درختچه را توضیح دادند که اکنون در کجا هستیم و در انتهای کار به کجا خواهیم رسید. پس از سخنان ایشان، رهبر انقلاب فرمودند که ما افراد مختلفی مانند شهید مصطفوی، شهید مفتح یا شهید مطهری داشته‌ایم که بر روی نهج‌البلاغه کار کرده بودند، اما به شکل مدون و سیستماتیک تاکنون کسی به این شکل و بر اساس نیازهای روز جامعه در نهج‌البلاغه تحقیق نکرده است، جناب دشتی سنگ بنای این کار را نهادند.
نظام ما از شما تشکر می کند
جمله معروف رهبر انقلاب در آن جلسه درباره استاد دشتی این بود که «من خیلی امروز با دیدن شما خوش حال شدم و مشتاق دیدار شما بودم. همین قدر بدانید که ما و دیگر مسئولین نظام، آرزومندیم کارهای مثبت پیرامون نهج‌البلاغه انجام گیرد؛ نظام ما از شما تشکر می کند».
بعد از ارتحال مرحوم ابوی هم، هفتم تیرماه 80 که به خدمت ایشان رسیده بودیم ایشان فرمودند: «آقای دشتی جزو عناصر مفید بودند. زحمت هایشان با ارزش بود.... حیف شد، ایشان می توانست سال ها خدمت کند. ایشان خیلی پرشورو پرانرژی بودند.... هر کس به ایشان احترام کند به اسلام، امیرالمؤمنین علیه السلام و نهج البلاغه احترام کرده است.... من اغلب کتاب های ایشان را مطالعه کردم. بسیار مفید و خوب هستند. کتاب معجم ایشان از همه بهتر است، ایشان خوش سلیقه، خوش رو و با پشتکار بودند».
علامه حسن‌زاده آملی گفته بود که 50 سال دیگر می فهمند که چه عنصر مفیدی را از دست داده اند. ایشان در نمازی که بر پیکر مرحوم دشتی در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام خواند، گفته بود: خداوندا! ما شهادت می‌دهیم که او یکی از اولیای تو بود و همواره تلاشگر بود در گسترش فرهنگ و آثار علوی و فاطمی».
آیت‌اللّه سبحانی نیز می‌فرمود که آقای دشتی جزء کسانی هستند که راه‌های نکوبیده را برای ما هموار کردند و مسیرهایی را رفتند که دیگر محققین نرفتند و به تعبیر عامیانه ایشان جاده‌صاف‌کن دیگر محققین بودند. راه‌های دشوار نرفته را انتخاب و آن را برای دیگران هموار می‌کردند. از بیانات ایشان است که «این مرد، بسیار سخت‌کوش و خدمتگزار بود. در راه عشق علی علیه السلام و نشر ولایت و علوم اهل بیت علیهم السلام سر از پا نمی شناخت. این مرد، هم مؤمن بود و هم عمل صالح داشت».
آیت‌اللّه جوادی آملی هم با اشاره به خدمات برجسته این عالم بزرگ در راه نشر فرهنگ اهل بیت کردند گفته بودند که «ایشان الحمدللّه موفق بودند.... راه ایشان را ادامه دهید. ایشان میهمان کریمه اهل بیت هستند و در هر لحظه صلوات و برکات به روح ایشان واصل می شود».
انتهای پیام/64
