نظر آیت‌الله تهرانی درباره طراحی جلد کتابش/چرا «دخیل عشق» نامزد بهترین طراحی جلد جهان شد؟
خبرگزاری تسنیم: مجید زارع یکی از فعالان عرصه طراحی کتاب است. او می‌گویدهزینه طراحی جلد ۵ درصد هزینه تولید کتاب هم نیست اما تأثیر زیادی بر استقبال مخاطبان از آن دارد.
همان‌قدر که یک کتاب خوب با طراحی نامناسب توان فروش ندارد یک کتاب با محتوای ضعیف اما طراحی حرفه‌ای می تواند دل مخاطب را به بازی بگیرد و او را وادار به خرید کند. هیچ عقل سلیمی خرید و مصرف کتاب از سوی مخاطب را به عنوان یکی از پشتوانه‌های اصلی نویسنده و ناشر رد نمی کند. مجید زارع از هنرمندان گرافیست و فعال در حوزه طراحی کتاب است. البته عمده فعالیت او در این روزها صرف کتاب‌هایی می‌شود که محتوایی خوب و مطلوب جامعه دارند و در کنار غنای مطالب طراحی‌های او جذابیت بیشتری برای خرید آن ایجاد کرده است.
او که ماه‌هاست یکی از طراحان برتر کتاب‌های انتشارات عصر داستان است چندی پیش نامزد یکی از برترین جوایز طراحی کتاب در سراسر جهان شده بود و شاید این برای اولین بار باشد که فردی با چنین ذوق و قریحه‌ای از جمهوری اسلامی کاندیدای این جایزه می‌شود. با او درباره هنرش و جایگاه طراحی جلد در فروش کتب به گفت‌وگو نشسته‌ایم. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح این گفت‌وگو است:
* تسنیم: آقای زارع؛ طراحی کتاب را از کجا شروع کردید؟
از سال 78 بود که کار در مجموعه‌ای به نام گروه فرهنگی شهید را شروع کردم که آن مجموعه 4 سال فعالیت داشت و بعد از آن گروه فرهنگی هنری سافیا -به معنای بادی که گردوغبار را از میان برمی‌دارد- را تشکیل دادیم که فعالیت این مجموعه تا به امروز ادامه دارد و در قالب این گروه طراحی کتاب را پیش می‌بریم.
* تسنیم: اولین کارتان چه بود؟
اولین کاری که انجام دادیم دو مجموعه نمایشگاه لایه‌های پنهان بود بعد از آن زمانی که آقای زائری در همشهری بودند یک ویژه نامه را آماده کردیم و پس از آن یک مجموعه 5 جلدی برای سازمان ملی جوانان تولید کردیم.
* تسنیم: ایده‌هایی که برای طراحی جلد استفاده می‌کنید از کجا و بر چه اساسی به ذهنتان می‌رسد؟
در مبنای فضای کلی کتاب است. کار ما مثل کار یک کارگردان است. همانطور که کارگردان یک سکانس را فضا سازی می‌کند ما هم سعی می‌کنیم فضای متن و فضای اصلی داستان را روی جلد کتاب بیاوریم در واقع ابتدا نگاه می‌کنیم که فضای اصلی داستان بر چه مبنای است سپس شروع می‌کنیم به بازی کردن با المان‌های مختلف تا به جلد قابل قبول برسیم.
در این موسسه سه مرحله کار انجام می‌دهیم بخش اول حوزه تولید محتوا است که در سال حدود 10 الی 15 کتاب تولید می‌کنیم. بخش دوم بخش طراحی است و بخش سوم حوزه تولید به معنای مسائل فنی ، چاپ و صحافی است. در این بخش کار کتاب و نمایشگاه انجام می‌دهیم به طور مثال بخش بیداری اسلامی نمایشگاه قرآن کریم سال گذشته از فعالیت‌های ما بود و در بخش طراحی حوزه 90 درصد از کارها را خودمان تولید می‌کنیم. چون فرم‌ها به گونه‌ای است که خیلی‌ها حوصله تولیدش را ندارند و کارفنی آن هم دست خودمان است.
* تسنیم: با توجه به اینکه صنعت چاپ ما کمی قدیمی است این کار سخت نیست؟
صنعت چاپ ما قدیمی نیست در واقع ما یک سری تکنیک‌های چاپ را در ایران نداریم و مشکل اساسی ما در مراحل پس از چاپ و صحافی است با همه این اوصاف سطح کیفی تولید در ایران قابل رقابت با کارهای آمریکایی و اروپایی است.
* تسنیم: به طور کلی وضعیت طراحی جلد برای کتاب‌های حوزه بزرگسال را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چرا طراحی جلد کتاب بزرگسال نسبت به کودک و نوجوان رشد نداشته است؟
به نظر من این‌گونه نیست چون ما در حوزه کودک و نوجوان چند ناشر داریم که خیلی خوب کار می‌کنند؛ بقیه سطح کیفی خوبی ندارند اما در حوزه بزرگسال اینطور نیست و ما در بخش داستان کارهای خیلی خوبی داریم.
* تسنیم: با وجود اینکه کتاب‌های مذهبی طراحی کردید از روش ها و سبک‌های معمولی در کتاب‌های مذهبی مثل گل و مرغ استفاده نکردید و نوعی نوآوری در کار داشتید که محسوس بوده.
اینکه از موضوعات دستمالی نشده استفاده کنیم و یا نوع نگاه‌مان را نسبت به این موضوعات عوض کنیم مسئله مهمی است. مثلا در خطبه فدکیه فرم کار قدیمی است ولی اینکه روی کتاب اجرا شود، جالب است. اینکه کارهای قبلی را با فرم‌های موجود ترکیب کنیم به طوری که به کتاب ضربه نزد و از مضمون دور نشود؛ مهم است.
* تسنیم: کتاب‌های مذهبی در گذشته طراحی منحصر بفردی داشتند و کاتب و تذهیب‌کار تلاش می‌کردند تا بهترین نوع اثر را ارائه کنند اما این نوع کتابها در سالهای اخیر یا در همان مقدار قدیم مانده‌اند یا از نظر ترکیب رنگ‌ها و دقت در تذهیب حرف جدیدی ندارند. ولی این سبک کار مدرن کمک بزرگی به نشر این محتوا و اقبال عمومی به آن کرده است.
مشکل اصلی تولید است ما آرشیوی از تذهیب و خط و فرم‌های قدیمی داریم و چون ناشر خیلی تمایل به هزینه کردن در این حوزه‌ها ندارد در کارهای قدیمی مانند آداب المریدین که از همه المان‌های قدیمی استفاده شده وقتی ناشر قبول می‌کند همه هزینه‌ها رابدهد کیفیت کار بالا می‌رود و این مسئله مخاطب را جذب می‌کند.
* تسنیم: چقدر طراحی جلدهای اخیر متاثر از هنر غرب بوده و چقدر به هنر اسلامی یا بومی توجه شده است؟
آثار را خیلی متاثر از کارهای غربی نمی‌دانم و حرکت‌هایی ایجاد شده که می‌توان در آن ردپای گرافیک ایرانی را در آن دید. کار ما جزء خیلی کوچکی است و افراد زیادی قبل‌تر از ما و جدی‌تر از ما شروع کرده‌اند و خیلی‌ها را داریم که صاحب سبک و سلیقه هستند که گرایش ایرانی را در آن می‌بینیم و کار هیچ کدام از این‌ها را نمی‌توان کپی از آثار غربی دانست.
* تسنیم: بحث طراحی جلد چقدر از هزینه یک کتاب را شامل می‌شود؟
ما الان زیر 5 الی 6 هزار تومان نمی‌توانیم کتاب تولید کنیم و هزینه طراحی جلد به 5 درصد هزینه‌های تولید هم نمی‌رسد.
* تسنیم: سهم طراحی جلد در فروش کتاب چقدر است؟
خیلی کارهای خاص که با این سبک اجرا می‌شود باعث می‌شود کتاب مخاطبی غیر از حوزه خود پیدا کند مثلا کتاب "سرباز سالهای ابری"؛ خیلی‌ها کاری به محتوای کتاب ندارند و فقط برای جلد کتاب آن را می‌خرند. از ابتدای کار کیفیت برای ما بسیار مهم بود حتی در تیتر فصل، عنوان کتاب، لید، طراحی، صفحات کتاب و جلد کتاب علت ورود ما هم این بود که کیفیت مدنظر ما را کسی نمی‌توانست در بیاورد.
* تسنیم: جایگاه این فن در ایران در مقایسه با دیگر کشورها کجاست؟
به نظر من ایران در کیفیت همپای دنیا جلو می‌رود و در بیشتر مسابقات ایرانیان هستند. از طرح‌های خارجی ایده می‌گیریم ولی کپی نمی‌کنیم و یک قسمت کار هم کار زیاد دیدن است و باید ذهنی آرشیوی داشته باشیم.
* تسنیم: به نظر خودتان چرا "دخیل عشق" در این دوره به عنوان نامزد بهترین طرح جلد کتاب جهان انتخاب شده است؟
دخیل عشق روی جلدش سه تکنیک اجرا شده که این‌ها پس از چاپ به اجرا در آمده یک یو وی افکت دارد یک یووی معمولی دارد که رنگی کار شده و یک یووی برجسته نیز دارد علاوه بر این سه تکنیک پارچه ای در پشت جلد کارشده که حس همان روی جلد را منتقل می‌کند و تمام گل‌های روی جلد نیز برجسته هستند.کار دیکنیکال کنترل شده‌ای است و به خوبی خودش را نشان می‌دهد ولی مثلا تکنیک پشت جلد اصلا خودش را نشان نمی‌دهد و فقط در لمس است.
برای تکنیک روی جلد می‌خواستیم یک شی فلزی بسازیم ولی کار خوب در نیامد اصل کار این بود که روی جلد کتاب چهار رنگ چاپ می‌شد یک نقره کوب روی جلد کتاب می‌خورد و یک کلیشه آن نقره کوب‌ها را به صورت گل برجسته می‌کرد. و دقیقا همان فضای متالیک بودن و نقره‌ای بودن زری احساس می‌شد. این کار را انجام دادیم ولی چون خوب از کار در نیامد طرح را رد کردیم و چون زمان نداشتیم همان سه تکنیکی را که عرض کردم اجرا کردیم.
آن چیزی که ما از دخیل می‌دانیم آن پارچه سبز رنگی است که این پارچه 4 سانتی متری آنقدر تار وپودش از هم فاصله دارد که روی هر سطحی باشد زیر آن پیدا است و شما این پارچه را باید مهار کنید و روی مقوا بچسبانید که این هم از تکنیک‌های اجرا شده در این طراحی جلد است. اگر 3 هزار جلد از این کتاب را روی هم بگذارید هیچ کدام از این پارچه‌های سبز میلی متری از هم فاصله ندارند.
* تسنیم: غیر از این جشنواره آیا تا بحال کتاب دیگری از شما برگزیده شده است؟
تا به امروز در مسابقه‌ای شرکت نکرده‌ام و امسال هم مسابقه گرافیکی برگزار نشد ولی در سال گذشته " سرباز سالهای ابری " جایزه انجمن گرافیک را گرفت و 4 سال متوالی در بخش طراحی جایزه کتاب سال دفاع مقدس را گرفتیم و دو سال پیش "هشت این گونه گذشت" "از معراج برگشتگان" و " از او " هر سه جایزه گرفتند و سه سال قبل از آن نیز "کتاب راوی" جنوب جایزه گرفت.
* تسنیم :بعضی از دوستان اشکالی از کتاب " جمجمه ات را قرض بده برادر " می‌گرفتند و اینکه نوع طراحی باعث شده که برگ‌های کتاب آسیب پذیر باشد. نظر شما چیست؟
قبول دارم آسیب پذیر است ولی این به محتوای کار کمک می‌کند و طراح، داغون بودن جمجمه را می‌رساند. در این کتاب خیلی خون و خون ریزی است و درگیری و یخ کردن سردی کتاب خیلی زیاد است و دیگر زمان اینکه فرم‌های موجود را در همان قالب و استانداردها نگاه کنیم، گذشته است .مانند حوزه سینما که همه فرم‌ها بهم ریخته است. داستان جمجه ات را قرض بده برادر یک داستان پست مدرن است پس نمیشود برای جلدش از طرح های کلاسیک استفاده کرد.
* تسنیم : کدام طرح جلدتان را بیشتر می‌پسندید؟
جمجمه ات را قرض بده برادر چون شوخی‌اش با کتاب زیاد است و زیر پا گذاشتن قواعد کتاب سازی‌اش زیاد شده به نظرم کارهای این چنینی نگاه کسانی که دارند این اثر را می‌بینند به هم می‌ریزد. مثلا میگن میشه جلد کتاب هم کامل نباشد یا در کتاب سایه اژدها چاپ قیمت کتاب روی جلد استفاده گرافیکی از قیمت کتاب است. کار حرفه‌ای این گونه‌ست که ما برای هر گونه کتابی بنشینیم و در مورد اجزای کتاب فکر کنیم و تصمیم بگیریم و با توجه به فضای کتاب شکل و شمایل متناسب با آن را انتخاب کنیم.
* تسنیم :شما مدیر هنری آثار آیت‌الله مجتبی تهرانی هم هستید پیشنهاد از طرف خودتان بود یا از دفتر ایشان؟
مدیر هنری نیستم فقط یک سری از کارها را انجام می‌دهم از دفتر ایشان پیشنهاد کاری شد و اینطور نبود که از روز اول تصمیم بگیریم کل کار را به ما بسپارند بعد از آنکه سه چهار کتاب تولید کردیم پسندیدند و به ما اعتماد کردند.
* تسنیم :آیت‌الله تهرانی کار را دیده بودند، نظرشان چه بود؟
دوست داشتند. بخصوص مجموعه "سلوک عاشورایی" را ایشان نگاهشان مثبت بود.
* تسنیم : تابحال کتابی خوانده‌اید که به خودتان بگویید، ای کاش طراحی جلدش با من بود؟
بله کتاب " نیست " انتشارات آموت همچنین کتاب " گریه‌های امپراتوری " فاضل نظری.
* تسنیم : آیا تا کنون کتابی بوده که به شما پیشنهاد شود و شما به خاطر مضمون و محتوای کتاب رد کنید؟
بله خیلی کتابها، خیلی ناشرها و خیلی کارها را به دلایل محتوای کتاب یا رویکرد ناشر رد کرده‌ایم. در خیلی از مسائل نیاز به اعتماد است اگر اعتماد نباشد نمی‌توان کار کرد. به طور مثال ناشری بوده که کاری که به ما سپرده بود تا زمان چاپ آن سراغی از کتاب نگرفت این نشان‌دهنده همین اعتماد است که عرض می‌کنم. در مورد کتاب سرباز سالهای ابری در آن زمان 20 میلیون هزینه تایپ شد در حالی که یک کتاب عادی با بهترین کیفیت در آن زمان 6 میلیون هزینه داشت من به ناظر پیشنهاد دادم که این 14 میلیون مابه تفاوت را خودم پرداخت می‌کنم با این شرط که من در سودش شریک باشم ولی به دلایلی ناشر قبول نکرد. و خودشان همه 20 میلیون را پرداخت کردند. آن کتاب را در چاپ اول 3 هزار نسخه چاپ کردیم که در همان نمایشگاه آن سال به طور کامل فروش رفت و تا به امروز هم به چاپ هفتم رسیده است.
* تسنیم : در مورد کتاب‌های انتشارات عصر داستان جمله اول هر فصل فونت متفاوتی دارد، چرا؟
دلیل اول، احترام به تایپیست‌های قدیم است چون این فونت آن‌ها است و همچنین این کار باعث می‌شود که نویسنده‌هایی که با انتشارات عصر داستان کار می‌کنند مجبور شوند نسبت به جمله اول خود بیشتر فکر کنند.
انتهای پیام /