جبل‌الطارق؛ نقطه برخورد استعمارگران کهن

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم؛ تنگه جبل‌الطارق (Strait of Gibraltar)  آبراه استراتژیکی است که دریای مدیترانه را به اقیانوس اطلس متصل می‌کند. دو سوی این تنگه که عمقی بین 300 تا 900 متر دارد قلمروهای اسپانیا و مراکش است؛ اما خود شهر جبل الطارق که در شمال غربی تنگه واقع شده از سرزمین‌هایی محسوب میشود که استعمار انگلیس ادعای حاکمیت بر آنها را دارد. اما این ادعا از سوی کمیته استعمار زدایی سازمان ملل رد شده است. نام پیشین جبل الطارق «ستونهای هرکول» بوده است که پس از محاصره آن در سال 711 میلادی توسط سپاه مسلمانان به فرماندهی طارق ابن زیاد به تنگه جبل الطارق معروف شد.

تنگه جبل‌الطارق آبراه استراتژیکی است که دریای مدیترانه را به اقیانوس اطلس متصل می‌کند.

این تنگه 5/4 کلیومتر طول و 2/1 کلیومتر عرض دارد و دو قاره اروپا و آفریقا را از هم جدا می‌کند. علاوه بر موقعیت استراتژیک تنگه از لحاظ کنترل آن بر عبور و مرور دریایی، شهر جبل الطارق بندری است که کشتی‌های فراوانی برای سوختگیری در آن پهلو می‌گیرند. هم اکنون چهارده سرزمین به طور مستقیم تحت حاکمیت دولت انگلیس قرار دارند که به آن‌ها «سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا» گفته میشود و جبل الطارق نیز یکی از این 14 قلمرو محسوب میشود. جبل الطارق در تاریخ 1713 میلادی بر اساس معاهده اوترخت به پادشاهی انگلیس اعطا شد. اما دولت اسپانیا بخش واگذار شده را تنها شهر جبل الطارق و کاخ آن میداند و معتقد است آب‌های اطراف شهر و کل تنگه و نیز قلمرو هوایی آن همچنان بخشی از قلمرو دولت اسپانیا می‌باشد.

این تنگه 5/4 کیلومتر طول و 2/1 کیلومتر عرض دارد و دو قاره اروپا و آفریقا را از هم جدا می‌کند.

میراث استعماری انگلستان
پس از استقلال آمریکا در سال 1783، انگلستان 13 مستعمره مهم خود را از دست داد. اما توانست همچنان مستعمراتی در آسیا، آفریقا و اقیانوسیه را تحت سیطره خود حفظ کند. به مرور زمان برخی از این مستعمرات نیز خود مختاری نسبی دریافت کردند اما نتوانستند از زیر یوغ قلمروی انگلستان خارج شوند. با این حال تغییرات بین‌المللی در نیمه دوم قرن بیستم که ناشی از جنگ جهانی بود؛ کار را برای استعمار سخت نمود و بیشتر مستعمره‌ها و مناطق تحت کنترل انگلستان استقلال یافتند. آخرین و یکی از معروف‌ترین موارد آن، بازگشت هنگ ‌کنگ به چین در سال 1997 بود.

جبل الطارق در تاریخ 1713 میلادی بر اساس معاهده اوترخت به پادشاهی انگلیس اعطا شد.

به فاصله دو سال پس از پایان جنگ دوم جهانی، انگلستان مجبور شد مهمترین مستعمره خود یعنی هندوستان را با اعطای استقلال از دست بدهد. استقلال هند موجی از تلاش برای اعاده حق حاکمیت ملی در دیگر مستعمرات را به راه انداخت و بدین ترتیب در مناطقی همچون آفریقا، حوزه کارائیب و اقیانوسیه، خلیج فارس و خاورمیانه نیز مستعمرات انگلستان اعلام استقلال کردند.

اما سیاستمداران روباه پیر استعمار کسانی نبودند که به این راحتی دست غارت خود را از ثروت ملل مختلف کوتاه کنند. به همین دلیل پس از استقلال این مستعمرات، انگلستان اتحادیه کشورهای مشترک المنافع با بریتانیا را تشکیل داد که 53 مستعمره سابق را شامل می‌شد. هم اکنون در شانزده کشور عضو این اتحادیه ملکه الیزابت دوم ریاست دولت را بر عهده دارد!

دولت اسپانیا بخش واگذارشده را تنها شهر جبل الطارق و کاخ آن می‌داند.

اتحادیه کشورهای مشترک المنافع
ایجاد "اتحادیه کشورهای مشترک المنافع" تدبیر استعمار انگلستان برای حفظ نفوذ خود در مستعمرات سابق بوده است. این اتحادیه از 53 کشور مستقل تشکیل شده که به جز دو مورد از آنها (موزامبیک و کامرون) همگی از مستعمرات پیشین انگلستان هستند. هم اکنون سی درصد جمعیت کره زمین و نیز سی درصد خشکی‌های آن متعلق به کشورهای این اتحادیه است و ملکه الیزابت دوم نیز نماد اتحاد این 53 کشور محسوب میشود.

ایجاد "اتحادیه کشورهای مشترک المنافع" تدبیر استعمار انگلستان برای حفظ نفوذ خود در مستعمرات سابق بوده است.

هرچند ادعا می‌شود که عضویت در این اتحادیه به عنوان اتحاد سیاسی تلقی نمی‌شود و پذیرش ملکه الیزابت دوم نیز به معنای پیروی سیاسی کشورهای عضو از انگلستان نیست؛ اما رئیس کشورهای اتحادیه به دستور انگلستان منصوب میشود. بدین نحو که به جز انگلستان که الیزابت دوم خود در آن حضور دارد، در کشورهای دیگر این اتحادیه «فرماندار کل» که معمولاً به پیشنهاد نخست‌وزیر آن کشور و دستور الیزابت دوم انتخاب می‌شود، وظایف رئیس کشور را ایفا می‌کند. گذشته از آن در 16 کشور از این اتحادیه ملکه الیزابت دوم عنوان «ریاست کشور» را به عهده دارد. استرالیا، زلاندنو، پاپوآ گینه نو، جزایر سلیمان، تووالو، کانادا، بلیز، آنتیگوا و باربودا، باهاما، باربادوس، گرنادا، جامایکا، سنت کیتس و نویس، سنت لوسیا، سنت وینسنت و گرنادین و جزایر کارائیب، این 16 کشور را تشکیل میدهند.

اتحادیه کشورهای مشترک المنافع با انگلستان، سی درصد خشکی‌های کره زمین را دربر می‌گیرد.

آفتاب در قلمرو انگلیس غروب می‌کند
قلمرویی که روزی با افتخار ادعا میشد آفتاب در آن غروب نمیکند؛ اکنون به 244 هزار و 820 کیلومترمربع و 62 میلیون نفر جمعیت کاهش یافته و به وجود آمدن بحث‌هایی همچون رفراندوم استقلال اسکاتلند سیاستمداران انگلیسی را بیش از پیش نگران نفوذ خود در جهان کرده است. در سال 2014 مردم اسکاتلند برای جدایی از انگلیس در یک رفراندوم شرکت خواهند کرد و اگر اسکاتلند با 78 هزار و 772  کیلومتر مربع مساحت و 5/5 میلیون نفر جمعیت به استقلال دست پیدا کند، انگلیس یک سوم دیگر از مساحت خود را از دست خواهد داد.

در سال 2014 رفراندوم استقلال اسکاتلند از انگلستان برگزار خواهد شد.

از دهه1970  میلادی بحث استقلال اسکاتلند مطرح بوده است که با به قدرت رسیدن حزب ملی اسکاتلند در انتخابات پارلمانی سال 2007  وضعیت جدیدی پیدا کرده است. این حزب ملی‌گرا از هر فرصتی برای به پیش کشیدن بحث استقلال اسکاتلند از انگلیس و منافع آن برای مردم این منطقه بهره می‌برد. واضح است که در صورت پیروزی حزب ملی گرای اسکاتلند در رفراندوم سال 2014 ممکن است تاریخ تکرار شده و موجی شبیه به استقلال خواهی بعد از مستقل شدن هندوستان بار دیگر پهنه مستعمرات انگلستان را درنوردد.

بحث استقلال با به قدرت رسیدن حزب ملی اسکاتلند در انتخابات پارلمانی سال 2007  وضعیت جدیدی پیدا کرده است.

به همین دلیل زمامداران استعمار پیر با هرگونه تهدیدی از این دست در «سرزمین‌های فرادریایی» حساسیت ویژه پیدا کرده و حتی گاهی با بهانه‌جویی درصدد گوشزد کردن حاکمیت خود به این سرزمین‌ها هستند. بر همین اساس برای سیاست‌مداران این کشور جزایر فالکلند و اخیراً جبل الطارق موضع خوبی برای یادآوری حاکمیت فرادریایی انگلیس تشخیص داده شده‌اند.

حزب ملی‌گرا از هر فرصتی برای پیش کشیدن بحث استقلال اسکاتلند از انگلیس و منافع آن برای مردم این منطقه بهره می‌برد.

جزایر فالکلند
جزایر مالویناس که انگلیسی‌ها آن را فالکلند می‌نامند شاهد مناقشات حاکمیتی گسترده‌ای بین آرژانتین و انگلیس بوده است. این جزایر به لحاظ تاریخی جزو خاک آرژانتین محسوب می‌شوند و بیش از 14 هزار کیلومتر با سرزمین انگلیس فاصله دارند. اما این جزایر از زمانی که در سال 1833 مستعمره شدند؛ بخشی از سرزمین‌های فرادریایی انگلیس نامیده می‌شوند. انگلیس حضور نظامی وسیعی در این جزایر دارد و در زمان نخست وزیری مارگارت تاچر، 1984 میلادی، بر سر حاکمیت بر این جزایر با آرژانتین وارد جنگ شد.

جزایر فالکلند بیش از 14 هزار کیلومتر با سرزمین انگلیس فاصله دارند.

اتحادیه کشورهای امریکای جنوبی همواره از حق حاکمیت آرژانتین بر این جزایر دفاع کرده است. در نوامبر 2011  وزرای امور خارجه اتحادیه کشورهای آمریکای جنوبی که از 12 کشور آرژانتین، بولیوی، برزیل، کلمبیا، شیلی، گویان، پاراگوئه، پرو، سورینام، ونزوئلا، اکوادور و اروگوئه تشکیل شده است در بیانیه‌ مشترکی حضور نظامی انگلیس در جزایر مالویناس را بر خلاف سیاست‌های منطقه جهت پیدا کردن راه حلی صلح آمیز در مورد مناقشه دانسته و مخالفت خود با این حضور را اعلام کردند.

تاچر در دوران زمامداری‌اش جنگی 74روزه را با آرژانتین بر سر حاکمیت بر جزایر فالکلند به راه انداخت.

انگلیسی‌ها سالهاست در این جزایر به طور یک جانبه به اکتشاف و بهره‌برداری از منابع طبیعی و همچنین رزمایش‌های نظامی می‌پردازند. این درحالیست که آرژانتین فعالیت حفاری و اکتشافی نفت در این جزایر توسط انگلیس را غیرقانونی می‌داند. سازمان ملل بارها از انگلیس خواسته است در مورد استقلال این جزایر وارد مذاکره شود. انگلیسی‌ها نه تنها درخواست مذاکره را رد کرده‌اند بلکه ناوگان جنگی خود را نیز در منطقه مستقر کرده‌اند تا به اقدامات احتمالی از سوی آرژانتین پاسخ دهند.

مناقشه جبل الطارق
شهر جبل‌الطارق در جنوب شبه جزیره ایبریایی قرار گرفته و مشرف بر تنگ‌های است که اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه را به هم متصل می‌کند. این تنگه از لحاظ تاریخی برای ناوگان انگلیس اهمیت بسیاری دارد. انگلستان و اسپانیا دهه‌هاست درباره حاکمیت بر جبل‌الطارق مناقشه دارند. اسپانیا قصد دارد حکومت جبل الطارق را به کشور خود بازگرداند اما انگلیس حق حاکمیت خود بر این منطقه را همیشگی و غیرقابل مذاکره می‌داند. هم اکنون مسوولیت حفاظت و دفاع، روابط خارجی، امنیت داخلی و امور اقتصادی جبل الطارق بر عهده دولت انگلیس است و در واقع دولت جبل الطارق، زیر نظر گماشته نظامی انگلیس به فعالیت می‌پردازد.

حرکت ناوگان دریایی انگلیس به‌سوی جبل الطارق

بیش از 11 میلیون نفر در جبل الطارق زندگی می‌کنند. ارتش انگلیس عهده‌دار مدیریت اقتصاد جبل‌الطارق است و ناوگان‌های ثابتی در این تنگه دارد. تعداد زیادی از بانک‌های بین‌المللی انگلیسی نیز در مرکز جبل‌الطارق شعبه داشته و به فعالیت مشغولند. بیشتر ساکنان جبل الطارق یهودی هستند و زبان انگلیسی زبان رسمی محسوب می شود. پوند جبل الطارق یکی از ده واحد پولی پرارزش جهان است. تا سال 1872 در این منطقه هر دو سیستم پولی انگلیسی و اسپانیایی به کار گرفته میشد اما در سال 1927 این منطقه اسکناس خود را منتشر کرد.

واحد پولی جبل الطارق میان ده واحد پولی پرارزش جهان قرار دارد.

وزیر امور اروپای دولت انگلیس، دیوید لیدینگتون، درباره مناقشه اخیر لندن و مادرید بر سر جبل الطارق اعلام کرده است که دولت وی نه در مورد حاکمیت تنگه جبل الطارق وارد مذاکره می‌شود و نه وضعیت مستعمره این منطقه را تغییر می‌دهد. علیرغم نظر دولت انگلیس، سازمان ملل متحد به طور رسمی جبل الطارق را یکی از ده قلمرویی معرفی کرده است که انگلیس به طور غیرقانونی آن‌ها را تحت اشغال دارد. کمیته ویژه استعمار زدایی سازمان ملل معتقد است که انگلیس جبل الطارق را مستعمره خود کرده و موضوع حاکمیت بر این منطقه قابل پیگیری است.

اخیراً دولت جبل الطارق فعالیت ماهیگیران اسپانیایی را با مشکلاتی مواجه کرده است.

این در حالیست که مناقشه اخیر در حال تشدید بوده و تا حد اعزام ناو جنگی به منطقه پیشرفت کرده است. از سوی دیگر کامرون نخست وزیر انگلیس از رئیس کمیسیون اروپا خواسته است تا گروهی را برای نظارت به مرز اسپانیا و جبل الطارق اعزام کند. ویلیام هیگ وزیر امورخارجه انگلیس نیز اعلام کرده است کشورش در کنار مردم جبل الطارق خواهد بود و از مقامات اسپانیایی خواسته است تا بیش از این سبب تشدید تنشها در منطقه جبل الطارق نشوند.

دولت محلی جبل الطارق اخیرا با هدف سخت کردن دسترسی ماهیگیران اسپانیایی به آب‌های جبل‌الطارق، صخره‌های مصنوعی و موانعی را در این منطقه ایجاد کرده‌ است که در مقابل دولت اسپانیا نیز بازرسی‌ها در مرز جبل‌الطارق را افزایش داده و تردد خودروها و افراد از مرز را با دشواری مواجه کرده است. همچنین دولت اسپانیا خواهان اخذ مالیات جدید از عبور و مرور جبل الطارق شده که با مخالفت شدید انگلیس مواجه شده است.

اسپانیا مقررات مالیاتی جدید عبور و مرور را برای جبران خسارت ماهیگیران این کشور وضع کرده است.

دولت اسپانیا می‌گوید مالیات 50 دلاری عبور از مرز را صرف جبران خسارت ماهیگیران اسپانیایی خواهد کرد زیرا که به دلیل احداث صخره‌های مصنوعی در «جبل‌الطارق» امکان امرار معاش را از دست داده‌اند. با این که اعزام نیروی نظامی به منطقه می‌تواند اوضاع را پیچیده‌تر سازد؛ در 28 مرداد ماه ناو جنگی «اچ‌ام‌اس وستمینستر» انگلیس در جبل ‌الطارق پهلو گرفت. از سوی دیگر مادرید از احتمال بسته شدن مسیر تردد هوایی در این منطقه خبر داده است.

ناو جنگی «اچ‌ام‌اس وستمینستر» انگلیس در جبل ‌الطارق پهلو گرفته است.