درس تفکر و سبک زندگی پایه هفتم و چالش‌های تدریس/ورود سبک زندگی ایرانی-اسلامی به دبستان‌ها

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش دستیابی به مراتبی از حیات طیبه را به عنوان هدف برای آموزش و پرورش تعیین کرده است.
 آنچه در این سند مد نظر قرار دارد، شکوفایی فطرت و ارتقای پنج عنصر: تفکر، ایمان، علم، عمل و اخلاق در چهار عرصه ارتباط با خدا، خود، خلق و خلقت است.

آشنایی دانش‌آموزان با سبک زندگی ایرانی و اسلامی یکی از اهدافی است که آموزش و پرورش مدنظر دارد و بر همین اساس درس جدید تفکر و سبک زندگی از مهر 92 در پایه هفتم تدریس می‌شود.

به همین منظور مصاحبه‌ای را با محمود معافی مولف کتاب تفکر و سبک زندگی انجام داده‌ایم که در ذیل می‌خوانید.

** تسنیم: چرا آموزش و پرورش تصمیم گرفت تا کتاب تفکر و سبک زندگی را به مجموعه دروس دانش‌آموزان اضافه کند؟

** معافی: سبک زندگی مفهومی است که اولین بار توسط یکی از روانشناسان اتریشی مطرح شد و  منظور از آن مجموعه باورها،رفتارها و تفکراتی است که شیوه زندگی هر فرد را مشخص می‌کند اما بعدها اعتقاد این بود که ریشه سبک زندگی هر فردی در خانواده شکل می‌گیرد و باورها و اعتقادات، موقعیت اجتماعی خانواده و جنسیت هر فرد به شکل گیری تفکرات اولیه در انتخاب سبک زندگی او کمک می‌کند.

در جوامع اسلامی اعتقاد بر این است که انسان یک بار به دنیا می‌آید بنابراین افراد مراقبت‌های بیشتری را نسبت به رفتارهای خود دارند و در سنین بزرگسالی شیوه زندگی خود را تصحیح می‌کنند؛ بخش دیگری از سبک زندگی در ارتباط با شغل است یعنی اینکه فرد در برابر شغلی که انتخاب می‌کند چه وظایف ومسئولیت‌هایی بر عهده دارد؟

بخش دیگری از سبک زندگی مربوط به جنسیت است یعنی نقش‌های جنسیتی که یک فرد باید ایفا کند سبک زندگی بر موضوع شناخت ما نسبت به باورها، عقاید و وظایف در برابر خدا، خود و اطرافیان تاکید دارد اگر اینگونه به مسئله سبک زندگی نگاه کنیم یک موضوع بین رشته‌ای است که به روان شناسی، دین و فرهنگ مربوط می‌شود بنابراین سبک زندگی فراتر از آداب و مهارت‌های زندگی است.

یکی از اهداف تربیت اجتماعی و سیاسی دانش‌آموزان آشنا کردن آنها با سبک زندگی اسلامی و ایرانی و ایجاد یک باور و اعتقاد نسبت به این سبک زندگی چرا که سبک زندگی مدخلی برای ورود به بحث هویت است یعنی وقتی می‌گوییم سبک زندگی اسلامی به هویت اسلامی و زمانی که می‌گوییم سبک زندگی ایرانی به هویت ایرانی فکر می‌کنیم.

سبک زندگی جدا از اینکه گستره وسیعی دارد اما افراد ضمن داشتن اشتراکاتی با فرهنگ عمومی جامعه  تحت تاثیر باورها و عقاید قومی و علائق و ترجیحات شخصی سبک زندگی‌اش را  رقم می‌زند مثلا یک فرد دوست دارد بیشتر مطالعه کند و دیگری دوست دارد زندگی روحانی پیشه کند بنابراین بخشی از سبک زندگی از علائق فرد ریشه می‌گیرد.

** تسنیم: جایگاه آداب و مهارت‌ها در سبک زندگی چیست؟

** معافی:  آداب عبارت است از رسم و رسومات هر جامعه‌ای که بر اساس برخی از باورها و اعتقادات انتخاب می‌شود برخی معتقدند آداب همان اخلاقیات است در دیدگاه اسلامی منظور از آداب تربیت اسلامی است و قلمروی آن می‌تواند مجموعه‌ای از موضوعات تا یک موضوع خاص و رفتاری را که در ارتباط با دیگران باید اتخاذ کنیم، شامل شود که تحت عنوان اداب اجتماعی از آن یاد می‌شود.

آداب ارتباط با دیگران از جمله خدا،والدین، معلم و دوستان نیز از جمله موضوعات دیگری است که باید به دانش‌آموز آموزش داده شود و مطالباتی از سایر حوزه‌های یادگیری در این زمینه داریم تا به این نکته توجه کنند مثلا می‌توان به آداب پوشش و حجاب علاوه بر کتاب دینی در سایر کتب نیز اشاره کرد،  مهارت‌ نیز عبارت است چیرگی در انجام درست یک کار در زمینه مهارت‌های زندگی هدف ما توانمندی‌هایی است که فرد برای برخورد عاقلانه با چالش‌های فردی و بین فردی باید آنها را بیاموزد تا یک زندگی سالم و موفقی داشته باشد قلمروی این مهارت‌ها بسیار وسیع و گسترده است و حتی برخی می‌گویند مهارت‌های زندگی تمام موضوعات یادگیری را تحت پوشش قرار می‌دهد.

در کشورهای مختلف وقتی برنامهه درسی را نگاه می‌کنیم بیشترین فراوانی‌ها متمرکز است بر چالش فرد در ارتباط با خود و دیگران مثلا دانش‌آموز ممکن است دچار استرس شود و  چگونه باید با این موضوع برخورد کند یا هنگامی که عوامل بیرونی دانش‌آموز را به سمت یک انحراف سوق داد به چه مهارتی نیاز دارد تا این مرحله را با موفقت طی کند.

مهارت‌های تصمیم گیری، نه گفتن به درخواست‌های بیجا از جمله مواردی است که باید به دانش‌اموز آموزش داده شود گاهی اوقات ممکن است یک دانش‌آموز در شرایطی قرار بگیرد که تصمیمی بر خلاف ارزش‌ها و اعتقاداتش بگیرد در چنین شرایطی باید مهارت قاطعیت و شجاعت را بیاموزد.

با توجه به اینکه انسان یک موجود اجتماعی است و دانش‌آموز در دوره متوسطه وارد داد و ستد اجتماعی می‌شود باید مهارت ارتباط با دیگران را بیاموزد و یادگیری این مهارت‌ها در موفقیت‌های زندگی نقش مهمی دارد، وقتی که تجزیه و تحلیل می‌کنیم مشاهده می‌شود که بیشتر طلاق‌ها به دلیل این است که زن و مرد نمی‌دانند چگونه با یکدیگر رفتار کنند.

مهارت‌های ارتباطی و آموزش آنها به دانش آمور بسیار مهم است بخشی از آن برمی‌گردد به معیارهای انتخاب دوست به خصوص در دوران نوجوانی نقش همسالان از خانواده برای یک دانش‌اموز پررنگ‌تر است و این موضوع پیامدهای مثبت و خطراتی دارد، مثبت از آن جهت که با توسعه ارتباط با دیگران دانش‌آموزان از یکدیگر نکاتی را می‌آموزند اما خطر تاثیرپذیری منفی از دیگران نیز وجود دارد همچنین در دوره نوجوانی دانش‌آموزان پرخاشگرتر هستند و بیشتر اهل درگیری هستند که این در بین پسران بیشتر مشاهده می‌شود.

مهارت مدیریت زمان و ارزشمند بودن آن موضوع دیگری است که به دانش‌آموز آموزش داده می‌شود تا از زمانی که در اختیار دارد به درستی استفاده کند چرا که فردی درآینده موفق خواهد بود که از وقت خود بیشترین بهره را ببرد، دانش‌آموزان به دلیل درگیری با مسئله تحصیل باید مهارت مدیریت زمان را بیاموزند، مهارت همدلی و همدردی نیز آموزش داده می‌شود.مهارت تشکیل خانواده، همسرداری و اقتصاد منزل نیز در دوره متوسطه آموزش داده می‌شود بنابراین با توجه به این ملاحظات درس تفکر و سبک زندگی طراحی شد.

** تسنیم: برای تدوین کتاب تفکر و سبک زندگی در چه منابعی مطالعه انجام دادید؟

** معافی:برخی معلمان تعلیم و تربیت معتقدند که تربیت افراد متفکر هدف غایی تعلیم و تربیت است، بحث تفکر و سبک زندگی در اسناد بالادستی آموزش و پرورش و در سند برنامه درسی ملی به عنوان یک حوزه یادگیری تعریف شده است و به جدول عناوین درسی در دوره متوسطه اضافه شد.

برای تدوین این کتاب مطالعاتی را در منابع اسلامی در زمینه مفهوم آداب داشتیم که آیا آداب همان اخلاقیات است یا قلمروی آن وسیعتر است و کارهای پژوهشی در این زمینه انجام شده است در این 10 تا 15 سال بخش خصوصی در موضوع آموزش مهارت زندگی کارهای بسیاری کرده است و به پشتیبانی ما آمده‌اند.

** تسنیم: آداب و سبک زندگی اسلامی و ایرانی از طریق دروس‌ به چه صورت به دانش آموزان آموزش داده می‌شود ؟ برای دانش‌آموزان اقلیت‌های مذهبی چه تدابیری اندیشیده‌اید؟

** معافی: سبک زندگی اسلامی یک دانش بین رشته‌ای است و به حوزه علوم اجتماعی، دین فلسفه و هنر مربوط می‌شود و دروس مختلف به ویژه دینی و مطالعات اجتماعی و آداب و مهارت‌های زندگی باید بر روی این موضوع کار کنند و بقیه دروس نقش ثانویه داشته و می‌توانند به تقویت اهداف این درس کمک کنند.

اقلیت‌های مذهبی به لحاظ سبک زندگی و اداب و اعتقادات به دو گروه تقسیم می‌شوند بخشی که مشترک با بقیه است مانند آداب لباس پوشیدن و جشن‌هایی همچون نوروز اما در بخش‌های خاص که با یکدیگر تفاوت داریم آموزش‌ها باید به چه صورت باشد؟ بین 10 تا 20 درصد از تولید محتوای برنامه‌های درسی را به مناطق و مدارس اختصاص داده‌ایم بنابراین مدارس اقلیت‌های مذهبی در ارتباط با درس دینی و مطالعات اجتماعی و تفکر و سبک زندگی در درس‌های اختیاری مسائل خاص خود را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند.

در حقیقت هدف آموزش و پرورش این است که دانش‌آموز پس از 12 سال تحصیل در هر شغلی که حضور یافت با داشتن رگه‌های دینی به هویت ایرانی و اسلامی خود ببالد در این زمینه اگر جهت گیری خانواده و اموزش و پرورش یکسان نباشد بیشترین لطمه را دانش‌آموز می‌بیند.

** تسنیم: آموزش سبک زندگی ایرانی و اسلامی در مدارس ارائه می‌شود اما اگر در خانه رفتارهای والدین متضاد باشد آیا می‌توانیم به نتیجه مثبت اقداماتمان امیدوار باشیم؟

** معافی: خانواده به دلیل اینکه در طول شبانه روز بیشترین ارتباط را با دانش‌آموز دارد بیشترین تاثیرگذاری را بر روی دانش‌آموز دارد انتظار ما این است که خانواده‌ همسو با برنامه درسی عمل کند و اگر نقش بی تفاوت یا ضد برنامه درسی در پیش بگیرد آسیب آن به دانش‌آموزان می‌رسد یعنی تربیت افرادی که فاقد هویت هستند تمام افرادی که در راستای خدمت به بیگانه قرار گرفته‌اند انسان‌هایی فاقد هویت هستند و عشق به وطن ابتدا باید از خانواده شکل بگیرد.

دومین تاثیرگذاری در دانش‌اموز را مدرسه دارد مدرسه به دلیل اینکه برنامه ریزی شده کار می‌کند در مقایسه با خانواده تاثیر بیشتری دارد و امروزه خانواده‌ها نقش تربیت را بیشتر به مدارس واگذار کرده‌اند و نقش سنتی خود در تربیت دانش‌آموز را فراموش کرده‌اند، مدارس در مقایسه با خانواده برنامه ریزی شده تر جلو رفته موفق تر عمل می‌کنند اما یک سری از عوامل دیگر مانند نوع دوستان، علائق و باورهای شخصی در سبک زندگی دخالت می‌کند و ممکن است باعث شود تا درصدی از افراد فاقد هویت اسلامی تربیت شوند و این افراد به چند گروه تقسیم می‌شوند.برخی ممکن است اعتقاد به اسلام نداشته باشند اما علائقی به ایران دارند اما اسلام وقتی در کنار ایران قرار می‌گیرد عشق به وطن را تقویت می‌کند.

** تسنیم: در کتاب تفکر و سبک زندگی چه دروسی را مشاهده می‌کنیم؟ بحث سبک زندگی در دوره ابتدایی به دانش‌آموز آموزش داده نمی‌شود؟

** معافی:‌آموزش مهارت زندگی باید از دوره ابتدایی شکل بگیرد اما این موضوع به صورت درهم تنیده در درس‌های دیگر است اما در دوره راهنمایی این درس کتاب مستقلی دارد و دلیلش نیز این است که نمی‌خواهیم حجم برنامه درسی سنگین شود و نیازهای دانش‌آموزان ابتدایی نیز محدودتر است.

در کلاس هفتم درس‌هایی را پیش بینی کرده‌ایم در رابطه با کنترل هیجانات و عواطف، برخورد با استرس و افسردگی، مهارت‌های خودآگاهی از جمله اعتماد به نفس، کرامت انسانی و عزت نفس، مهارت‌های بین فردی با توجه به اینکه دانش‌آموزان از دوران ابتدایی وراد مقطع راهنمایی شده و ارتباط آنها افزایش می‌یابد مهارت انتخاب دوست، برخورد با دیگران و چالش‌هایی که در روابط بین فردی ایجاد می‌شود و مهارت‌های خانوادگی و مربوط به مدرسه و ارتباط با والدین و معلم به آنها آموزش داده می‌شود.

** تسنیم: برای این درس محتوای مجزایی برای دختران و پسران در نظر گرفته شده است؟

** معافی: بله برای دانش آموزان دختر و پسر محتوای مجزایی را در نظر گرفته‌ایم چون دختران نزدیک به دو سال زودتر وارد مرحله بلوغ شده و با مسائل خاصی روبه رو می شوند و باید با مسائل مربوط به آن آشنا شوند.

** تسنیم: اجرای این برنامه ممکن است با چه چالش‌هایی مواجه شود؟

** معافی: این برنامه جدید است و بر خلاف سایر موضوعات درسی که معلم متخصص داریم در رابطه با درس تفکر و سبک زندگی معلمی که به طور خاص در این زمینه در مراکز تربیت معلم آموزش دیده باشد، نداریم، آموزش تفکرو سبک زندگی یک موضوع جدید است و باید در زمینه آموزش‌های ضمن خدمت معلمان که قرار است این محتوا را آموزش دهند تلاش بسیاری شود، برخی معلم مطالعه لازم را ندارند و انتظار دارند تا در یک دروه کوتاه مدت 24 ساعته آموزش‌های ضمن خدمت به بالاترین سطح توانایی برسند البته برخی از مدرسان نیز نمی‌توانند به درستی معلمان را اقناع کنند که باید برای تربیت مدرس هم چاره اندیشی شود.

ساعت آموزش برای مدرسان کتاب تفکر و سبک زندگی 16 ساعت در موضوع آداب و مهارت‌ها و 16 ساعت در موضوع تفکر و پژوهش است همچنین در طول سال نیز به استان‌ها مراجعه کرده و کارگاه‌های آموزشی برای معلمان برگزار می‌‌کنیم.

برای آموزش این درس فیلم نیز در نظر گرفته شده است ولی اگر امکان نمایش فیلم نبود معلمان می‌توانند از فعالیت‌های نیمه تجویزی استفاده کنند و برای ما نمایش فیلم مهم نیست بلکه مهم است فرآیند کلاس تفکر و پژوهش به درستی اجرا شود.

انتهای پیام/