قرآن‌های خطی منسوب به خط امام رضا(ع) نگینی بر تارک نسخ خطی ایران

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ آستان قدس رضوی بزرگترین گنجینه نسخه‌های خطی قرآن کریم به ویژه قرآن‌های خطی را داراست که بسیاری از این قرآن‌ها از رهگذر وقف در طی سالیان در این آستان مبارک گردآوری شده‌اند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی بزرگترین واقف نسخ خطی به شمار می‌روند که همه ساله شمار بسیاری از نسخ خطی و قرآن‌های خطی را به این کتابخانه اهدا می‌کنند،‌ رهبر انقلاب تاکنون بیش از 15 هزار نسخه خطی به این مرکز اهدا کرده‌اند که در این میان آثار بسیار شاخص و درخشانی مشاهده می‌شود.

اداره مخطوطات آستان قدس رضوی دربرگیرنده نسخه‌های  خطی،  قرآن‌های خطی، جزوه‌‌های قرآنی، نسخه‌های چاپ سنگی، حلقه‌های میکروفیلم، سی‌دی و کتابهای عکسی، تابلو و آثار هنری است. قرآن‌های این مجموعه از نمونه‌های ممتاز خوشنویسی، قرآن آرایی و تجلید محسوب می‌شوند. برخی از آنها مربوط به سده‌های اولیه اسلام و برخی دیگر به قلم استادان بزرگ خوشنویسی مانند عثمان بن حسین وراق غزنوی و دیگر سلاطین خط کتابت شده است.

در این اداره تصاویری رنگی از قرآن‌های خطی منسوب به امامان بزرگوار(ع) و  قرآن چاپ سنگی منحصر به فرد در معرض زیارت مشتاقان تاریخ کتابت و قرآن آرایی قرار داده شده است،‌  هم‌چنین مصاحف شریفه متعلق به قرن‌های اولیه و منسوب به ائمه اطهار(ع) در این کتابخانه نگهداری می‌شود که زینت بخش این کتابخانه شده‌اند.

علاوه بر قرآن منسوب به دستخط امام حسین(ع)‌، قرآن منسوب به دستخط امام حسن مجتبی(ع)،‌ قرآن به دستخط امام موسی کاظم(ع) که در این کتابخانه نگهداری می‌شود‌، قرآنی  منسوب به دستخط حضرت رضا(ع) نیز از نفایس این گنجینه به شمار می‌رود.

قرآن منسوب به خط امام رضا(ع) در موزه آستان قدی رضوی

این قرآن به خط کوفی و بر روی پوست آهو شامل قسمتی از سوَر مبارکه «نور، قصص، عنکبوت، روم، لقمان، سجده، احزاب، مومن، فصلت، جاثیه، احقاف، واقعه و حدید»، است که هفت سر سوره به تحریر زر دارد و مزین به نقوش زرین سلیمی است.

اعراب قرآن به شنگرف، اعجام (نقطه) به سیاهی، تشدید، مد، همزه و تنوین به زنگار تحریر شده است، این قرآن دارای 27 صفحه به قطع بیاضی است که در هر صفحه شانزده سطر کتابت دارد.

قرآن منسوب به حضرت رضا (ع) در گنجینه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی در صفحه دوم پس از سطر 12 که پیان سوره نور است، سر سوره فرقان مخدوش و دستکاری شده و امضای کتبه علی بن موسی نگاشته شده و یادداشتی به خط شیخ بهایی با عبارت «قد تشرفت بزیارت هذا المصحف الشریف المبارک اسمعیل الصفوی بهادر» دیده می‌شود و اثر مهر شاه اسماعیل صفوی با سجمع‌الملک‌لله‌الواحد بر آن نقش بسته است.

جلد قرآن تیماج عنابی ضربی نوساز است. اوراق مزبور در بهمن ماه 1338 مطابق با نیابت تولیت «محمد مهران» خریداری و از طرف تولیت آستان قدس رضوی وقف کتابخانه شده است.

قرآن منسوب به امام رضا(ع) در آستانه مقدسه حضرت معصومه(س)

هم‌چنین قرآن خطی دیگری نیز در آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) نگهداری می‌شود که منسوب به خط امام رضا(ع) است. این قرآن به خط کوفی بر روی پوست آهوی نخودی رنگ کتابت شده و دارای 70 ورق 140 صفحه 8 سطری به ابعاد 8/14 . 22 سانتی‌متر با اعجاز زرین و شنگرفی است، در نخستین صفحه عبارت به قلم تحریر نوشته شده که کتابت قرآن را به امام رضا(ع) نسبت داده است.

دو صفحه آغازین قرآن و دو صفحه پایانی دارای تذهب است و سرسوره‌ها، عناوین و شماره آیات به قلم زرین نوشته شده و علاوت پایان آیات نیز با گل‌های سه پر زرین و برخی صفحه‌ها به شکل شمسه و ترنج الوان است. قرآن شامل آیاتی از سوره‌های یونس، هود، یوسف، رعد و ابراهیم است. درمجموع 204 آیه دارد. برخی اوراق مصحف مصدوم و سوراخ شده یا لک‌زده و آب دیده است و کسری دارد قرآن مذکور در تاریخ 19 خرداد 1373 توسط «سید محمدمهدی سادات طالقانی» از اهالی الیگودرز وقف آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) شده و در تاریخ 11 بهمن 1374 در کارگاه مرمت آستانه ترمیم شده است.

قرآن منسوب به امام رضا(ع) در موزه خط و کتابت تبریز

سومین قرآنی که منسوب به خط امام رضا(ع) است،‌ قرآنی است که در موزه خط و کتابت تبریز نگهداری می‌شود،‌ این قرآن شریف شامل یک برگ 25 سطحری یک‌رو است که به خط کوفی بر پوست آهوی نخودی رنگ نوشته شده است و دارای اعراب با شنگرف و اعجام در بعضی حروف است.

مشهور است که کتابت آن به خط مبارک حضرت رضا (ع) می‌باشد. قرآن مذکور سال‌های مدید به‌عنوان میراث خانوادگی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و سرانجام از نسلی به نسل دیگر منتقل گردیده و سرانجام در سال 1381 توسط موزه خط و کتابت تبریز واقع در مسجد صاحب‌الامر خریداری و در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است.

قرآن منسوب امام رضا(ع) در مرکز دائرة‌المعارف انسان‌شناسی

این قرآن بر روی پوست و به خط کوفی شرقی به شیوه نگارش دفتر به قلم خفی نوشته شده و شامل 7 ورق است که در هر صفحه 14 سطر کتابت دارد. در ابتدای قؤان ورقی اضافه شده و به خط ثلث بر آن عبارتی مبنی بر انتساب کتابت قرآن به امام رضا(ع) آمده است.

قرآن مذکور شامل سوره‌های حج، الذاریات، لقمان، الطور، النجم و الرحمان، است. مرکب این مصحف، مرکب بغدادی و پوست به آهار و صمغ عربی آراسته شده است. این قرآن در زمان فتحعلی شاه قاجار متن و حاشیه و به زیور تذهیب تشعیر مزین شده است.

قرآن منسوب به امام رضا(ع) در موزه رضا عباسی

این قرآن نفیس شامل 8 ورق 16 صفحه به ابعاد 35 70 میلی متر است و در هر صفحه 14 سطر کتابت دارد. یک صفحه دعای قرائتی و یک صفحه یادداشت نیز از ملحقات این نسخه است که براساس آن کتابت قرآن به حضرت رضا(ع) منتسب شده است. رسم الخط و متن این یادداشت کاملاً مشابه قرآن دیگری که در مرکز دایرة‌المعارف انسان‌شناسی نگهداری می‌شود و نشان می‌دهد که این قرآن در سده‌های گذشته بنا به عواملی از جمله عدم توافق وارثین به چند جزء تقسیم شده و برای هر جزء یادداشت جداگانه‌ای تعبیه شده است. این قرآن مشتمل بر بخش‌هایی از سوره مبارکه ابراهیم، النحل و الحجر است و بیشتر ورق‌های آن صدمه و رطوبت دیده یا سوراخ‌های متعددی دارد و مفصل‌ متن و حاشیه در برخی صفحات شکافته‌اند. شکل 2 و 3. قرآن منسوب به امام رضا(ع) در موزه رضا عباسی.

قرآن منسوب به امام رضا(ع) در کتابخانه ملی ایران

این مصحف مبارک مشتمل بر دو برگ یک رو از قرآن کریم به شیوه کوفی بر روی پوست، با اعراب زیر و زبر شنگرفی در بیشتر سطور و فاقد اعجام نقطه است. مطابق اعلام کارشناسان نسخ خطی کتابخانه ملی، قرآن مذکور متعلق به اواخر قرن دوم هجری و منسوب به حضرت امام رضا(ع) است و علت این انتساب، مقایسه رسم‌الخط و مشخصات کتابتی قرآن با سایر خطوط منسوب به حضرت رضا(ع) است. ورقی از آن به شماره ثبت 21410 شامل آیات 33 لغایت 43 سوره مبارکه الزخرف و برگی دیگر به شماره ثبت 21407 شامل آیات 7 تا 10 سوره مبارکه مجادله است. نام سوره‌های به خط نستعلیق در میان نقوشی مدور در حاشیه صفحات قرار گرفته که احتمالا متن و حاشیه و سرصفحه هر دو برگ توسط یک نفر و در دوره قاجاریه انجام پذیرفته است در حاشیه یکی از صفحات به قلم تحریر سیاه نوشته‌اند: القید بالکسر القدر این قرآن نفیس در تاریخ 10 تیر 1385 از آقای محمدحسین غیاث علوی از اهالی قم خریداری، مرمت و وارد مخزن نسخ خطی کتابخانه شده است.

قرآن به دستخط امام موسی کاظم(ع)

اما آستان قدس رضوی از قرآن‌های دیگری نیز به خط ائمه اطهار(ع) نگهداری می‌کند،‌ یکی از این قرآن‌ها قرآن منسوب به امام موسی کاظم(ع) پدر ثامن الحجج است.

قرآن منسوب به دستخط امام موسی‌ کاظم(ع) از آیه 252 سوره «بقره» تا 89 سوره «آل عمران» را در بر می‌گیرد. این قرآن دارای 83 برگ در ابعاد 17 در 28 سانتی متر است، که هر صفحه آن دارای 6 سطر و هر ورق حاشیه‌دار‌ است، جنس کاغذ از پوست آهو به رنگ نباتی و حاشیه آن به رنگ نخودی، مرکبی که در کتابت آن استفاده شده مشکی مایل به قهوه‌ای است.

این قرآن دارای جلدی دور‌رویه با جدول‌بندی زرکوب است. در نمای بیرونی جلد از جنس تیماج ساغری روغنی زرکوب ودارای ترنج و سرترنج با نقش «خط مبارک امام مفترض‌الطاعه موسی‌بن‌جعفر(ع)» به رنگ سفید‌آب در زمینه زرد و داخل جلد نیز از جنس تیماج زرشکی دارای دو شمسه زرکوب است که نقش «صحاف کتابخانه خسرو» و «اول حمل سنت 1297» اتمام پذیرفت، ملاحظه می‌شود.

‌هم‌چنین دو صفحه اول و آخر دارای دو لوح زرین با نقوش هندسی است. اعراب با نقاط شنگرفی و سبز و اعجام به نقاط. خطوط نازک به سیاهی و شنگرف است. سر سوره آل عمران به قلم زر و پایان هر ده آیه تعداد آیات در شمسه‌ای مزین شده است.

در پایان قرآن نیز دو جدول زر وجود دارد و مهرهایی دایره مانند به شکل ترنج و سرترنج وجود دارد که یکی نقش «خسور صاحبقران ناصرالدین شاه 1294» و دیگری نقش «خط شریف امام (ع) در زمان تولیت جناب جلالت مآب موتمن الملک میرزا سعید خان» را داراست.

کتابت این قرآن به خط کوفی قرن سوم است و کلمات با فاصله معین از یکدیگر قرار دارند. این قرآن هم‌اکنون در گنجینه نسخ خطی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و واقف آن «شاه عباس صفوی» است.
 انتهای پیام/