راز عدد هفت چیست

به گزارش خبرنگار گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، هفت بار طواف کعبه، هفت خان رستم و اسفندیار، هفت سین نوروز، هفت شهر عشق و سلوک مولوی و عطار، هفت سال قحطی و هفت سال فراوانی، هفت طبقه زمین و آسمان، هفت کره و هفت دریا، عجایب هفت‌گانه، هفت بار رمی جمرات، هفت روز هفته، هفت رنگ اصلی، هفت‌سیاره، هفت بار سعی بین مروه و صفا، هفت قلم آرایش، هفت تکبیر و هفت تهلیل و هفت خط روزگار و... همه و همه ریشه در پیشینه و دیرینگی عدد هفت دارد. از زمان‌های بسیار دور و قدیم، عدد هفت از میان اعداد از تقدم خاصی برخوردار بوده و مورد عنایت اقوام مختلف جهان و بویژه اقوام شرقی قرار گرفته و نماد و نشانه‌ای از یک نظم کامل و یک دوره کامل است و حتی گفته می‌شود که این عدد به کمال روح و ماده اشاره دارد و هر جا که لازم بوده، نشانه‌ای حاکی از یک کمال مقدس و قابل احترام یا مجموعه‌ای بدون نقص آورده شود، از این عدد سحرآمیز استفاده می‌کردند، تا آنجا که آگاهیم، قدیمی‌ترین قومی که به عدد هفت گرایش پیدا کرده، قوم سومر است و شاید این جنبه ماورای طبیعی، از زمانی به عدد هفت نسبت دادند که به وجود برخی از پدیده‌های طبیعی با همین شماره پی برده شد، مانند هفت‌رنگ اصلی یا هفت سیاره که سومری‌ها آن‌ها را کشف و به صورت ارباب انواع پرستش کردند. تقسیم سال به 12 ماه قمری و تقسیم هر ماه به چهار هفته و هر هفته به هفت روز که به شماره‌‌ همان سیارات هفت‌گانه است یکی از آثار این تفکر در دانشمندان کلده است. بعد‌ها این نوع تقسیم‌بندی به ملل دیگر و از جمله ایرانیان نیز که پیش از آن ماه‌های خود را تنها به 30 روز تقسیم می‌کردند، منتقل شد.

**عدد هفت در کتب آسمانی

در قرآن کریم، عدد هفت چندین‌بار به مناسبت‌های مختلف آمده است. بار‌ها در آیه‌های مختلف به هفت‌آسمان و هفت زمین اشاره شده است. در سوره 69 آیه 7: قوم عاد هفت شبانه‌روز به بلا مبتلا شدند. در سوره 12 آیه 43 و 49: خواب فرعون و تعبیر یوسف آمده است که هفت سال فراوانی و هفت سال قحطی بود. در سوریه 18 آیه 21: شماره اصحاب کهف به اعتباری هفت تن یاد شده است و در سوره 15، آیه 43 و 44: برای دوزخ هفت در، یاد شده است. در مناسک حج، دور کعبه، هفت دور و رمی جمرات نیز هفت بار است.

در انجیل، یوحنای لاهوتی در مکاشفات خود به هفت کلیسا خطاب کرده است و در رؤیای خود هفت روح و هفت مهر و هفت صورت و برده‌ای با هفت شاخ و هفت چشم و هفت پیاله زرین و هفت بلا و هفت فرشته دیده است که در حضور خدا ایستاده‌اند. در انجیل متی نیز از هفت روح پلید سخن گفته می‌شود، کاتولیک‌ها به هفت مناسک، هفت گناه اصلی، هفت فرامیر توبه، هفت اندوه، هفت شادی و هفت افتخار معتقدند.

در تورات عدد هفت چندین‌بار در جایگاه عددی کامل و تام آورده شده است. در «سفر پیدایش» آمده است که خداوند جهان را در شش روز آفرید و در روز هفتم از کارهای خود آرام گرفت. خداوند روز هفتم را مبارک خواند و آن را تقدیس کرد و باز در تورات آمده است جانورانی که با نوح سوار کشتی شدند، هفت هفت بودند و فرعون نیز در خواب خویش هفت گاو لاغر و هفت گاو فربه و هفت سنبله خشک و هفت سنبله‌تر را دید و سال‌های قحطی و فراوانی هم که فرا رسید، هر یک هفت سال بود؛ و قوم یهود، در روز هفتم هفته و سال هفتم جمع می‌شوند؛ و سال یوبیل، عبارت است از هفت هفت سال. در این سال پرفیض، قرض‌ها بخشوده و برده‌ها آزاد و زمین‌ها به مالکان اصلی بازگردانده می‌شد.

یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های اوستا، هتین‌هائیتی، هفت فصل دارد؛ و در متون کهن، جهان به هفت اقلیم تقسیم می‌شود. این هفت اقلیم در گات‌ها «هپته بومی» (هفت بوم) نامیده می‌شود؛ و در بخش‌های دیگر اوستا، نام آن «هپتوکر شوره» (یا هفت کشور) است.

**عدد هفت در آئین‌ها و اقوام:

*آئین اسلام:

عدد هفت نزد مسلمانان نیز مانند ادیان دیگر دارای مفهومی ویژه است. بخشی از برتری‌هایی که بر این عدد برشمرده‌اند، از بنی‌اسرائیل، مسیحیان و ملل دیگر است و قسمتی از آن نیز در میان عرب جاهلیت رایج بوده است. اما قسمتی از امتیازات عدد هفت که مرهون جنبه اسلامی است در زیر خواهد آمد:

1- هفت سبع: خود قرآن کریم را «هفت سبع» نامیده‌اند و دو وجه تسمیه نیز بر آن برشمرده‌اند. نخست آنکه قاریان قدیم آن را به هفت بخش تقسیم کرده، هر روز یک سبع و هر هفته یک بار قرآن کریم را ختم می‌کردند و دوم آنکه قرآن کریم مشتمل بر هفت موضوع است. وعد، وعید، وعظ، قصص، امر، نهی و ادعیه.

نظامی گوید: زین سحر سحر گهی که رانم مجموعه هفت سبع خوانم

2- قرائات سبعه و قاریان هفتگانه: هفت تن از قاریان مقبول عام افتادند و قرائات آنان مدرک و مستند مسلمانان شد و قرائات دیگر شاذ محسوب می‌شد. هر یک از این قاریان، دو راوی داشت که مجموع روایات آنان 14 می‌شد. اینان را هفت پیر، هفت پیکر و هفت قراء نامیده‌اند.

3- هفت مردان: رسول خدا و خلفای اربعه و حسنین؛ همچنین اشاره‌ای دارد به اقطاب، اوتاد، نقبا، نجبا، ابدال، اخیار و غوث به قولی هم اشاره به اصحاب کهف است.

4- هفت تکبیر و هفت تهلیل: در سعی (از اعمال حج) پس از ایستادن در صفا، هفت تکبیر گویند و هفت بار تهلیل خدا کنند. هفتاد نیز معنایی ویژه برای اعداد مشتق از هفت است؛ مانند هفتصد و... برای نمونه در نیروی آتش زمینی هفتادمین جزء آتش دوزخ است یا هفتاد هزار تن از امت محمد (ص)، بی‌آزمایش وارد بهشت می‌شوند.

*آئین مسیحی:

از جمله هفت‌های آئین مسیحی «هفت گفتار مسیح» است که به اقوالی گفته می‌شود که مسیح (ع) بر فراز صلیب و پیش از مرگ گفته است. در تجدد عقلی امپراتوری فرانک (پس از شارلمان) هفت موهبت فوق الطبیعه روح القدس را تاج افتخار هفت رشته فن یونانی دانستند. کشیشان برای آنکه بر خواندن و تفسیر انجیل تعلیم آن واقف شوند سه فن دستور زبان و بلاغت و منطق را می‌آموختند. (مثلث trivium) و برای احتیاجات ادعیه و اوقات نماز و تقویم کلیسا به تحصیل چهار فن (مربع quadriuium) حساب و هندسه و نجوم و موسیقی پرداختند. این چهار علم را افلاطون پایه فرهنگ فلسفی می‌دانستند که در مجموع هفت فن می‌شد. در نظر مسیحیان هفتاد دفعه هفت نیز عددی است در ‌‌نهایت تمامیت و کمال.

*آئین زرتشتی:

هفت امشاسپندان نزد ایرانیان زرتشتی توجه و احترام آنان را به این عدد می‌رساند.

آنان به هفت فرشته مقرب (مهین فرشتگان) معتقد بودند که نام شش تای آن‌ها در ماه‌های دوازده‌گانه امروزه باقی مانده است: وهومن: بهمن، اشه وهشتیه: اردی‌بهشت، خشتره وئیریه: شهریور، سپنته ارمشیتی: سپندارمز (اسفند)، هئوروتات: خرداد و امرتات: امرداد (مرداد). در آغاز پیدایش مزدیسنا، در رأس این شش فرشته، سپنتا مئینیو (mainyu sepanta) یا فرد مقدس قرار داشت که بعد‌ها به جای او، اهورامزدا، خدای بزرگ را قراردادند و‌گاه به جای وی سروش را در امشاسپندان نام می‌بردند؛‌‌ همان گونه که شش امشاسپند، کارگزاران اهورامزدا به شمار می‌رفتند و خوبی‌ها را در جهان می‌پراکندند. اهریمن نیز شش عامل شر آفرید که به وسیله آنان بدی‌ها را در عالم منتشر سازد. بر این شش عامل‌گاه اهریمن را می‌افزایند؛‌گاه ائشمه، دیو خشم را که مقابل سروش است تا عدد هفت کامل شود.

در جشن‌های زرتشتیان ایران، در کنار سفره، در سینی فلزی بزرگ، مقداری فراوان از هفت میوه خشک مانند، خرما، کشمش و بادام و پسته و جز آن می‌نهند که در برخی از مراسم نبات و شکرپنیر هم در میان آن هست و آن را «لوک» گویند.

فرهنگ نویسان شمار آتشکده‌های عصر ساسانی را هفت دانسته‌اند و گفته‌اند آن‌ها را به شمار هفت سیاره ساخته ‌بودند و در هر یک بخوری متناسب با آن سیاره می‌سوزاندند و آن هفت از این قرارند: آذرمهر، آذرنوش، آذربهرام، آذر آئین، آذرخرداد، آذر تبرزین، آذر زردهشت. در قدیم هفت طبقه روحانیت در آئین زرتشتی وجود داشته است.

*آئین یهودیت:

عدد هفت در کتاب مقدس تورات در جایگاه عددی تمام و کامل آمده است؛ و سال یوبیل که عبارت است از هفت هفت سال و عید فطیر و عید سایبان‌ها که هر یک از آن‌ها هفت روز است. فدیه‌ها نیز هفت شاخه بودند. یهود به تقلید از بابلیان از روی سیارات هفت گانه به هفت فرشته قائل شدند و هر یک از روزهای هفته را به یکی از آن‌ها سپردند. عدد هفتاد که تکثیر هفت است، همچنان مورد توجه بوده است.

*آئین مهرپرستی:

در آئین مهرپرستی که انعکاس از آئین ایران باستان است- هفت درجه و مقام تقدیس قائل بوده‌اند؛ برای دخول به هریک از درجات، شست و شوی ویژه لازم بوده است. مأخذ غسل تعمید عیسویان هم همین است. هر یک از درجات نامی داشت و رفتن از مرتبه‌ای به مرتبه دیگر و بالا‌تر ریاضت و عبارت و شایستگی می‌خواست. ترتیب درجات و نام‌های آن‌ها این گونه بود: کلاغ، پنهان، سرباز، شیر، پارسی، آفتابگاه، پدر.

**عدد هفت در عرفان و تصوف

هفت- این عدد نمادین- در عرفان و تصوف هم راه یافت و ماندگار شد. به طور عام آن را در آثار عرفا و اطوار سبعه نزد صوفیان که عبارت است از: طبع، نفس، قلب، روح، سر، خفی و اخفی چنانچه در شرح مثنوی آمده است، مشاهده می‌شود.

هفت وادی سلوک: شیخ عطار نیشابوری نیز در منطق‌الطیر هفت وادی سلوک برای رسیدن به حقیقت برشمرده است که عبارتند از: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، فقر، حیرت و فنا؛ که مولوی آن‌ها را هفت‌شهر عشق می‌نامد.

**عدد هفت در نجوم

پس از آنکه سیارات هفتگانه کشف شدند، عدد هفت در احکام نجومی وارد شد؛ به طوری که برای جهان هفت دور قائل شدند که مدت هر دور، هزار سال بود و تعلق بر یکی از آن هفت سیاره داشت؛ و پس از دوره هزار ساله یک سیاره، دوره هزار ساله سیاره دیگر آغاز می‌شد. برخی‌ها هم عقیده داشتند که دوره هر سیاره هفت‌هزار سال است؛ و پس از اتمام این ادوار، قیامت فرا می‌رسد. کیمیاگران هم هریک از هفت فلز اصلی را که می‌شناختند به یکی از سیاره‌های هفتگانه نسبت می‌دادند یعنی طلا به آفتاب، نقره به ماه، ارزیر به مشتری، مس به زهره، سرب به زحل، آهن به مریخ و جیوه به عطارد. باری احترامی که آن اقوام برای عدد هفت قائل بودند، همچنان باقی ماند و به نسل‌های بعدی و به اقوام سرزمین‌های دور و نزدیک دیگر رسید؛ وارد کتاب‌ها، آئین‌ها و ادیان شد و تا امروز هم که در فرهنگ‌های عامه دیده می‌شود در جای خود باقی است.

**عدد هفت در فرهنگ عامه

هفت‌سین: از مشهور‌ترین مراسم جشن نوروز، آراستن هفت‌سین است و آن گردآوردن هفت‌چیز است، که نام آن‌ها با حرف «سین» آغاز گردد. بیشتر از بین اشیای زیر هفت چیز را انتخاب می‌کردند: سیب، سیاهدانه، سنجد، سماق، سیر، سرکه، سبزی، سبزه، سمنو.

این سنت بسیار کهن به نظر می‌رسد. در گیلان خوانچه هفت‌سین در جشن عروسی نیز مرسوم است. سعید نفیسی به نقل از «دمشقی» در «نخبئ‌الدهر فی عجایب البر و البحر» در فصلی که درباره نوروز نوشته و به یقین از مأخذ معتبر و یکی از دانشمندان ایران گرفته باشد، درباره آداب نوروز در دربار شاهنشاهی ساسانی می‌گوید: «مردی وارد مجلس نوروزی می‌شد؛ و خوانی سیمین با خود می‌آورد که بر آن گندم، جو، نخود، لوبیا، لپه، کنجد، برنج و از هریک هفت خوشه و هفت‌دانه و پاره‌ای شکر و دینار و درهمی گذاشته بودند و آن را روبه‌روی پادشاه می‌گذاشت... و چنان می‌نماید که در زمان‌های بعد در نشاط و عشرت، چندچیز دلپسند که نخستین حروف نام‌های آن‌ها یکی بوده است، با هم جمع می‌کرده‌اند.»

*هفتم میت:
در بیشتر استان‌های ایران مانند تهران و گیلان در شب هفتم فوت، مراسم هفته برای او برپا و سوگواری می‌کنند. در اصفهان روز هفتم را سوگواری می‌کنند. اورادی که هفت‌بار خوانده می‌شود، نیز از دیگر این هفت‌هاست.

*عدد هفت در تاریخ جهان:

سپتریا: (مأخوذ از سپتم لاتین به معنای هفت) نام جشنی است که در «دتفس» یونان از زمان رومیان، هر هفت سال یک بار برگزار می‌شود.

سپتی من تیوم: (مأخذ از سپتم به معنای هفت و منس به معنای کوه) ‌نام جشنی سالانه است که سومین روز از پانزدهم دسامبر منعقد می‌شد. منشأ آن از زمانی است که هفتمین تپه در داخل حصار روم قرار گرفت و بسیار از این دست.

*هفت در تاریخ ایران

هفت قبیله: هرودوت می‌گوید: «در عهد هخامنشیان هفت قبیله در فارس بوده‌اند. در فارس، در دخمه شاهان هخامنشی، معروف به «نقش رستم» در بالای آرامگاه منسوب به داریوش جزو نقوش، از دو طرف تصویر شش تن منقوش است، که با پیکره شاه که در وسط ایستاده است، هفت تن می‌شوند؛ چنان که استاد آندراس حدس زده است: آنان نمایندگان شش قبیله فارسی هستند که هرودوت از آنان نام می‌برد.

هفت وزیر: نیز آورده‌اند که به هنگام بار (شرف‌یابی) در ردیف آوای هفتگانه و کمی دور‌تر از تخت شاهی، هفت وزیر می‌ایستادند و آنان عبارت بودند از: هزار پر (یا صدراعظم)، وزیر مالیه، وزیر داخله، موبدان موبد، که جبه سفید بی‌آرایش و عصایی بلند در دست داشت، دبیرپر که کار او ضبط مقالات و اشعار به زبان‌های گوناگون و ثبت وقایع روزانه بود. گنجورشاه- که نگهداری جواهر با او بود- و انبار پر.
در عهد اشکانیان نیز (ارشک اول) - مؤسس سلسله اشکانی- را هفت تن از بزرگان بر فراز تخت نشاندند.

**عدد هفت در بناهای باستانی جهان

در بناهایی که در آن دوره ساخته می‌شد به نحوی استفاده از عدد هفت دیده می‌شود که از آن جمله: باغ‌های معلق بابل منسوب به «بخت‌النصر» که خود یکی از عجایب هفتگانه جهان است، در هفت طبقه ساخته شده بود، معابد کلده و آشور به صورتی ساخته می‌شد که گویی هفت سکو را که یکی از دیگری کوچک‌تر است، روی هم چیده باشند و هر طبقه از آن به یکی از سیارات منسوب بود، و به رنگ ویژه آن سیاره نیز رنگ‌آمیزی می‌شد. ناگفته نماند که بنای آرامگاه کوروش نیز دارای یک چنین ساختمانی با‌‌ همان هفت طبقه است و چنان که در تاریخ هرودتس آمده است، دیااکو - پادشاه ماد- در هگمتانه یا همدان کوشکی ساخت که دارای هفت حصار بود که به ترتیب هر دیوار از دیوار پیشین خود بلند‌تر بود، به طوری که آخرین دیوار که در داخل قرار می‌گرفت، از همه بلند‌تر و کاخ شاه و گنجینه او در آنجا بود. کنگره‌های هر دیوار به رنگی مزین بود. کنگره‌های نخستین دیوار بیرون به رنگ سفید، دومی سیاه، سومی سرخ، چهارمی آبی، پنجمی نارنجی، ششمی نقره‌ای و هفتمی طلایی، این‌ها‌‌ همان رنگ‌هایی بودند که در بابل به‌عنوان علامت سیارات سبعه شناخته می‌شد.

**عدد هفت در داستان‌ها و افسانه‌های ایرانی

عدد هفت چنان با داستان‌ها و افسانه‌های ایرانی عجین شده است که کمتر افسانه‌ای وجود دارد که در جایی از آن به عدد هفت برنخوریم، و یا دست‌کم داستان با هفت شبانه‌روز جشن به پایان نرسد. بیشتر قهرمانان داستان‌ها، هفت خواهر یا برادر دارند یا مانند سندباد، هفت سفر برای آن‌ها پیش می‌آید. داستان‌های شاهنامه هم خالی از عدد هفت نیستند، فردوسی برای آنکه قدرت و حقانیت قهرمانانش را نشان دهد، آن‌ها را از هفت‌خوان یا منزلگاه خطرناک می‌گذراند و پادشاهان بزرگ داستان‌هایش را پادشاه هفت کشور می‌خواند.

**عدد هفت در میان اعراب

عرب نیز چه در جاهلیت و چه در اسلام به این عدد اهمیت می‌نهاد. از آن جمله هفت بار طواف به دور کعبه، هفت بار رمی جمرات، سعی بین مروه و صفا هنگام مراسم حج معمول بوده است. معلقات سبع نیز هفت قصیده عالی به زبان عربی بود که هفت سخنور ماهر آن را سروده بودند و گویند آن قصاید را در خانه کعبه آویخته بودند.

**عدد هفت و اقوام هند و اروپایی

عدد هفت نزد همه اقوام هند و اروپایی نیز مقدس بوده است. در نظر یونانیان هفت افولون (آپولون Apollon) خداوند پزشکی و شعر و صنعت بود و هفت روز مانده به ماه نو برای او قربانی می‌کردند. مدت‌ها رومیان برعکس ملل دیگر که روز را به 12 قسمت تقسیم می‌کنند، آن را به هفت بخش قسمت می‌کردند. از اقوام نامبرده، هند و ایرانیان اهمیت ویژه‌ای برای هفت قائل بودند.

منبع: شبکه ایران

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.