تاثیر نرخ ارز و نااطمینانی آن بر بخش تولید

آشفتگی و نوسان در عملکرد این شاخص از یکسو مبین عدم تعادل در اقتصاد است و از سوی دیگر دلیل بی‌ثباتی بیشتر محسوب می‌شود. اقتصاد ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و نرخ ارز یکی از عوامل تعیین­کننده تولید و رشد اقتصادی کشور به‌شمار می‌رود که از مسیرهای متفاوت اثرات متضادی بر تولید می­گذارد. اثر خالص تغییر نرخ واقعی ارز بر تولید از برآیند این اثرات به دست می­آید. در یک نگاه کلی اثر خالص تغییر نرخ ارز بر تولید را می­توان از دو کانال زیر بررسی کرد:

1. بهره­گیری از ظرفیت تولیدی موجود در اقتصاد 

2. امکان ایجاد ظرفیت­های جدید بواسطه سرمایه­گذاری.

در ارتباط با کانال اول، کاهش نرخ واقعی ارز از یکسو قیمت کالاهای صادراتی در بازارهای خارجی را افزایش و از سوی دیگر قیمت کالاهای وارداتی در بازارهای داخلی را کاهش می­دهد که ماحصل آن انتقال تقاضای کل به سمت تقاضای کالاها و خدمات خارجی و عدم استفاده کامل از تمامی ظرفیت­های موجود در اقتصاد می­باشد (عکس این مطلب در مورد افزایش نرخ ارز نیز صادق است).

پیرامون کانال دوم نیز باید گفت با توجه به آنکه سرمایه­گذاری بخش خصوصی تابعی از بازدهی سرمایه­گذاری و انتظارات فعالان اقتصادی از بازدهی آینده است تغییرات نرخ ارز با تغییر قیمت­های بازار داخلی و خارجی (کالاهای صادراتی و کالاهای واسطه­ای و سرمایه­ای وارداتی) دو اثر متضاد بر سرمایه­گذاری بخش خصوصی دارد. کاهش نرخ ارز از یکسو با افزایش قیمت کالاهای صادراتی با کاهش قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی در بازارهای داخلی و خارجی اثر منفی بر درآمد و بازدهی سرمایه­گذاری در داخل دارد. از سوی دیگر با کاهش قیمت کالاهای سرمایه­ای و واسطه­ای وارداتی مستقیما هزینه­های سرمایه­گذاری را کاهش و درآمد سرمایه­گذاری را افزایش می­دهد. اثر خالص تغییرات نرخ ارز بر سرمایه­گذاری از برآیند این دو اثر به دست می­آید.

اما نکته مهم نااطمینانی­های نرخ ارز و اثرات آن بر ساختار اقتصاد کشور می­باشد. نوسانات گسترده و وسیع نرخ ارز اثرات منفی و مثبت بسیاری بر پیکره اقتصاد دارد که یکی از آنها بروز تورم­های بسیار شدید و افسارگسیخته می­باشد. تورم به نوبه خود می­تواند منجر به تغییر بافت­های تولیدی و سرمایه­گذاری، تغییر وضعیت بازارهای داخلی و خارجی، متأثر کردن بخش تجارت خارجی (صادرات و واردات) شود. مهمترین اثرات نوسان نرخ ارز بر بخش­های تولیدی به­شرح زیر است:

1.افزایش هزینه­های تولید (کاهش حاشیه سود) و کاهش توان رقابتی صنایع به­دلیل عدم امکان پیش­بینی نرخ ارز؛

2.کمبود سرمایه در گردش بنگاه­ها: در شرایطی که ارز به یک دارایی تبدیل می­شود، تمامی فعالان اقتصادی درصدد نگهداری ثروت خود بر حسب پول خارجی بر می­آیند و بنابراین، بخشی از پس‌اندازها به‌جای آنکه در بانک­ها سپرده­گذاری شوند و سپس در اختیار بنگاه­ها قرار گیرند، به ارز تبدیل می­شوند که این امر با جایگزین کردن فعالیت­های سوداگرانه با فعالیت­های مولد سبب کاهش افق سرمایه­گذاری می­شود؛

3.اختلال در سیستم خریدها و معاملات اقتصادی. در صورت نوسان نرخ ارز (به‌دلیل نامشخص بودن نرخ ارز حتی در کوتاه­مدت) تمامی معاملات به­صورت نقدی انجام می­شوند. در چنین شرایطی، تولیدکنندگان نیز ملزم به خرید نقدی مواد اولیه هستند که به­دلیل حجم بالای نیاز آنها با مشکل مواجه می­شوند.

احمد تشکینی، استادیار موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی

انتهای پیام/