آزاداندیشی هدف نیست، مقدمه‌ای برای شنیدن است/ انتقاد از عملکرد فرهنگستان علوم
خبرگزاری تسنیم: رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با برشمردن موانع و لوازم آزاداندیشی گفت: تغییر روش‌شناسی علوم تغییر سرفصل‌های دروس دانشگاهی و تقویت انجمن‌های علمی برای تحقق مکتب آزاداندیشی ضروری است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اولین نشست تخصصی آزاداندیشی عصر امروز با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و حجت‌الاسلام رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا و تنی چند از پژوهشگران در دانشکده حقوق دانشگاه تهران برگزار شد.
حجت‌الاسلام خسروپناه در این نشست با موضوع چیستی و چگونگی مکتب آزاداندیشی سخن گفت. وی در آغاز این نشست با بیان اینکه خوب بود نشستی که با عنوان آزاداندیشی برگزار شده، آزاداندیشانه برگزار می‌شد، گفت: تقریبا همه کسانی که برای سخنرانی به این نشست دعوت شدند در یک طیف مشخصی هستند؛ اما بهتر بود این نشست با حضور موافقان و مخالفان برگزار می‌شد. ما باید آمادگی سخن مخالف داشته باشیم تا عملا آزاداندیشی اتفاق بیفتد. باید این دعوت از مخالفان هم صورت می‌گرفت اگر آنها نمی‌آمدند حجت از سوی ما تمام شده بود. اما به هر حال آزاداندیشی با این شرط محقق می‌شود که مخالف و موافق در کنار هم حرف‌هایشان را بزنند.
آزاداندیشی هدف نیست، بلکه مقدمه‌ای برای شنیدن است
حجت‌الاسلام خسروپناه بحثش را اینگونه آغاز کرد که آزاداندیشی هدف نیست، بلکه مقدمه‌ای برای شنیدن است. وی گفت: هدایت، رشد و خردورزی ارمغان ازاداندیشی است و اگر رهبر انقلاب فرمودند آزادی تفکر یکی از اهداف انقلاب است، به این معنی است که این هدف، هدف انقلاب اسلامی است نه هدف نهایی ما؛ این یکی از اهداف میانه و متوسط ما است.
رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران درباره معنای آزاداندیشی اظهار کرد: در اینجا آزادی برای اندیشه به معنای این است که تفکر را از موانعی که ممکن است برای آن وجود داشته باشد آزاد کنیم. گاهی این موانع، موانع اندیشیدن است و گاهی هم موانع بیان اندیشه‌ها. پس آزاداندیشی باید هم موانع اندیشه آزاد را بردارد و هم گاهی موانع بیان اندیشه را.
موانع سه‌گانه آزاداندیشی
خسروپناه موانع پیش روی اندیشه آزاد را به 3 دسته تقسیم کرد و گفت: موانع اجتماعی، فرهنگی که محصول استبداد اجتماعی است، دسته اول موانع هستند. یکی از راه‌های اندیشیدن بیان و ظهور اندیشه است و اساسا اندیشه با سؤال و نقد و پژوهش شکوفا می‌شود. استبداد اجتماعی مانع این بیان و شکوفایی اندیشه می‌شود. موانع فرهنگی هم به این معناست که باید فرهنگ یک جامعه طوری رشد کند که اجازه بروز و ظهور اندیشه مخالف را بدهد، این ظهور و بروز و مجادله‌ها باعث رشد تفکر می‌شود. گاهی حتی شبهات دینی منشائی برای بالندگی این خواهد شد.
رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه ایران ادامه داد: شبهات کلامی 20 ساله اخیر توانسته دینداری و رشد تفکر شیعه را تقویت کند. به همین خاطر باید سعی کنیم موانع اجتماعی و فرهنگی آزاداندیشی را از بین ببریم.
حجت‌الاسلام خسروپناه موانع سیاسی و امنیتی را دسته دوم موانع آزاداندیشی شمرد و اظهار کرد: گاهی وقتی یکی حزب سیاسی در جامعه‌ای حاکم می‌شود مانع بروز اندیشه‌های مخالف می‌شود و این یک مانع جدی است برای شکوفایی آزاداندیشی است. همچنین گاهی محافل علمی ما دچار سیاست‌زدگی می‌شود خود این هم جزء موانع سیاسی آزاداندیشی است.
این پژوهشگر توضیح داد: البته هر کسی برای خود یک بینش سیاسی دارد و انسان بدون بینش سیاسی یک انسان مرده است، انسان اجتماعی تا زمانی حیات دارد که بینش سیاسی داشته باشد. اما اگر این گرایشات سیاسی وارد حوزه آکادمیک و علمی شود به دنبال خود موانع سیاسی برای آزاداندیشی را ایجاد می‌کند. وقتی از آزاداندیشی صحبت می‌کنیم باید موانع امنیتی را از بین ببریم. موانعی که گاهی بر مبنای سلیقه اشخاص اعمال می‌شود.
سومین مانع آزاداندیشی از نظر خسروپناه موانع معرفتی بود. به گفته او اگر مغالطات منطقی در حوزه معرفت ورود پیدا کند مانع آزاداندیشی خواهد شد.
وی توضیح داد: اگر کسی منطق معرفت را رعایت نکند و بخواهد از روش‌شناسی علمی خارج شود نوعی هرج و مرج ایجاد می‌شود که نام آن به هیچ وجه آزاداندیشی نیست. زیرا دانش بدون روش‌شناسی متصور نیست.
رئیس موسسه حکمت و فلسفه ایران اظهار کرد: نمی‌توان هر سخنی را که بیان می‌شود اندیشه دانست و هر آزادی بیان هم آزادی اندیشه نیست. اما معنای این سخن این نیست که در آزادی بیان پیش‌داوری کنیم. زیرا آزادی بیان شرایط پیشینی دارد اما داوری پیشینی ندارد. مثلا رعایت اخلاق شرط پیشین آزادی بیان است. اما نمی‌توان در آزادی بیان از پیش درباره کسی یا سخنش داوری کرد. باید اجازه حرف زدن به همه داده شود و بر مبنای آن حرف انتقاد را مطرح کرد.
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: بهترین کرسی‌های آزاداندیشی باید با نقد و مناظره همراه باشد. زیرا هر اندیشه‌ای یک ادعاست و باید دلیل داشته باشد. صاحب اندیشه باید برای دلیل و مدعایش منطق و اندیشه‌ای داشته باشد و طرف مقابل هم مدعا و دلایل او را از همان طریق اندیشه‌ورزی نقد کرده و به پرسش بکشد. با این شیوه تولید علم پیشرفت و تمدن‌سازی شکل می‌گیرد.
آزادی بیان، مقدمه آزادی اندیشه
به گفته خسروپناه آزادی بیان، مقدمه آزادی اندیشه است، آزادی اندیشه مقدمه تولید علم است، تولید علم مقدمه پیشرفت و تمدن‌سازی است. این اتفاقی است که در قرن سوم و در دوره صفویه اول در اصفهان روی داد. یکی از مسائلی که در آزاداندیشی باید مد نظر باشد این است که ما در بحث‌ها آنچه را که مسئله و دغدغه خود و جامعه‌مان است را مطرح کنیم و درباره آن اقدام به ایجاد کرسی‌های آزاداندیشی کنیم.
وی با ذکر خاطره‌ای از جان هیک گفت: زمانی که ما به نقد نظریه پلورالیزم دینی او پرداختیم و آن را در حضورش به او ارائه دادیم، او به ما گفت، تعجب می‌کنم که شما تا این حد بر روی نظریه من کار کردید و سپس اظهار کرد، ولی من فکر می‌کنم پلورالیزم دینی دغدغه جامعه ایران نیست. من آن را برای جوامعی که چنددینی و چندکیشی دارند ارائه دادم. بنابراین ما باید مسئله خودمان را به پیشرفت جامعه منجر می‌شود مورد بازاندیشی قرار دهیم.
لوازم آزاداندیشی
خسروپناه در بخش دیگری اظهار کرد: برای تحقق مکتب آزاداندیشی چند فعالیت لازم است. نخست روش‌شناسی علوم یا فلسفه علوم باید مورد بازنگری قرار گیرد. زیرا گاهی ما برای اسلامی‌سازی علوم انسانی از روش‌های غربی مانند روش‌شناسی پوزیتیویستی، هرمنوتیک یا با روش‌های زبر یا دیل‌تای پیش می‌رویم که این یعنی تناقض‌ذاتی.
وی گفت: دومین کاری که باید انجام گیرد تغییر سرفصل‌های دروس است. بعضی از سرفصل های دانشگاهی ما برای 25 تا 30 سال پیش است با این وجود چگونه می‌توان آزاد اندیشی کرد و علوم انسانی را به روز کرد.
خسروپناه تقویت انجمن‌های علمی و فرهنگسان علوم را از دیگر اموری دانست که برای تحقق مکتب آزاداندیشی ضروری است.
وی در همین خصوص گفت: اگر اجازه ندهیم انجمن‌های علمی رشد پیدا کند نمی‌توانیم ادعای آزاداندیشی داشته باشیم. حتی من معتقدم باید اجازه دهیم علوم سکولار هم وارد این انجمن‌ها شوند تا زمینه مجادله و مباحثه که شرط آزاداندیشی است محقق شود.
انتقاد از عملکرد فرهنگستان علوم
رئیس انجمن حکمت و فلسفه ایران در ادامه با انتقاد از ضعف عملکرد فرهنگستان علوم اظهار کرد: من معتقدم فرهنگستان علوم در طول مسیر انقلاب اسلامی وظیفه خودش را که تولید علم بوده به درستی انجام نداده است. فرهنگستان علوم ما امروز یک مجموعه دربسته است که برای ورود به آن باید عده خاصی باید اجازه بدهند. بطوری که در طول این سال‌ها افراد زیادی که اکتشافات علمی در صنایع جدید از جمله نانو تکنولوژی داشتند و گام‌های موثری در پیشرفت علم برداشته‌اند و یا جهش علمی داشته‌اند هنوز اجازه عضویت در فرهنگستان را ندارند.
خسروپناه ادامه داد: خطرناک است که انجمن علوم یا فرهنگستان علوم تبدیل به حزب سیاسی شود. البته من اعتقاد ندارم که فرهنگستان علوم الان تبدیل به حزب شده است، اما در حال حاضر نوعی رکود را در فرهنگستان می‌بینم. این فرهنگستان علوم است که باید کرسی‌های آزاداندیشی را تشکیل بدهد.
انتهای پیام/