معتضد: با آمریکایی‌ها نباید چاکرانه برخورد کرد/همیشه پای نفت در میان است
خبرگزاری تسنیم: خسرو معتضد گفت: با آمریکایی‌ها نباید مثل شاه به صورت چاکرانه برخورد کرد بلکه باید با آنها همانطوری که هستند رابطه برقرار کرد و به آنها میدان نداد و گرنه بلایی که بر سر مبارک و «بی‌نظیر بوتو» آوردند سر ما هم می‌آورند.
اولین سفر حجت‌الاسلام و المسلیمن حسن روحانی رییس دولت تدبیر و امید به نیویورک مقر سازمان ملل متحد و گفتگوی تلفنی وی با باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا بار دیگر موضوع روابط ایران و آمریکا را بر سر زبان‌ها انداخت و نظر افکار عمومی را به خود جلب کرد.
هنوز چند روزی از این اتفاق مهم نگذشته بود که رهبر معظم انقلاب در دیدار دانش‌آموختگان دانشگاه افسری ارتش در سخنان مهمی فرمودند: «ما از تحرّک دیپلماسى دولت حمایت می‌کنیم، پشتیبانى می‌کنیم. در کنار آمادگى‌هاى همه‌جانبه‌ى ملّت ایران - چه از لحاظ اقتصادى، چه از لحاظ امنیّت داخلى، چه از لحاظ استحکام ساخت درونى نظام اسلامى، چه از لحاظ وحدت ملّى و چه از لحاظ نظامى - به تلاش و تحرّک دیپلماسى هم چه در این قضایاى سفر اخیر و چه غیر از آن، اهمّیّت می‌دهیم و از آنچه دولت ما انجام می‌دهد و تلاش‌هاى دیپلماتیک و تحرّکى که در این زمینه می‌کنند، حمایت می‌کنیم.»
ایشان افزودند:« البتّه برخى از آنچه در سفر نیویورک پیش آمد، به نظر ما بجا نبود؛ لکن ما به هیئت دیپلماسى ملّت عزیزمان و دولت خدمتگزارمان خوشبین هستیم؛ البتّه به آمریکایى‌ها بدبینیم؛ به آنها هیچ اعتمادى نداریم. ما دولت ایالات متّحده‌ى آمریکا را دولتى غیرقابل اعتماد می‌دانیم؛ دولتى خود برتربین، دولتى غیرمنطقى و عهدشکن، دولتى سخت در پنجه تصرّف و اقتدار شبکه صهیونیسم بین‌المللى - که به‌خاطر رعایت خواسته‌ها و منافع نامشروع شبکه‌ى صهیونیستى بین‌المللى مجبورند با رژیم غاصب و جعلى اشغال‌کننده فلسطین مماشات کنند، در مقابل او نرمش نشان بدهند؛ اسمش را می‌گذارند منافع آمریکا، در حالى که بکلّى منافع ملّى آمریکا با آنچه امروز اینها در حمایت از [آن] رژیم جعلى انجام می‌دهند، منافات دارد؛ از همه‌ى دنیا دولت ایالات متّحده‌ى آمریکا باج می‌گیرد و به رژیم جعلى صهیونیستى باج می‌دهد؛ این حقایق را ما داریم مشاهده می‌کنیم - به دولت آمریکا اعتمادى نداریم، به مسئولین خودمان اعتماد داریم، خوشبین هستیم، از آنها می‌خواهیم که با دقّت، با ملاحظه همه‌ى جوانب گام‌ها را درست بردارند، محکم بردارند، منافع ملّى را یک لحظه به فراموشى نسپرند. »
انتقاد رهبر معظم انقلاب از برخی رفتارها در سفر رییس جمهور به نیویورک باب بحث در خصوص مدل و چگونگی رابطه و مذاکره با ایالات متحده را گشود تا کارشناسان نظرات خود در این خصوص را به افکارعمومی ارائه دهند.
این در حالی است که رهبر معظم انقلاب پیش از سفر رییس جمهور به امریکا تاکید کرده بودند اگر هم قرار است مذاکره‌ای انجام شود نباید سابقه دشمن را از یاد برد.
بر همین اساس، در گفتگویی با استاد "خسرو معتضد"، مورخ و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران به بررسی دلایل و زمینه‌های ورود آمریکایی‌ها به ایران پرداخته است.
*****
*در ابتدا از تاریخچه ورورد آمریکایی‌ها به ایران برایمان بگوئید و اینکه هدف اصلی آنها از برقراری روابط با ایران چه بوده است؟
اولین بار پای آمریکایی‌ها به ایران در دوران شاه سلیمان صفوی باز شد و آنها یک کشیش پروتستان را به ایران فرستادند که چندان اطلاع دقیقی از سرنوشت او موجود نیست.
شخصی به نام عبدالطیف بن ابیطالب شوشتری همزمان با فتحعلی شاه قاجار در کتاب خود به نام تحفه العالم که در سال 1216 ه.ق و اوایل قرن نوزدهم برای تجار و بازرگانان علاقمند به زبان فارسی در هندوستان نوشته بود به تاریخ کریستوف کلمب اشاره کرده است. این کتاب در نهایت به ایران آورده شده و بدینوسیله پادشاهان ایران اطلاعاتی درباره آمریکا کسب کردند.
قدما معتقد بودند درترکیه کشوری هست به نام "ینگه دنیا"یعنی دنیای جدید که در آن زمان این تعبیر برای آمریکا بکار برده می‌شد.
جیمز موری در کتاب خود به نقل از فتحعلی شاه قاجار می‌نویسد: اگر ما در تهران نقطه‌ای را بشکافیم به جایی می‌رسیم که بدون عبور از دریا و سوار شدن بر کشتی به آمریکا می‌رسیم. ناصرالدین شاه قاجار هم خیلی تلاش کرد که پای آمریکایی‌ها به ایران باز شود.
*اولین مراودات تجاری میان ایران و آمریکا در چه دورانی صورت گرفت و کیفیت آن چگونه بود؟
ناصر الدین شاه علاقه زیادی به برقراری رابطه با آمریکا داشت و در اوایل سلطنت او بود که اولین قرارداد تجاری بین ایران و آمریکا بسته شد. امیر کبیر، صدر اعظم ناصرالدین شاه این قرارداد رسمی میان ایران و آمریکا را پاراف کرد و بعد در استانبول امضا شد. بر اساس این قرارداد دولت آمریکا اجازه داشت و می‌توانست به همه دریاچه‌ها و رودخانه‌های ایران کشتی بفرستد و ما هم اگر کشتی داشتیم می‌توانستیم وارد آب‌های آمریکا و رودخانه می سی سی پی کنیم و کشتیرانی کنیم.
یکی دیگر از قراردادهای میان ایران و آمریکا موضوع حفر چاه "آرتزین" است که ناصرالدین شاه به دلیل خشکسالی و کمبود آب در ایران، حفر این چاه را به آمریکایی‌ها سپرد.
دولت ایران بعد از مدتی به وسیله میرزا آقا خان نوری، مصوب می‌کند که با آمریکا رابطه داشته باشیم. در زمان ناصرالدین شاه و صدر اعظمی میرزا آقا خان نوری، با این که انگلیسی‌ها زیاد نظر خوشی نداشتند ولی میرزا آقا خان نوری، قرارداد با آمریکا را امضا می‌کند.
*علت انعقاد قراردادهای متعدد میان ایران و آمریکا آن هم در شرایطی که انگلیس با این موضوع مخالفت می‌کرد چیست؟
علت بستن قرارداد میان ایران و آمریکا به خاطر تامین امنیت جزایر ایران در منطقه خلیج فارس است. در آن مقطع به پادشاه عمان امام مسقط می‌گفتند که مدام به جزایر ایرانی حمله می‌کرد و چون دولت آمریکا ناوگان جنگی مناسبی داشت قرار شد که آنها از جزایر ایران در خلیج فارس و بویژه بحرین حفاظت کنند، بر همین اساس انگلیسی‌ها از این که رابطه ایران با آمریکا خوب شده بود بسیار ناراحت و ناراضی بودند.
همچنین آئین‌نامه جمیز مونروئه (رئیس جمهور آمریکا) از جمله قراردادهای دو جانبه میان ایران و آمریکا است که در استانبول امضا و منعقد می‌شود.
*روابط سیاسی میان ایران و آمریکا یا همان تبادل سفیر در چه دورانی صورت گرفت؟ آیا علاقه‌ای میان دو طرف برای نزدیکی روابط در این خصوص و جود داشت؟
صدرالسلطنه معروف به حاجی واشنگتن، شانزدهمین فرزند میرزا آقاخان نوری و اولین سفیر ایران در آمریکا در زمان ناصرالدین شاه است که چون در روز عید قربان به واشنگتن رسید و در آن کشور گوسفند قربانی کرد، به حاجی واشنگتن معروف شده است.حاجی محمد علی سیاح محلاتی از دیگر مسافرانی است که به آمریکا رفته است. او دیدارهایی با ژنرال گرمن که دو دوره رئیس جمهور آمریکا بود داشته است.
بنجامین هم به مدت دو الی سه سال سفیر آمریکا در ایران بوده است. ناصرالدین شاه خیلی آرزوی سفر به آمریکا را داشت و همیشه تلاش می‌کرد که روابط ایران با آمریکا خوب و حسنه باشد. ناصرالدین شاه مدام تلاش می‌کرد که ناوگان آمریکا به خلیج فارس بیاید اما انگلیسی‌ها همیشه با این موضوع مخالفت می‌کردند.
برخلاف اینکه پادشاهان قاجار علاقه بسیار زیادی برای سفر به آمریکا داشتند اما برعکس آن، آمریکایی‌ها علاقه‌ای به نزدیک شدن به پادشاه و دولت ایران نداشتند و آن چیزی که آمریکایی‌ها را به ایران سوق داد، موضوع نفت در قرن بیستم بود.
*دیدگاه روسیه نسبت به روابط ایران و آمریکا چگونه بود؟
اولین ژاندارمری در ایران در زمان احمد شاه قاجار توسط مورگان شوستر آمریکایی راه اندازی شد و این شخص موضوع گرفتن مالیات از کسانی که مالیات پرداخت نمی‌کردند را در دستور کار خود قرار داد. شوستر در نهایت با فشار روس‌ها از ایران می‌رود که در آن مقطع عارف قزوینی که از این موضوع ناراحت بود تصنیفی درباره شوستر سرود که باعث ایجاد شور و هیجان در بین مردم شد. همچنین با روی کار آمدن عین الدوله، حاکم تهران که به شدت طرفدار روس‌ها بود، تجار و بازرگانان آمریکایی مورد حمله قرار می‌گیرند. شوستر هم وقتی به آمریکا می‌رود کتابی تحت عنوان "اختناق در ایران" می نویسد که در آن کتاب تمام بدبختی‌های ملت ایران به تصویر کشیده شده است.
آمریکایی‌ها بویژه بعد از کودتای 1929علاقه بسیار زیادی داشتند که بر سر چاههای نفت شمال ایران سرمایه‌گذاری کنند؛ این موضوع با مخالفت و نگرانی شدید انگلستان مواجه بود. شخصی به نام "هوشتیا" که گرجی بود، امتیاز نفت ایران در شمال را از سپهسالار می‌خرد و قرار می‌شود که موضوع بهره برداری از نفت شمال ایران به آمریکایی ها واگذار شود. این موضوع هم با مخالفت انگلیسی‌ها روبرو می‌شود و اعلام می‌کنند که به هیچ وجه اجازه این کار را به آمریکایی‌ها نخواهند داد. انگلیسی‌ها مدعی بودند که چون امتیاز بهره برداری و ایجاد خطوط لوله انتقال نفت ایران در خلیج فارس در دست شرکت استات اویل بریتانیایی‌هاست، اگر نفتی هم در شمال ایران کشف شود آنها اجازه بهره برداری و انتقال آن را به کسی نخواهند داد. با دخالت دولت روسیه تزاری، ماجرای اختلافات ایران، انگلیس و آمریکا بر سر بهره‌برداری از چاههای نفت شمال، حدود دو سال ادامه پیدا می‌کند.
*پس از پایان حکومت قا جار و آ غاز دوران حکومت رضا خان پهلوی، روابط ایران و آمریکا چگونه بوده است؟
در زمان حکومت رضاخان و ریاست جمهوری روزولت در آمریکا که روابط سیاسی و اقتصادی میان دو کشور در بهترین شرایط خود قرار داشت، جلال غفار، سفیر ایران در آمریکا که یک زن انگلیسی داشت در حین تخلف رانندگی و درگیری با مامور پلیس، بازداشت می‌شود که این موضوع با بازتاب‌های بدی در رسانه‌های آمریکایی مواجه شده و انعکاس این خبر به تهران باعث خشم رضاخان و صدور دستور قطع روابط میان ایران و آمریکا می‌شود.
همچنین در زمان جنگ جهانی دوم و همزمان با ورود سربازان شوروی و انگلیس به ایران، آمریکایی‌ها مجبور شدند که از ایران خارج شوند.
از اقدامات قابل توجه آمریکایی‌ها در ایران تاسیس رادیو بود. هر دو هفته یک بار یک هواپیما به ایران می‌آمد که با خود 5 هزار صفحه گرامافون برای پخش از رادیو می‌آورد.
ویلکی، معاون رئیس جمهور وقت آمریکا در کتاب خود با نام "یک دنیا" می نویسد که یک بار به تهران آمدم و محمدرضا شاه من را به دانشگاه افسری، باشگاه افسران و غیره برد و با غرور می‌گفت که اینها را پدرم ساخته است و من هم در جواب او گفتم که پدر شما هیچ کاری برای این مملکت و مردم نکرده است. وی در حضور محمدرضا شاه از او انتقاد کرده و می‌گوید که شما این همه برای خود کاخ ساخته‌اید در حالی که آب لوله کشی و تمیز در تهران وجود ندارد و مردم به بیماری‌های کچلی، تراخم و غیره دچار شده‌اند.
*در شرایط فعلی و با توجه به گذر 3 دهه از انقلاب اسلامی نگاه ما به آمریکا چگونه باید باشد؟
ایران از ابتدای قرن نوزدهم به دنبال تبدیل شدن به یک قدرت ثالث بود. با آمریکایی‌ها نباید مثل شاه به صورت چاکرانه برخورد کرد بلکه باید با آنها همانطوری که هستند رابطه برقرار کرد و به آنها میدان نداد و گرنه بلایی که بر سر مبارک و بی‌نظیر بوتو آوردند سر ما هم می‌آورند.
در زمان رضا شاه کسی جرات نداشت به سفارت خانه کشورهای روسیه و فرانسه برود اما در سال‌های آخر عمر پهلوی، همه به درگاه آمریکا تعظیم می‌کردند و ما نباید این طورباشیم.
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.