حمایت از صنعت کاشت گیاهان دارویی کشور راهی برای کاهش واردات گیاه

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، ایران یکی از غنی‌ترین کشورها در زمینه گیاهان دارویی است و حدود 2800 گونه گیاه دارویی در کشور وجود دارد، البته باید خاطرنشان کرد که نبود برند و ظرفیت مناسب برای تولید فراوری گیاهان دارویی موجب شده تا در حوزه گیاهان دارویی پیشرفت زیادی نداشته باشیم.

بسیاری از گیاهان دارویی بومی کشور ایران است و هیچ‌کجای دنیا یافت نمی‌شود و موجب استقبال برخی از کشورها برای خریداری این گیاهان شده است. ضعف در حوزه گیاهان دارویی و نبود استانداردهای لازم موجب شده است که نتوانیم از همه ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم و حوزه گیاهان دارویی در بخش کشاورزی در حاشیه قرار گیرد در صورتی که با بها دادن به کشت و تولید گیاهان دارویی می‌توان سود کلان و ارزآوری خوبی را برای اقتصاد کشور داشته باشیم.

نبود استانداردسازی لازم در حوزه کاشت، تولید و فراوری گیاهان دارویی موجب شده است که سهم ایران در بازارها و تجارت جهانی کاهش پیدا کند. استقبال مردم از گیاهان دارویی در چند سال گذشته به‌طور چشمگیری افزایش پیدا کرده و ظرفیت‌های قابل توجهی را در زمینه کارآفرینی و فرصت‌های شغلی به‌خصوص برای فارغ التحصیلان رشته کشاورزی فراهم کرده است.

در این راستاخبرگزاری تسنیم میزگردی را با عنوان بررسی مشکلات حوزه گیاهان دارویی و گیاه‌درمانی با حضور زهرا حیدری داویجانی رئیس جامعه گیاه‌درمانی ایران و محسن بیگدلی معاون آموزشی و پژوهشی جامعه گیاه‌درمانی برگزار کرد که مشروح  موضوعات مطرح‌شده در این میزگرد را ذیلاً می‌خوانید.

** تسنیم: بحث گیاه درمانی از چه زمان وارد کشور شده است؟

حیدری داویجانی: ایران جزو کشورهایی است که غنی از منابع گیاهان دارویی بوده و حدود 2800 گونه گیاهان دارویی در ایران وجود دارد. 2800 گونه گیاه مورد تأیید اکثر علمای گیاه‌شناسی کشور است و برخی از گیاهان دارویی وجود دارد که بومی کشور ایران است و در کشورهای دیگر کشت نمی‌شود؛ ایران از 14 اقلیم جغرافیایی 11 اقلیم را داراست و به‌همین خاطر تنوع گیاهی ایران بسیار بالاست.

بحث گیاه‌درمانی حدود 10 سال است که در کشور مطرح شده است و جامعه گیاه‌درمانی یکی از قدیمی‌ترین مؤسساتی است که از 27 سال پیش در این حوزه وارد شد و به‌دلیل فرمایشات مقام معظم رهبری در آن زمان که مسئولیت ریاست جمهوری کشور را به‌عهده داشتند، ایجاد شد؛ ایشان سفری را به دانشگاه همدرد هند و پاکستان داشتند که بعد از مراجعت به ایران فرمودند که چقدر خوب است چنین امکاناتی و چنین فضایی در ایران ایجاد شود.

خیلی جالب است که ایشان در سال 63 این مسئله را مطرح کردند و حدود 6 سال بعد سازمان WHO پیام‌هایی را در زمینه گیاه‌درمانی دادند و سازمان بهداشت جهانی در سال 2002 به‌صراحت اعلام کرد که تنها راه‌حل معضل و مشکلات درمان کشورهای جهان سوم رو آوردن به گیاه و استفاده کردن از گیاهان دارویی است.

بحث غذا و دارو بحث جهانی است، ما هیچ پدیده بشری را نداریم که فارغ از غذا و درمان باشد و شاید بزرگ‌ترین مشکلات جهان غذا و دارو است. البته درباره غذا باید گفت که می‌توان به‌هرنحوی تأمین کرد ولی دارو و درمان پدیده خیلی مهمی در زندگی بشر دارد. بشر از زمانی که خلقت آغاز شد به‌نوعی با این دو مقوله ارتباط داشت و شاید از همان زمان ما اعتقادمان بر این بود که خداوندی که آن‌قدر حکیم است و انسان را می آفریند و همه‌گونه حمایت می‌کند، نمی‌توانیم منطقاً بگوییم که سلامت انسان را نادیده می‌گیرد.

اعتقادمان بر این است که گیاه منبع سلامتی، نجات و درمان انسان است؛ قبل از اینکه سازمان بهداشت جهانی این را مطرح کرد در ایران هم تحولاتی رخ داده بود و عده‌ای تازه به‌صرافت افتادند که از منابع و گیاهان دارویی استفاده بهینه کنند. اما خیلی جالب است ما تا زمانی که رنسانس شهر به شهرهای القائی ایجاد نشود، قدم برنمی‌داریم.

در سال 2002 به بعد مواجه بودیم با اینکه در دنیا شعاری ایجاد شد به‌خصوص در کشورهای اروپایی که "بهترین درمان کم‌عارضه‌ترین درمان" است. کم‌عارضه‌ترین درمان به این شکل است که طبیعت طبیعت را می‌پذیرد، ترکیب طبیعت با سنتز ترکیب معقول و صحیحی نیست. ترکیب طبیعت و طبیعت برای نجات انسان بزرگ‌ترین پدیده می‌تواند باشد. خیلی از کمپانی‌ها طرح‌های مختلف آرایشی، بهداشتی، دارویی در دنیا حرکت کردند به‌سمت درمان‌های گیاهی.

** تسنیم: توسعه فعالیت‌های گیاهان دارویی در سطح کشور را چگونه می‌بینید؟

بیگدلی: معمولاً توسعه فعالیت‌های گیاهان دارویی در سطح کشور بیشتر به‌خاطر گرایش‌های مردم بوده و خیلی کمتر پیش آمده که سیاست‌گذاران برنامه‌ریزی‌ای کنند و یا سیاست‌گذاران مردم را سوق به‌سمت جریانی بدهند.

بنابراین مردم خودجوش در زمینه گیاهان دارویی وارد شده‌اند. خوشبختانه در سالهای اخیر آگاهی مردم در رابطه با طب سنتی و گیاه‌درمانی افزایش پیدا کرده و همین مسئله باعث شده که فضای کسب و کار در این زمینه توسعه پیدا کند.

ولی خوب، دولت‌ها در این زمینه عقب بوده‌اند البته تاکنون حرکت‌هایی شده است و اگر نواقصی هم در این زمینه دیده می‌شود به‌دلیل این بوده است که معمولاً در زمینه گیاهان دارویی مردم خودجوش عمل کرده‌اند.

زمانی که بازار جدید کسب و کار ایجاد می‌شود، قطعاً پای سوءاستفاده و یک‌سری مسائل دیگری به‌قول معروف ادعاهای خارج از واقعیت هم مطرح می‌شود که ما مثلاً چه بیماری‌هایی را به چه‌صورت درمان می‌کنیم؟ و یا چه‌کارهایی را انجام می‌دهیم؟ اگر ما بخواهیم فضای قطعی گیاه‌درمانی را باز کنیم بالاخره هر روش درمانی به‌جز وضعیت درمان‌هایی که عاقبت جراحی دارد یا آنها ممکن است با دارو سر و کار نداشته باشد اکثر درمان‌ها بالاخره یک پای آن دارو است، حالا داروی شیمیایی است یا دارو با منشأ طبیعی یا گیاه دارویی یا تغذیه است، بالاخره باید یک چیزی به خورد بیمار داده شود.

** تسنیم: آیا در تولید داروهای شیمیایی از گیاهان دارویی نیز استفاده می‌شود؟

حیدری داویجانی: قرص هیوسین، مسکنی است که سالهای سال است که در صنعت داروسازی تولید می‌شود، از گیاهان دارویی تولید می‌شود و حتی آسپیرین که داروی معروفی است، از برگ درخت بید تهیه می‌شود.

در صنعت داروسازی گیاهان دارویی نقش اول را به‌عهده دارند و بعداً الگوبرداری از گیاه به‌صورت شیمیایی صورت گرفت. اما همین تحول و همین نگرش در تاریخ داروسازی حرکتی در مردم ایجاد شد که ایران را هم دچار یک‌سری تحولاتی کرد با توجه به اینکه ایران تاریخچه خیلی غنی‌ای دارد، یعنی ما در بحث داروسازی فردی مثل ذکریای رازی را داریم، کتب خیلی غنی‌ای را داریم، کتبی که از زمان دکتر شافعی و کتب خیلی معتبر داروسازی که منشأ آن ایران است بیش از 4000 جلد کتاب داریم که می‌تواند تحول بزرگ پزشکی در دنیا باشد که تمام این 4000 کتاب از این کتاب‌ها و منابع قدیمی ایران است.

پس با توجه به این پیشینه و با توجه به نگرشی که به تاریخ داروسازی وجود دارد و با توجه به علمای قدیم که ما در کشور داشتیم، تحول بزرگی در زمینه گیاهان دارویی کسب کرده است.

**تسنیم: حوزه گیاهان دارویی چه مزیت‌هایی را برای کشور دارد؟

بیگدلی: بعضی از گیاهانی که در عطاری عرضه می‌شود، بومی کشور ما نیست و به‌صورت قاچاق از کشورهای دیگر مانند پاکستان، هند و چین وارد و عرضه می‌شود به‌دلیل اینکه واقعاً آن‌طور که باید و شاید در کشت و تولید داروهای گیاهی کار نشده و توسعه پیدا نکرده است.

بحث فرآوری دارو یک موضوع دیگری است که الآن تعدادی شرکت‌های داروسازی هستند که داروهای گیاهی تولید می‌کنند و خوشبختانه هم اقلام گیاهان دارویی افزایش پیدا کرد در این 6 سال اخیر یعنی تقریباً از سال 86 تا سال 92، طی این 6 سال اقلام داروهای گیاهی از حدود 320 قلم به بیش از 900 قلم رسیده، داروهایی که با مجوز وزارت بهداشت تولید شده‌اند، عرضه کنندگان داروهای گیاهی یعنی عطاری‌ها 60 درصد افزایش داشتند که این نشان دهنده موفقیت در کسب و کار گیاهان دارویی است.

در زمینه آموزش نظارت بر عملکرد ما خیلی ضعیف بوده است و پزشکان ما آگاهی ندارند، البته بسیاری از پزشکان دوست دارند نسخه‌های گیاهی تجویز کنند ولی 2 تا محدودیت دارند یکی اینکه آگاهی کافی، عملکرد و نحوه نسخه‌نویسی این داروها را ندارند، دوم اینکه چون داروهای گیاهی تحت تعرفه خدمات درمانی نیست، مردم ترجیح می‌دهند که داروهایی را پزشک تجویز کند که بیمه به آنها تعلق می‌گیرد.

بحث بیمه درمانی داروها خیلی اهمیت دارد، ستاد فناوری و توسعه گیاهان دارویی خیلی تلاش کرد که این کار انجام شود و تعدادی موفق شدند ولی واقعاً خیلی کم است. گیاهان دارویی یکی از مزیت‌های چندبعدی کشور ماست، از نظر بحث اشتغال در کشاورزی یکی از فعالیت‌هایی است که در خیلی از اراضی‌ای که ما امکان کشت خیلی از محصولات را نداریم که دیمی کاشت می‌شود اگر گیاهان دارویی در این اراضی کاشته شود، چند برابر آن می‌تواند درآمدزایی داشته باشد.

دوم بحث فعالیت‌های تحقیقاتی که در زمینه گیاهان دارویی خیلی بهتر شده به‌راحتی می‌تواند توسعه پیدا کند. هم اکنون داروهای مدرن را به‌سادگی داروهای گیاهی نمی‌توانیم بسازیم، یک داروی مدرن وقتی می‌خواهد ساخته شود بالاخره فرآیندهای پیچیده شیمیایی دارد ولی واقعاً هنوز هم در بحث دارو ما وارد کننده مواد اولیه آن هستیم، داروهای شیمیایی که الآن مطرح می‌کنیم اکثر داروها تا حدودی فقط بسته‌بندی آن در داخل کشور صورت می‌گیرد و همه مواد اولیه آن وارد می‌شود.

بنابراین در داروهای گیاهی این برای ما مزیت است که بیاییم از گیاهان دارویی خودمان دارو تهیه کنیم. موضوع دیگری که می‌تواند به‌عنوان مزیت مطرح باشد مواد اولیه از کشور است که ایران غنی از منابع گیاهان دارویی است.

بحث اشتغال از موضوعاتی است که بسیار مهم است، تعداد زیادی فارغ التحصیل کشاورزی وجود دارد و درآمدی که می‌تواند 1 هکتار گیاه دارویی داشته باشد، یعنی 1 هکتار گیاه دارویی درآمدش با 10 هکتار گندم برابری می‌کند، فارغ التحصیلان کشاورزی ما خوب می‌تواند در این زمینه اشتغال برای آنها ایجاد شود و هم درآمد خیلی خوبی می‌تواند داشته باشد.

** تسنیم: چه مشکلات و معضلاتی در حوزه گیاهان دارویی وجود دارد؟

حیدری داویجانی: تا چند سال گذشته یک مشکل اساسی در این حوزه گیاهان دارویی بود که هرچیزی که در مورد گیاهان دارویی مطرح می‌شد به مشکلاتی برمی‌خورد یا وزارت بهداشت خودش را مسئول نمی‌دانست و یا مسئول می‌دانست و یک زمانی بحث گیاهان دارویی را به وزارت کشاورزی نسبت می‌دادند یا اینکه وزارت جهاد و کشاورزی بحث گیاهان دارویی را به وزارت بهداشت نسبت می‌دادند یا مدت زمانی بحث گیاهان دارویی را وزارت بهداشت به وزارت بازرگانی نسبت می‌دادند ولی خوشبختانه این مشکل حل شده و ستادی به‌نام ستاد توسعه فناوری و علوم گیاهان دارویی و طب سنتی زیر نظر معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری تشکیل شده است که این ستاد سندی را تنظیم کردند که خوشبختانه پایان تیر ماه سال 92 که این سند رسماً به تصویب شورای انقلاب فرهنگی هم رسید و برنامه ریزی خیلی مدونی انجام داده است.

برنامه ریزی‌هایی که در ستاد توسعه فناوری و علوم گیاهان دارویی و طب سنتی تدوین و تبیین شد، خیلی زمینه‌های وسیعی را در گیاهان دارویی و طب ایرانی ایجاد کرده و راهکارهای خیلی وسیع و گسترده‌ای را ایجاد کرده که با توجه به همه آن داشته‌هایی که تا الآن پنهان بوده و تمام آن داشته‌هایی که تا همین الآن باور نداشتیم برای کشور خودمان بوده حرکتی را صورت داده است؛ کشورهایی هستند که قبول ندارند که ابن‌سینا ایرانی بوده، بعضی می‌گفتند ابن‌سینا عرب بوده، بعضی ابن‌سینا را یونانی می‌دانند. تحولاتی ایجاد شده که می‌توانیم بگوییم ابن‌سینا ایرانی الاصل بوده، درست است بیمارستان بغداد را راه‌اندازی کرده اما اصالتاً ایرانی بوده است.

این ستاد نقش خیلی مهمی را در تدوین سیاست‌گذاری حوزه جهان دارویی و طب ایرانی ایجاد کرده، خوشبختانه برای طب سنتی راهکار خوب دانشکده‌ای ایجاد شده، در قالب PhD پزشکان را تعلیم می‌دهند. اما ما هنوز حرکتی به‌عنوان گیاه‌درمانی در قالب این نداریم در صورتی که گیاه‌درمانی در اغلب کشورهای پیشرفته انجام می‌گیرد ولی متأسفانه هنوز در ایران گیاه‌درمانی نداریم.

بالغ بر 27 کارخانه سازنده داروهای گیاهی در کشور وجود دارد، همچنین 900 قلم داروهای گیاهی مصوب وزارت بهداشت تولید شده است ولی هنوز خیلی از پزشکان اطلاع ندارند، فرهنگ سازی در زمینه گیاه‌درمانی خیلی ضعیف است یعنی شاید از 100 تا پزشک 30 تا از آنها با بعضی از این اقلام داروهای گیاهی آشنا باشند که حالا فرهنگ سازی‌هایی در این زمینه صورت گرفته که به مردم و پزشکان در زمینه داروهای گیاهی اطلاعاتی داده‌ایم.

** تسنیم: در بحث توزیع گیاهان دارویی چه معضلاتی وجود دارد؟

بیگدلی:در کشور خرید گیاهان دارویی در قالب یک شبکه توزیع و فروش صورت می‌گیرد، اگر امروز کسی دستمال کاغذی تولید می‌کند اگر خودش به مغازه‌دار ببرد که برایش بفروشد از این کار امتناع می‌کند چرا که شبکه تهیه و توزیع کالا وجود دارد که اقسام کالاها را می‌توان خریداری کرد، در گیاهان دارویی هم ما همین‌طور هستیم، در گیاهان دارویی شبکه‌های توزیع است، یک شبکه آن همین سامانه‌ای است که ما داریم بنابراین نمی‌توان گفت که مافیا وجود دارد. درست است که آن شبکه ممکن است 20% سود ببرد اما در همه کالاها همین است. میوه هم همین‌طور، به‌عنوان مثال سیب کیلویی 1000 تومان از باغدار خریداری می‌شود پله پله به 8000 تومان می‌رسد یعنی خرید کالا از تولید کننده تا اینکه به دست مشتری برسد پروسه‌ای را طی می‌کند.

** تسنیم: در زمینه کاشت گیاهان دارویی چه مشکلاتی وجود دارد؟

حیدری داویجانی: واقعاً معضلاتی در این حوزه است، یکی از دلایلش هم این است که آگاهی مردم یک آگاهی نسبی است امروز پیشنهاد تولید مثلاً گیاه مرزه را می‌دهند، همه کسانی که در زمینه تولید گیاهان دارویی هستند، مرزه می‌کارند، که این خودش یک مشکلی را ایجاد می‌کند یا درباره آلوئه‌ورا باید گفت که  شما هر گلخانه‌ای را که بروید می‌بینید که آلوئه‌ورا پرورش داده است که  این خودش یک معضل بزرگی ایجاد می‌کند. تولید گیاهان دارویی مانند یک زنجیره است که نیاز مردم، آگاهی مردم، مصرف منطقی، تولید منطقی و اشتغال به کار منطقی را در بر می‌گیرد.

به منطقه غرب کشور سفری داشتم که طی بررسی‌هایی که انجام دادیم دیدیم فردی که مزرعه بزرگ آلوئه‌ورا پرورش داده به همه گفته که هیچ‌کس از جای دیگری از آلوئه‌ورا نخرد یعنی با پول کشاورزها را محدود کردند، برای چه این کارها را انجام می‌دهند؟ وقتی که نیاز زیاد باشد متقابلاً هرچقدر که تولید شود مورد مصرف قرار می‌گیرد.  ستاد فن‌آوری گیاهان دارویی در زمینه کاشت گیاهان دارویی کارهای خوبی انجام داده است و 300 گیاه را بر اساس طبیعت کاشت آن گیاه معرفی کرده و افرادی که می‌آیند و تقاضا دارند که در حوزه گیاهان دارویی کار کنند با این 300 گیاه آشنا می‌شوند، نسبت به ظرفیتشان و کاری که می‌خواهند انجام دهند در اولویت قرار می‌گیرند و بر همین مبنا یک بانک اطلاعات جامع گیاهان دارویی و طب سنتی را فراهم کرده‌ایم که در این بانک، اطلاعاتی درمورد کاشت و میزان آن آورده شده است.

معضلات و مشکلاتی در زمینه گیاهان دارویی وجود داشته است که به‌نوعی با اقصاد ارتباط دارد، شاید شما الآن نعناع را ببرید در بازار از شما خریداری نکنند چرا که درباره گیاهان دارویی باید گفت که کار زنجیره‌ای و شبکه‌ای است که شاید این مشکل در مقایسه با 10 سال قبل خیلی کمتر شده باشد و نسبت به 5 سال قبل باز کمتر شده است و من فکر می‌کنم طی چند سال آینده معضل و مشکل نباشد یعنی با یک برنامه ریزی دقیق، با یک حمایت خوب دولت، با یک آگاهی و دانش اصلی اقتصادی و نگرش علمی بتوان گیاهان را کشت داد، بومی کرد و در عرصه فناوری تولید کرد.

به‌نظرم تقریباً پایه‌های آن بنا شده، به‌خصوص برنامه ریزی‌های خیلی خوب در این چند سال اخیر صورت گرفته است مخصوصاً در سال گذشته که ستاد توسعه گیاهان دارویی قدمهای ارزشمندی را در زمینه گیاهان دارویی برداشته است و برنامه ریزی‌های گسترده‌ای در زمینه جمع‌آوری اطلاعات در زمینه کشت گیاهان دارویی، ایجاد سامانه تهیه و توزیع گیاهان دارویی داشته است.

باید واردات گیاهان دارویی را به حداقل برسانیم  و تولید داخلی را گسترش دهیم، خوب قاعدتاً نقش خیلی مفیدی را ایجاد کردیم. گیاهان دارویی تولید کشور خودمان بعضاً گران‌تر از بسیاری گیاهانی از است که از کشورهای چین و پاکستان وارد می‌شود؛ اگر کاشت گیاهان دارویی مورد حمایت قرار گیرد قیمت گیاهان دارویی به زیر قیمت گیاهانی می‌رسد که از کشورهای مختلف وارد شده است که نیاز به برنامه ریزی و حمایت‌های وسیع دولتی دارد.

** تسنیم: آیا جهاد کشاورزی در زمینه تولید گیاهان دارویی کاری انجام داده‌اند؟

بیگدلی: زمان زیادی نیست که گیاه‌درمانی در جامعه مطرح شده است و شاید 10 تا 15 سال پیش گیاه‌درمانی به‌تمسخر گرفته می‌شد یعنی هرجا صحبت گیاه‌درمانی می‌شد خیلی از افراد آن را رد کرده و درواقع تأیید نمی‌کردند ولی بعداً به‌مرور زمان توجه مردم را به خود جلب کرد.

منبع و مقالات علمی که درباره کارهای تحقیقاتی افراد متبحر صورت گرفت و خود افراد متخصص به این رسیدند که خیلی از داروهایی که ساخته می‌شوند، بخش عمده‌ای از درمان آنها پایه‌اش مواد طبیعی است، حال از گیاهان یا جانوران گرفته شده باشد.
متأسفانه وزارت بهداشت اعتقاد دارد که دستور دارو و مصرف دارو باید توسط پزشک انجام شود ولی واقعاً جامعه ما به‌اندازه کافی پزشک آگاه و متخصص در زمینه گیاه‌درمانی و طب سنتی دارد؟  متخصص طب سنتی آگاه با تحصیلات دانشگاهی در ایران به‌اندازه کافی نیست و پزشکان عمومی فراوانی بیشتری نسبت به متخصصان طب سنتی دارد که ویزیت کمتری از مردم دریافت می‌کنند.

باید به پزشک متخصص آموزش دهیم که قاعدتاً پزشک متخصص ویزیت بالایی دارد و درآمد بالایی می‌خواهد داشته باشد، و هرکسی ممکن است دسترسی به پزشک متخصص را نداشته باشد.

در هر حرفه‌ای ما بخواهیم وارد شویم سطوح مختلف تخصصی باید وجود داشته باشد یعنی از تکنسین، کاردان، کارشناس، کارشناس ارشد و متخصص و دکتر باید داشته باشیم تا آن حرفه و فعالیتش بتواند ادامه پیدا کند.

در بحث پزشکی ما سطوح مختلفی را داریم، از افراد آموزشی بیمارستانی و کلینیک‌ها و خانه‌های بهداشت کار می‌کنند تا سطوح مختلف کمک‌پرستار، پرستار، بهیار، سرپرستار و پزشک عمومی ولی در بحث گیاه‌درمانی و طب سنتی وقتی می‌خواهیم وارد شویم می‌بینیم، رده پایین عطار را داریم که توزیع کننده است، یعنی چهره به چهره با مردم کار می‌کند. خیلی از آنها هیچ آموزشی ندیدند به‌طور سنتی مفاهیم را یاد گرفتند، کاری به بحث علمی آن ندارند.

لذا در بحث پایه گیاه‌درمانی این‌طوری می‌بینیم باتوجه به این که بهای کار و درآمد خیلی زیاد شده است و هرکسی که یک کسب و کاری داشته بدون نظارت، بدون توجه و تحقیق عطاری تأسیس کرده و مردم هم مراجعه زیادی به آن دارند چرا که مردم فهمیدند که بهترین درمان کم‌عارضه‌ترین آن است.

بحث تولید آن‌طور که باید و شاید تولید مواد اولیه جهاد کشاورزی واقعاً کار نکرده یعنی مردم اکثر بهره برداری‌شان را از مراتع استفاده می‌کنند. این سؤال پیش می‌آید که مگر مراتع ما چقدر جواب‌گوی مصرف مردم هستند؟ همۀ مراتع در حال تخریب شدن است. درست است که درآمد دارد و می‌تواند به‌عنوان منشأ درآمدی باشد اما به چه‌قیمتی؟ به قیمت از بین رفتن منابع طبیعی؟

در این بخش، جهاد کشاورزی واقعاً کوتاهی کرده است البته هم اکنون کارهایی را در بحث تدوین استانداردهای آموزشی انجام می‌دهند که ما خودمان در این کار هستیم که یک‌سری آموزش‌هایی بدهند در بحث کشت و زراعت و برای گیاهان دارویی، ولی خیلی کند پیش می‌رود. علتش این است که مسئولین اقتصادی و نمایندگان مجلس بیشتر روی کالاهای استراتژیک مثل گندم، برنج، مرغ و لبنیات و غیره تمرکز دارند. در صورتی که واقعاً بحث سلامت در جامعه شوخی‌بردار نیست.

گفت‌وگو: زهرا کاظمی، گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم

انتهای پیام/*