هنر مقاومت در آئینه حکمت

به گزارش خبرگزاری تسنیم، غلامعلی طاهری که دبیری بخش طراحی و چاپ دستی سومین جشنواره جهانی هنر مقاومت را برعهده دارد، یادداشتی را به مناسبت برگزاری این جشنواره در اختیار روابط عمومی سومین جشنواره جهانی هنر مقاومت قرار داده است که می‌خوانید:

مقاومت، استقامت و پایداری واژه‌های مقدس و ارزشمندی هستند که در طول تاریخ همواره با انسان همراه بوده است و هنر مقاومت بویژه نقاشی نیز تاریخی به قدمت دیوار نگاره‌های غارهای انسان نخستین دارد. به آغازین بیان تصویری از تنازع بقا و شکار حیوانات و ثبت و روایت مقاومت در مواجه با خطرات و بلایای طبیعی بر دیوار‌ها، اشیاء و رفته رفته بر سطوح مستقل پوست و کاغذ و غیره... وجود داشته است.

در ادیان الهی، مقاومت در مقابل امیال نفسانی وخواسته‌های نامعقول دنیوی یعنی تزکیه نفس و پرهیزکاری و تقوا و مقابله با وسوسه‌های شیطان بسیار سفارش شده است و حتی بی‌توجهی به آن، گناه بزرگ تلقی می‌شود. همچنین مبارزه با زور و ظلم و ستم و نیز مقاومت در برابر زیاده خواهی مستکبران و هر گونه استثمار و تحقیر و بی‌عدالتی از اصول و پایه‌های ادیان الهی است و در تمامی این معانی خداوند هدفی جز عدالت خواهی و ایجاد نظم و تعادل در انسان و سایر موجودات و در هستی ندارد.

از نگاه طبیعت و هستی‌شناسی نیز میان نیروهای موجود در طبیعت مبارزه و مقاومت همیشگی وجود دارد و اساساً جهان با نیرو‌ها و انرژی‌های موجود در خود که جاذبه‌ها را برای رسیدن به تعادل ایجاد می‌کنند زنده است.

می‌دانیم که انسان یکی از قدیمی‌ترین موجودات زنده کره زمین است، تقریباً تمامی موجودات که همزمان با انسان خلق شده و می‌زیسته‌اند از میان رفته‌اند و تنها انسان به جهت توان سازگاری با محیط و مقابله با حوادث گوناگون طبیعی در دوره‌های مختلف زمین‌شناسی و نیز مقاومت در برابر تعرض و تجاوز همنوعان خود در جنگ‌ها و درگیری‌های قومی و سیاسی توانسته است تا امروز زنده بماند و خود را با طبیعت، هستی و جهان معاصر تطبیق دهد و هماهنگ کند.

بنابراین مقاومت یک اصل غیر قابل انکار در زندگی بشری است تا میان انسان‌ها عدالت برقرار شود و به تعادل طبیعی و اجتماعی برسند. انسان در این راه برای رسیدن به موفقیت و اهداف مادی و معنوی خود، ناگزیر است استقامت و مقاومت داشته باشد.

همچنین است صیانت نفس، دفاع از داشته‌های خود اعم از اموال، شرف، خانواده، غرور ملی، سرزمین و دین و ناموس که در طول تاریخ همواره بهانه دفاع و مقاومت بوده و جنگ میان حق و باطل و نور و ظلمت نیز تاریخ زندگی بشریت را در برگرفته.

در جهان امروز نیز به جهت وجود‌‌ همان خباثت‌های شیطانی وزیاده خواهی‌های مستکبران و متکبران در سطح جهانی، مقاومت از اصول جدایی ناپذیر زندگی انسان‌ها محسوب می‌شود. آنجایی که به سرزمین مقدس ما حمله می‌شود و پر شور‌ترین حماسه تاریخ این ملت رقم می‌خورد و مقاومت جانانه دلیرمردان و جوانان سلحشور قهرمان خداجوی و وطن پرست این ملت، زیبا‌ترین و با شکوه‌ترین جلوه‌های ایثار و فداکاری را می‌آفرینند، اعجاز مقاومت و پایداری، صبر و شکیبایی به وضوح خود را نشان می‌دهد.

همچنان که ملت سرافراز و شریف ایران، در طول تاریخ پر افتخار خود، همواره در برابر تجاوز بیگانگان قهرمانانه مقاومت و پایداری کرده‌اند و با دفاع جانانه، این مرز و بوم را پاک و سربلند و این فرهنگ و تمدن را با شکوه و پر غرور تا به امروز پابرجا و پرفروغ حفظ نموده و به ما سپرده‌اند.

اما از لحاظ هنری، بازتاب مقاومت در آثار هنری را نیز می‌توان در نمونه‌های فراوان انواع هنر‌ها اعم از موسیقی، نمایش‌های آئینی، اشعار، ادبیات حماسی و همچنین نقاشی‌ها و معماری‌های به شکلی سمبلیک و نمادین به وضوح احساس کرد. همچنین اصل مقوله درون گرایی در فرهنگ ایرانی، در واقع القاء نوعی مقاومت است که در ترکیب بندی‌های منحنی حلزونی نگارگری ایرانی اسلامی، کاشی کاریهای گنبدهای مساجد و نحوه قرار گرفتن فضاهای داخلی و خارجی در بنا‌ها و معماری‌های دوره‌های مختلف هنر و تمدن ایرانی به شکلی ملموس دیده می‌شود. از ارزش‌های بصری و این ویژگیهای جوهری در هنر ایران همه و همه حکایت از نوعی مقاومت و محافظت در برابر نیروهای خارجی است، اگر چه به تفکر و توجه به باطن و سرشت اشاره دارد و هنرمند ایرانی با این آثار نشان را به سمت خود‌شناسی و خدا‌شناسی رهنمون می‌سازد؛ لیکن در عین حال مقاومت در برابر پلیدی‌ها را نیز مد نظر دارد؛ البته هنر مقاومت در آثار هنری ملتهای دیگر جهان، نیز بروز و ظهور یافته است ولی به گونه‌ها و جلوه‌های متفاوت مثلاً در نقاشی‌های مکزیک که یکی از تاثیر گذار‌ترین آثار نقاشی جهان محسوب می‌شود بعد از وقوع انقلاب در این کشور، نوعی مظلومیت و ستم دیدگی و حزن و اندوه احساس می‌شود که این معانی با در هم آمیختگی غم گنانه فرم‌ها و فیگور‌ها و چهره‌های محزون و انسان‌های سر به زیر و کوچک اندام که یکدیگر را دردمندانه در آغوش گرفته‌اند به نمایش در آمده است. همین هنر مثلاً در کشورهایی مثل فرانسه و روسیه و برخی کشورهای انقلابی جهان تحت عنوان (politic Art) در قالب نقاشی‌های دیواری و پوسترهای سیاسی تبلور یافته تا هنر میان مردم کوچه بازار راه یافته و آنان با دیدن این آثار تحت تاثیر جریان سیاسی نظام حکام قرار گیرند.

این نقاشی‌های دیواری (فرسک) درکشور ما به شیوه‌های خاصی با تصویر چهره شهدای معظم بروز و ظهور می‌یابد تا نقش تاریخی این قهرمان دینی و عالی در مقاومت پیروزمندانه دوران دفاع مقدس همواره در یاد‌ها و خاطره‌ها زنده بماند. اگر چه این آثار به لحاظ کیفی و از بعد زیبایی‌شناسی خام و ابتدائی هستند ولی حاوی فرهنگ تصویری بومی ایران در مقطع زمانی خاص می‌باشند.

هنر مقاومت در کشورهای غربی و بخصوص امریکا همواره تهاجمی و همراه با خشونت است. خط‌ها و فرم‌ها، رنگ‌ها و شکل‌ها حتی در نقاشی‌های فیگوراتیو جسور، مهاجم و بیرونی هستند، اما به عکس در آثار هنری آفریقا و برخی کشورهای خاورمیانه حتی خاور دور و هند، فضای هنری آثار مقاومت در حس درونی اثر نهفته است. رنگ‌ها و فرم‌ها وحتی فیگور‌ها بیشتر به ظاهر تسلیم و اطاعت را نشان می‌دهد و مقاومت با صبر و شکیبایی همراه است.

در نقاشی‌های ایرانی، وقار و غرور و متانت همراه با استقامت و صبوری را مشاهده می‌کنید. ترکیب رنگ‌ها، پیچش خطوط سیال، نحوه قرار گرفتن فضاهای پر و خالی شما را به آرامش و صلح و دوستی دعوت می‌کند که همراه با درایت و کیاست، پایداری و مقاومت است. مقاومتی که با عدالت خواهی و تعادل طلبی همراه است. این اصل را در روابط میان خطوط عمودی و افقی و سطوح مدور و هندسی، همچنین رنگ‌های متنوع و بی‌بدیل که با همه تضادهای سردی و گرمی به تعادلی شگرف رسیده‌اند به وضوح می‌توان احساس کرد. این امر حتی در فیگور‌ها و چهره‌ها و سایر عناصر تصویری این نقاشی‌ها که نهایتاً با همه تضاد‌ها به یک هماهنگی و تعادل غیرقابل تغییر رسیده‌اند قابل رویت است.

در هنر امروز مقاومت نیز باید بپذیریم که هنرمندان آئینه زمان خویش هستند و تا زمانی که عده‌ای هستند که می‌خواهند حق دیگران را پایمال کنند ادامه دارد. این هنر برای آگاهی بخشیدن به افرادی که حقشان پایمال می‌شود و نکوهش عمل آنهایی که حق کشی می‌کنند و ظلم و ستم روا می‌دارند، است. هنر مقاومت یک نیاز اجتماعی تلقی می‌شود که توسط هنرمندان درد آشنا و متعهد آفریده می‌شود و قطعاً این هنر از هنرهای دیگر جدا نیست و علاوه بر رویکرد زیبایی‌شناسی، اهداف متعالی عدالت خواهانه که منبعث از ارزشهای دینی است را مدنظر هنرمند متعهد قرار می‌دهد.

از آنجایی که اعتقادات دینی و مذهبی ماهیتاً مقاومت انسان در برابر زیاده خواهی و دنیا طلبی، مبارزه با ظلم و فساد و ستمگری و از سوی دیگر تشویق به اعمال نیکو و پسندیده است پس هنر مقاومت زیر شاخه هنر دینی تلقی می‌شود و برای ما شیعیان اهل ولایت در راستای بزرگ‌ترین حماسه مقاومت تاریخ بشریت یعنی قیام حسین بی‌علی (ع) و ایستادگی و فداکاری او در برابر زور مداران و مستکبران آن روزگار تلقی می‌شود که فریاد عدالت خواهی همیشه تاریخ را در همه زمان‌ها و مکان‌ها جاری ساخت و صد‌ها سال چشمه جوشان الهام هنرمندان مسلمان مضمون آثار شاعران و نقاشان و دیگر هنرمندان شد.

اوج شاهکارهای هنر عاشورایی در نقاشی‌های قهوه خانه‌ای تبلور یافته است که سراسر هنر مقاومت و عدالت خواهی را فریاد می‌زند. در آثار نقاشان انقلاب نیز تجلی و ظهور مقاومت سالار و سرور شهیدان در واقعه کربلا به شکلی فزاینده طی سالهای پس از انقلاب به چشم می‌خورد. این واقعه مذهبی و دینی خداجویانه و عدالت خواهانه موضوع و مضمون آثار بسیاری از هنرمندان واقع شده به طوریکه حتی آثار نگارگری معاصر سرشار از حضور ارزشهای عاشورایی و پیام مقاومت حق در برابر باطل است.

هنر مقاومت در نقاشی امروز ایران شاید از آغاز انقلاب اسلامی بطور جدی‌تر توسط هنرمندان ایرانی مورد توجه قرار می‌گیرد و بصورت آثاری با قالبهای سورئالیسم و اکسپرسیونیزم و حتی رئالیسم و با موضوعات و مفاهیم گوناگون انسان معاصر و درگیر مسائل و معضلات گوناگون ظهور می‌یابد. در دوران دفاع مقدس بارز‌ترین و شاخص‌ترین آثار هنر مقاومت آفریده می‌شود و تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم جنگ در زندگی ملت ایران سوژه آثار قرار می‌گیرد.

همچنین آثار فاخر و ارزشمند توسط هنرمندان انقلاب در مورد مقاومت ملت مظلوم فلسطین و رذالت و اشغالگری رژیم غاصب صهیونیسم دستمایه این هنرمندان واقع می‌شود که البته همچنان در پهنه هنر متعهد کشور استمرار دارد.

به هر جهت زیبایی‌شناسی هنر مقاومت نیاز به بررسی عمیق دارد و بویژه هنر مقاومت در ایران می‌بایست مورد پژوهش و تحقیق مبنایی و پایه‌ای قرار گیرد. چه در قالب و صورت و ساختار و چه در موضوع و مضمون و محتوا، گرچه هماهنگی میان صورت و معنی قالب و محتوا کلیه آثار هنر از اهمیت زیادی برخوردار است بخصوص در آثار مفهومی و آبستره که به نوعی موضوع مقاومت را مد نظر دارد. اما رابطه میان صورت و معنی در نقاشی‌های نوین ایران بیشتر به انگیزه‌های درونی هنرمند برای خلق یک اثر هنری ارتباط پیدا می‌کند که بدون توجه به اینکه هر جهان بینی و با هر موضوعی قالب خود را می‌طلبد، صورت می‌گیرد.

به نظر من همه هنرمندان بطور معمول هنگامی که درگیر خلق یک اثر نقاشی هستند، دائماً با فشار و جدال با بوم نقاشی بسر می‌برند و یا بعکس رنگ‌ها و فرم‌ها به آن‌ها هجوم می‌آورد و این کنش و واکنش میان هنرمند و اثر هنری در حال متولد شدن است نیاز به مقاومت و جدایی لطیف و زیبا دارد که در برخی از هنرمندان اکسپرسیونیزم البته همراه با استرس و عصبیت است تا نهایتاً اثر هنری به اتمام می‌رسد و هنرمند آرامش خاطر پیدا می‌کند.

اصل هنر مقاومت را در عنصر خالص و مجرد هنری نیز می‌توان دید. آنجا که یک سطح بزرگ مثلاً مربع، دایره کوچکی را در خود محبوس کرده و او را می‌فشارد و دایره در حال مقاومت برای نشان دادن خود است و یا در سطح بوم نقاشی، خطی با قدرت بیشتر از نظر اندازه و جهت حرکت، خط دیگری را قطع و یا خنثی می‌کند. این فشار‌ها و مقاومت‌ها میان روشنی و تاریکی و نور و سایه نیز بخوبی احساس می‌شود و یا رنگی خاکستری در مجاورت یک رنگ پر قدرت خالص مقاومت می‌کند.

همچنین است فضاهای پر و خالی و با رنگ‌های سرد و گرم و مکمل‌ها مثل تعدادی قرمز در گستره‌ای سبز یا بالعکس که چقدر نیرومند است و در مقابل مقاومت کوچک را چند برابر جلوه می‌دهد بنابراین در دنیای مجرد رنگ‌ها و فرم‌ها و خط‌ها نیز شاید یکی از عناصر نیروهای تصویر برای رسیدن به یک اثر هنری قابل قبول، توجه به اصل «کنتراست» است که خود نوعی هجوم و مقاومت میان عناصر را برای رسیدن به تعادل ایجاب می‌کند بنابراین برای یک هنرمند متعهد که هنر با او‌زاده شده، در واقع خداوند او را انتخاب کرده که برای بیان زیبائی‌ها و حقایق هستی و تصویر آنچه از نگاه دیگران پنهان است هنرمندی کند، اصل مقاومت از یک شور و شوق و نیرویی باطنی و درونی سرچشمه می‌گیرد و ظهور و بروز می‌یابد و چیزی خارج از فضای هنر تلقی نمی‌شود بلکه در متن هنر قرار دارد.

انتهای پیام /