اربعین، شکوه بیعتى مجدد با امام حسین علیه السلام

به گزارش خبرگزاری تسنیم، واژه اربعین از اصطلاحاتى است که در متون دینى، حدیثى و تاریخى کاربرد زیادى دارد و بسیارى از امور با این عدد و واژه، تعریف و تحدید شده‏اند. مثلاً کمال عقل در چهل سالگى، آثار چهل روز اخلاص، آثار حفظ چهل حدیث، دعاى چهل نفر، دعا براى چهل مؤمن، قرائت دعاى عهد در چهل صبح، پذیرفته‏نشدن نماز شراب‏خوار تا چهل روز، گریه چهل روز زمین، آسمان و فرشتگان بر امام حسین(ع)، استحباب زیارت اربعین و... از جمله مواردى است که جایگاه و ارزش والاى این واژه و عدد را در معارف اسلامى بیان مى‏دارد.

اما مهم‏ترین کاربرد اربعین در فرهنگ شیعى، توجه به اقامه عزاى سالار شهیدان است. به‏گونه‏اى‏که در بعضى از مناطق شیعه‏نشین از جمله در سرزمین عراق، مراسم اربعین شهادت سالار شهیدان و یاران باوفایش حتى از مراسم عاشورا و دهه اول محرم نیز باشکوه‏تر برگزار مى‏شود.
در خصوص مناسبت بزرگداشت اربعین حسینى روایات متفاوتى وجود دارد. اگرچه روایاتى از متقدمین در خصوص حضور اهل‏بیت(ع) در اولین اربعین شهادت امام حسین(ع) بر سر مزار آن‏حضرت در کربلا در مسیر بازگشت از اسارت شام نقل شده است، اما با وجود این در میان علماى شیعه معروف است که اربعین روزى است که جابربن عبدا... انصارى، صحابى بزرگ رسول خدا(ص) به زیارت قبر امام حسین(ع) نائل شده‏است.
روایت مرسله‏اى از امام عسکرى(ع) است که فرموده‏اند: نشانه‏هاى مؤمن پنج چیز است که یکى از آن‏ها زیارت اربعین است و افزون بر آن، امام صادق(ع) زیارت اربعین را به صفوان‏بن مهران جمّال تعلیم داده است که در آن به بزرگداشت اربعین تصریح شده است.
در احادیث مرتبط با نکوداشت اربعین، تنها استحباب زیارت اربعین درباره امام حسین(ع) وارد شده است و چنین سفارشى درباره هیچ یک از معصومین(ع) پیش و پس از سیدالشهدا(ع) وجود ندارد.

  الف- خصیصه حسینى‏
- اربعین‏
روایات بر عظمت قیام حسین(ع) دلالت دارند و گویاى این مسأله هستند که در شهادت سالار شهیدان نه تنها انسان‏ها، بلکه تمام مخلوقات عالم دچار تأثر و خون و غم شدند و این مسأله‏اى دور از ذهن و غیرقابل باور نیست، چه آن‏که در قرآن مى‏خوانیم: «یسبح لله ما فى السموات و ما فى الارض...» (جمعه: 1) آنچه در زمین و آسمان‏هاست، تسبیح خدا را مى‏گوید و آنچه که تسبیح خدا را مى‏تواند بگوید، قطعا مى‏تواند براى شهادت بهترین اولیاى الهى و یارانش محزون و متأثر باشد و حتى بگرید. اما این‏که حقیقت این تأثر در موجودات عالم چیست، در حیطه علم انسان عادى قرار نمى‏گیرد.
- اربعین حسینى‏
مسأله اربعین حسینى و اقامه عزا و مجالس ذکر مصیبت در روایات مورد تأکید قرار گرفته است تا آنجا که از امام حسن عسگرى(ع) نقل شده است که علامات مؤمن پنج چیز است: اقامه پنجاه‏ویک رکعت نماز در روز (17 رکعت واجب به همراه نوافل آن)، زیارت اربعین، آشکار گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، به دست کردن انگشتر به دست راست و پیشانى بر خاک ساییدن. (کامل الزیارات: ص 90) این روایت نشان از اهمیت مسأله اربعین در مکتب تشیع دارد، اگرچه برخى خواسته‏اند در دلالت این روایت خدشه وارد کنند و بگویند منظور از «زیارة الاربعین» زیارت چهل فرد مؤمن است، اما این به‏نوعى کج‏فهمى است و اهل فن مى‏دانند اگر منظور حدیث، زیارت چهل مؤمن بود، مى‏بایست الف و لام در ابتداى اربعین ذکر نمى‏شد و گفته مى‏شد: «زیارة اربعین»، اما وقتى الف و لام عهد ذکر گردد، معلوم مى‏شود همان زیارت اربعین معهود و معروف، مدنظر است که یکى از نشانه‏هاى ایمان و محبت نسبت به ائمه(ع) است.
- فلسفه یادآورى اربعین‏
نکته دیگرى که درباره اربعین حسینى باید مورد توجه قرار گیرد، این است که همه به‏خوبى مى‏دانیم بر مبناى روایات در میان ذوات مقدسه ائمه معصومین(ع)، امام حسین(ع) جایگاهى خاص دارد.
در مصباح المتهجد درباره ماه صفر مى‏گوید: در بیستم آن بازگشت حرم ابى عبدالله(ع) از شام به مدینه و ورود جابربن عبدالله انصارى به کربلا جهت زیارت ابى عبدالله(ع) است، او نخستین زائر بود و زیارت او زیارت اربعین بود. ابوریحان بیرونى نیز گفته است: در بیستم صفر سر به بدن بازگردانده شد و با آن دفن شد، در این روز زیارت اربعین وارد شده و روز بازگشت حرم حسین(ع) از شام است. علامه حلى نیز در المنتهى مى‏فرماید: زیارت حسین(ع) در بیستم صفر مستحب است. مرحوم مجلسى نیز همین حدیث را درباره اربعین نقل مى‏کند و شیخ یوسف بحرانى در کتاب حدائق به همین حدیث اشاره دارد. علماى دیگرى همچون شیخ عباس قمى، شیخ مفید، ملامحسن فیض کاشانى و شیخ بهائى نیز مسأله اربعین را پذیرفته و به تعظیم آن تشویق کرده‏اند.
اگرچه معصومین(ع) همگى کشتى نجات محسوب مى‏شوند اما کشتى نجات اباعبدالله(ع) وسیع‏تر و سریع‏تر از همه است چراکه خون پاک آن‏حضرت اسلام ناب را بیمه کرد و آن‏حضرت به‏نوعى بزرگ‏ترین احیاگر اسلام حقیقى است. از همین‏رو اربعین شهادت آن‏بزرگوار نیز بیش از سایر معصومین(ع) مورد توجه قرار مى‏گیرد و حتى براى وجود مقدس پیامبر اسلام(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نیز مسأله اربعین رحلت و شهادت مورد توجه قرار نگرفته است چراکه یادآورى اربعین شهادت حسین(ع) خونى تازه را در رگ‏هاى شیعیان به جریان مى‏اندازد و همگان را به قیام براى خدا چه به‏صورت فردى و چه به‏صورت جمعى دعوت مى‏کند، هم‏چنان‏که قرآن نیز موعظه اصلى خویش را همان قیام براى خدا (فردى و اجتماعى) مى‏داند: «قل انما اعظکم بواحدة ان تقوموا لله مثنى و فرادى»
ب - راهپیمایى اربعین، نماد استمرار راه حسین(ع)
در بهار سال 2003 زمانى‏که جنوب عراق با عقب‏نشینى و فروپاشى ارتش بعث عراق در مقابل حملات نظامى نیروهاى ائتلاف به سرکردگى آمریکا عملاً از حاکمیت صدام حسین، دیکتاتور عراق خارج شد، اتفاقى روى داد که از همان ابتدا نشان از اشتباه استراتژیک بوش در سرنگونى حکومت عراق و تلاش براى تبدیل‏کردن آن به نمادى از دموکراسى غربى داشت.
شیعیان عراقى که دیگر سرنیزه حزب بعث را بر گلوى خود نمى‏دیدند و در غیاب نیروهاى ائتلاف که براى تصرف بغداد در مرکز این کشور متمرکز شده بودند، در سالروز اربعین به سمت مرقد مطهر حرم حضرت ابا عبدالله(ع) روانه شدند.
سیل مشتاقان شیعیان عراقى از شهرهاى مختلف همچون نجف، بصره و ناصریه به سمت کربلا حرکت کردند و در مقابل چشمان حیرت‏زده سربازان آمریکایى که خود را همچون قطره‏اى در مقابل دریا مى‏دیدند، اولین راهپیمایى خود را به‏صورت خودجوش آغاز کردند.
- نگاهى به تجربه‏هاى جهانى‏
در فضاى سیاست هم راهپیمایى‏هاى بزرگ وسیله‏اى است براى ابراز وجود و فریادزدن آنچه که در درون اجتماع شناخته مى‏شود. مسأله‏اى که مى‏توان آن‏را زیرمجموعه بحث قدرت نرم محسوب کرد. مفهومى که چند سالى است به‏صورت جدى وارد عرصه ادبیات سیاسى دنیا شده و افتخار تئوریزه‏کردن آن‏را به جوزف ناى محقق آمریکایى نسبت مى‏دهند.
در طول تاریخ راهپیمایى‏هاى بزرگ زیادى وجود داشته است که سبب تحولات عمیق در کشورهاى دنیا شده است که از نمونه‏هاى معروف آن مى‏توان به راهپیمایى چندین هزار کیلومترى طرفداران حزب کمونیست چین اشاره کرد که در سال 1949 زمینه پیروزى این حزب را در مقابل طرفداران ملى‏گرایى چینى فراهم کرد.
نمونه معروف دیگرى که در این خصوص مى‏توان به آن اشاره کرد، راهپیمایى بزرگ نمک توسط گاندى رهبر استقلال هند است که براى استقلال این کشور با همراهان خود براى اعتراض به آنچه که مالیات نمک توسط حکومت استعمارى خوانده مى‏شد، روندى را آغاز کرد که به استقلال هند ختم شد.
در طول جنگ سرد نیز بارها راهپیمایى‏هاى بزرگى براى مقاصد مختلف از جمله اعتراض به رقابت‏هاى تسلیحاتى دو قدرت غرب و شرق شکل گرفته است. حرکت‏هایى مشابه نیز در کشورهایى همانند آمریکا، چین و کشورهاى اروپایى صورت گرفته است که البته سطح آن بسیار محدودتر است.
- قدرت‏نمایى نرم شیعه‏
راهپیمایى بزرگ شیعیان در روز اربعین را مى‏توان مصداق واضحى از یک قدرت‏نمایى نرم دانست که عملاً در هر قالبى توانایى بروز و ظهور دارد.
در حالت عادى، مهم‏ترین کارکرد آن انتشار پیام جهانى عاشورا براى سایر ملت‏هاى جهان و به‏خصوص در جهان اسلام است. به‏طور حتم این راهپیمایى عظیم که از نجف آغاز و به کربلا ختم مى‏شود، مى‏تواند تجدید بیعتى باشد با تمام آنچه که در کربلا گذشته است.
از آنجا که این حرکت یک حرکت کاملاً مردمى و خودجوش است، امکان انتساب آن به جریان‏هاى دولتى و اتهامى که هر از چندگاهى از سوى برخى حکومت‏هاى مغرض مطرح مى‏شود، به دور است.
- دینى که عین سیاست است و سیاستى که عین دین است‏
اما اربعین علاوه بر وجه دینى خود براى حفظ یاد امام حسین(ع) یک وجه سیاسى دارد. قیام حضرت سیدالشهدا براى مقابله با آنچه که آن‏زمان در جغرافیاى اسلام مى‏گذرد، علاوه بر وجه دینى، از آنجا که یک قیام اسلامى است، در بطن خود ماهیتى ضد ظلم دارد.
زمانى‏که شیعه پس از چهل روز از سالگرد شهادت حضرت امام حسین(ع) بر سر مزار ایشان حاضر مى‏شود، بیعت خود را با آرمان سیاسى و ایدئولوژیک ائمه عصمت و طهارت بیان مى‏کند.
از این‏رو هرچه که در ساحت این واقعه مى‏گذرد، علاوه بر وجه دینى، کارکردى سیاسى نیز خواهد یافت. با چنین دیدگاهى مى‏توان راهپیمایى بزرگ شیعیان را در اربعین حسینى با دقت بهترى واکاوى کرد.
- اربعین، رجعتى دوباره به عاشورا
گرچه واقعه عاشورا به‏عنوان مهم‏ترین جلوه از فرهنگ کربلا در مناسبت‏هاى مذهبى شیعیان نقش بى‏بدیلى دارد، اما شاید بتوان گفت که اربعین به‏عنوان نمادى از استمرار قیام حضرت امام حسین(ع) نقش مهم‏ترى در چارچوب کلى استراتژى حرکت شیعیان دارد.
باید به این نکته توجه کرد که شیعیان به‏عنوان جمعیتى که همواره با خطر سرکوب از سوى حکومت‏هاى زمان خود تا زمان رسیدن به قدرت سیاسى روبه‏رو بوده، نیاز به الگویى براى استمرار حرکت خود داشته است.
اربعین دقیقاً چنین نقشى را براى ایدئولوژى شیعه ایفا مى‏کند و دقیقاً مفهومى براى یادآورى آن‏چه در کربلا گذشته را بار دیگر براى انسان زنده و آتش درون را شعله‏ور مى‏کند.
شاید بخش اعظم بقاى واقعه کربلا مدیون آنچه باشد که در اربعین مى‏گذرد. گذر دوباره کاروان اهل بیت به بیابان طف و زیارت قبر شریف حضرت امام حسین(ع) و دیدار با جابربن عبدالله انصارى و زیارت قبر شریف ایشان و پایه‏گذارى سنت عزادارى اربعین، رجعتى است یادآور تمام انسان‏هاى آزاده؛ یادآورى آنچه در کربلا گذشته و پیمان بستن با آرمان‏هایى که امام حسین(ع) براى آن قیام کرده است.
اولین راهپیمایى بزرگ شیعیان عراقى در سالروز اربعین سال 2003 میلادى نقطه شروعى براى حرکتى بود که هم‏اکنون به یک سنت عظیم براى بزرگداشت اصلى‏ترین ایدئولوژى جهان شیعه در طول تاریخ تبدیل شده است.
در حالى که در آغاز این حرکت تنها دو تا سه میلیون نفر که البته خود نیز جمعیت عظیمى است، حضور داشتند هم‏اکنون تعداد زائران شرکت‏کننده در این راهپیمایى عظیم به بیش از ده میلیون نفر رسیده است.
این راهپیمایى عظیم از مرتبه یک عزادارى در سطح کشور عراق یا حتى منطقه خاورمیانه خارج شده و ابعادى جهانى به خود گرفته است و حضور شیعیانى از سایر کشورها همچون اروپا و آمریکاى شمالى نشان‏دهنده همین مسأله است.
میعادگاهى براى ظهور آخر
این‏که چنین حرکت بزرگى در نهایت تا کجا قابل گسترش است، بستگى به قابلیت‏هاى این حرکت مردمى دارد، اما با توجه به رشد سریع آن در مقیاس عمومى، مى‏توان امیدوار بود که در آینده شاهد تبدیل‏شدن آن به بزرگترین اجتماع تاریخى شیعه در جهان باشیم که به‏طور مداوم ادامه دارد.

انتهای پیام/