آخرین اثر کریم مجتهدی؛ همچنان زیر غبار غفلت
خبرگزاری تسنیم: بعید نیست در زمانه‌ای که اندیشناکانه نمی‌اندیشیم، کتابهای اندیشورانه دیده نشوند. «فلسفه در دوره تجدد حیات فرهنگی غرب (از دانته تا کامپانلا)» با حجمی در حدود ۷۰۰ صفحه تنها در ۱۰۰ نسخه آن هم برای رونمایی در نمایشگاه کتاب عرضه شد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتابهای زیادی در تاریخ حیات بشری نوشته شده که هنوز هم قدر و قیمت آنها ناشناخته است؛ اما گاهی هم کتاب‌هایی از همان آغاز انتشارشان به چنان شهرتی رسیدند که شاید برای خود نویسندگان آن آثار باورناپذیر بود. شوپنهاور درباره کتاب مهم‌اش «جهان، به مثابه اراده و تصور» که در زمان حیاتش انتشار یافته بود گفت: « این کتاب مرده از زیر چاپ بیرون آمد». این کتاب هنوز هم خوانندگان ویژه خود را نیافته است. برعکس کتابی مانند «پدیدارشناسی روح» نوشته هگل فیلسوف هم‌دیار شوپنهاور، چنان شهرت یافت که هگلی را که تا نزدیک 40 سالگی‌اش هنوز اسمی به‌هم‌نرسانده بود، یک‌شبه بر تخت حکومت بر فلسفه آلمان نشاند. چرا برخی آثار این‌گونه شهرت می‌یابند و برخی دیگر آنگونه پنهان می‌مانند؟!
قطعا برخی از دلایل این امر متوجه خود کتاب و نویسنده آن است، اندیشمندان عموما و فیلسوفان خصوصا انسان‌هایی خلاف‌آمد عادتند و پیشرو بودنشان از آنها انسان‌هایی جدای از زندگی پذیرفته‌شده، اجتماع مالوف، سیاست عامه‌پسند و اخلاق رایج می‌سازد؛ به طوری که آنها در چشم هم‌روزگارانشان عموما به عنوان انسان‌هایی بیگانه با عصر خویش شناخته می‌شوند. فیلسوفان اصیل از دوره پیش‌سقراطی گرفته تا دوران جدید و معاصر در این قاعده گردآمده‌اند؛ از هراکلیتوس و پارمنیدس یونانی تا اسپینوزای هلندی و روسوی فرانسوی نمونه‌هایی از این خودبیگانه‌سازی فکری به‌شمار می‌روند. لازم به یادآوری نیست که این بیگانه‌سازی هیچ نسبتی با مفهوم الیناسیون (از خود بیگانگی) در تاریخ اندیشه ندارد.
جدای از این، بخش مهمتر غفلت از کتابهای فلسفی و فکری متوجه زمانه و زمینه انتشار آن اثر است. هایدگر فیلسوف آلمانی نوشت: «اندیشناکترین مسئله در زمانه اندیشناک ما این است که همچنان نمی‌اندیشیم». کتابهای اندیشمندانه طالب زمانه و زمینه‌ای اندیشمندانه‌اند. بعید نیست در زمانه‌ای که به شیوه‌ای اندیشناکانه نمی‌اندیشیم، کتابهای اندیشورانه اصلا دیده نشوند و برای مثال با حجمی در حدود 700 صفحه تنها با 100 نسخه برای برگزاری مراسم رونمایی و عرضه در یک نمایشگاه کتاب منتشر شوند؛ در چنین شرایطی شاید معرفی یک اثر فلسفی که تاکنون دیده نشده، هیچ ضرورتی نداشته باشد اما وقتی چنین اثری زمان زیادی را از استاد سالخورده فلسفه غرب در ایران گرفته باشد تا مطالعات را در طول سال‌ها تدریس در اختیار فلسفه‌دوستان و اهل مطالعه ایرانی قرار دهد، اوضاع کمی تفاوت پیدا می‌کند. استادی که بسیاری از فلسفه‌دانان و فلسفه‌خوانان مایل باشند یا نباشند به نوعی شاگرد این معلم و نویسنده محسوب می‌شوند؛ از زمانی که آخرین اثر کریم مجتهدی به بازار کتاب آمده - البته فقط با 100 نسخه ناقابل - این استاد پیشکسوت فلسفه بارها و بارها تاکید کرده که دوست دارم این اثر دیده شود و متخصصان درباره آن بگویند و بنویسند، اما هنوز هم دوره سکوت تامل‌برانگیز اصحاب فکر و اندیشه درباره آن خاتمه نیافته است.
مجتهدی اخیرا باز در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم از این سکوت و علاقه‌اش برای دیده‌شدن کتابش سخن گفت و اظهار داشت که این اثر حاصل مدتها مطالعه و پژوهش من در حوزه تاریخ اندیشه غرب است، اما این اثر به دلیل مشکلات ناشی از گرانی کاغذ فقط برای رونمایی در نمایشگاه کتاب امسال و با تعداد 100 نسخه منتشر شده است.
«فلسفه در دوره تجدد حیات فرهنگی غرب (از دانته تا کامپانلا)» در نوبت نخست چاپ، در سال جاری توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به زیور طبع آراسته شد؛ این پژوهشگاه پیش از کتاب مذکور، آثار دیگری از مجتهدی را از جمله «فسلفه در آلمان» ، «افکار کانت»، «افکار هگل»، «لایب‌نیتس و مفسران آراء او» منتشر کرده بود. آثاری که کم و بیش معرفی شده‌اند و به اندازه اثر اخیر این استاد بازنشسته دانشگاه ناشناخته نیستند.
کتاب «فلسفه در دوره تجدد حیات فرهنگی غرب (از دانته تا کامپانلا)» در حقیقت یک مجموعه مقالات است که تا حدودی می‌توان آن را دائرةالمعارفی دانست که جلوه‌ای از جنبه‌های متعدد فرهنگ غربی را در دوره تجدید حیات فرهنگی (رنسانس) در خود گرد آورده است. محتوای این کتاب برخلاف عموم آثار مجتهدی فلسفه محض نیست بلکه تاریخ و هنر را هم با رویکردی فلسفه مورد بحث و تحلیل قرار داده است. اساسا تجدید حیات فرهنگی غرب در عین حال تجدید حیات هنری غرب هم بوده است و تاریخ در این میان، بستر تجدید حیات فکری، فرهنگی و هنری قلمداد می‌شود. این اثر شاید هگلی‌ترین اثر کریم مجتهدی باشد.
وی در این کتاب تابلوهای نقاشی «شام آخر»، «ستایش مغها»، طرح «منظره دره رودخانه آرنو» اثر لئوناردو داوینچی، «مکتب آتن و مباحثه» و «مباحثه درباره سر قربانی مقدس» اثر رافائل سانتسیو را تحلیل کرده است. نقد و نظر درباره آثار دانته، نیکولاس کوزانوس، مارسیلیو فیچینو، پیکودلا میراندولا، دزیدریوس اراسموس، توماس مور، ژوردانو برونو و... هم تعدادی دیگر از مقالات این کتاب را تشکیل می‌دهد.
این کتاب شامل فصلهایی است در شناخت کلی دوره تجدید حیات فرهنگی غرب (رنسانس) و زمینه‌های تکوین آن، و همچنین دربردارنده مباحثی درباره آثار و اندیشه‌های چهره‌های مهم و نامداری مثل دانته، پترارک، بوکاچیو، نیکولائوس کوزانوس، لئوناردو داوینچی، رافائل، ماکیاول، اراسموس، مونتنی، جوردانو برونو، بویمه، کامپانلا، چهره‌های کمتر نامدار اما جالب توجهی مثل گئورگوس گمیستوس مشهور به پلتون، مارسیلیو فیچینو، ساونارول، پیکو دولا میراندولا، پاراسلسوس، والانتین ویگل، و چهره‌های ناشناخته‌تری مانند پمپونازی، سادوله، ژاک لوفور اتاپل، شارل بویه، ژان لودیوس، اتین دوله، میشل سروتو، پیر راموس، ژروم کاردان، برناردو تلسیو، فرانسیسکو پاتریزی، هانری آگریپا، و سباستین فرانک.
از دیگر ویژگی‌های مهم کتاب «فلسفه در دوره تجدید حیات فرهنگی غرب» طرح جنبه‌های فکری و فلسفی دوره نوزایی تفکر غربی است و در کنار آن توجه نویسنده علاوه بر جنبه‌های فلسفی متعارف به تاثیر خاص اندیشه‌های باطنی، شرقی و غنوصی بر اندیشمندان این دوره هم بوده است.
مجتهدی در توصیف کتابش گفته است که این کتاب فرهنگ فلسفه را در دوره خاصی از تاریخ غرب مورد تحلیل قرار داده که مهم ترین و عمده ترین بخش آن متعلق به قرن 15 و 16 میلادی است. یعنی دوره‌ای که به تجدید حیات فرهنگ غرب یا نوزایی غرب معروف است. این دوره را می توان دوره بحران‌های اجتماعی و دینی دانست، دوره‌ای که در تحولات زندگی اجتماعی بشر بسیار موثر بوده است. اهمیت کتاب «فلسفه در دوره تجدید حیات فرهنگی غرب» نیز از این جهت است که از دریچه تحلیل به گزارش تاریخی این دوره مهم پرداخته است. به گفته کریم مجتهدی این کتاب جنبه میان رشته‌ای دارد، یعنی رشته فلسفه و تاریخ در این کتاب با هم ادغام شده و کتاب می‌تواند همان گونه که مورد توجه فلاسفه قرار می‌گیرد مورد توجه مورخان تاریخ نیز قرار بگیرد. وی در توضیح شخصیت‌های مورد توجه در کتابش هم تاکید کرده بود در این کتاب بیشتر سعی شده به چند چهره و مکتب از فلاسفه و مکاتب فلسفی که در ایران مغفول واقع شده‌اند یا به هیچ وجه به آنها توجهی نشده پرداخته شود.
بدین‌ترتیب آشنا ساختن مخاطب ایرانی با چهره‌ها و جریان‌های فکری قرن‌های 15 و 16 غرب از دیگر امتیازات این اثر 700 صفحه‌ای کریم مجتهدی است؛ موضوع قابل توجهی که در این اثر وجود دارد و می‌تواند برای خواننده ایرانی جالب توجه باشد بررسی تاثیر افکار زرتشت در اروپا است. این استاد بازنشسته دانشگاه تهران می‌گوید در اثر اخیرش چهار قرن تفکر در اروپا را بررسی کرده و انتخاب این دوره از سوی او کاملا تعمدی بوده است. کریم مجتهدی اعلام کرد که دوست دارم این اثر بیش از این‌ها دیده شود و توسط مخاطب ایرانی به بحث و سنجش گذاشته شود.
کتاب «فلسفه در دوره تجدد حیات فرهنگی غرب (از دانته تا کامپانلا)» دست‌کم محصول تعاملات فکری و نیازسنجی‌های اندیشه‌ورانه استاد فلسفه بازنشسته دانشگاه تهران است که دوره تحصیل فلسفه را در فرانسه گذرانده و با چندین نسل از استادان و محصلان فلسفه و حکمت در ایران حشر و نشر داشته است؛ بازخوانی نیازسنجی‌ها و تجربیات تاریخی - فکری چنین استادانی، شاید راهی برای فراروی از دوره اندیشناک بی‌اندیشگی ما باشد.
انتهای پیام/