حمایت از راه‌حل‌های دیپلماتیک برای مسئله‌ هسته‌ای ایران

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از پایگاه مجلس نمایندگان آمریکا، اولی هینون، کارشناس ارشد مرکز بلفر در دانشگاه هاروارد در جلسه استماع کمیسیون امور خارجی این مجلس ضمن بررسی چالش‌های برنامه اقدام مشترک، تأکید کرد که این چالش‌ها باید از طریق دیپلماتیک و راه‌کارهای مذاکراتی حل شود.

وی در اظهارات کوتاه امروز خود، بر وجوه راستی آزمایی توافقنامه هسته‌ای ایران که در 24 نوامبر 2013 در ژنو منعقد شد تمرکز کرده، برخی پیامد‌های کلیدی آن را آشکار ساخت و پیشنهاداتی برای ادامه مسیر داد. متن سخنان وی در ادامه می آید:

در 16 ژانویه 2014، کاخ سفید جزئیات توافقی غیر مکتوب را آشکار ساخت که از تفاهمات میان ایران و گروه 1+5 در مورد اجرای برنامه اقدام مشترک در چند ماه آتی خبر می‌داد. در 17 ژانویه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارشی را در مورد طرح‌های نظارتی خود بر اساس برنامه اقدام مشترک از برنامه هسته‌ای ایران، به هیئت رئیسه خود ارائه کرد و در 20 ژانویه 2014 نیز سند اطلاعاتی را در مورد اولین اقدامات عملی ایران در اجرای برنامه اقدام مشترک، منتشر کرد.

اجازه دهید به طور خلاصه مهمترین نکات فنی که در برنامه اقدام مشترک گنجانده شده، توضیح دهم.

بر اساس مفاد توافقنامه موقت، ایران همچنان به تولید اورانیوم کمتر غنی شده (کمتر از 5 درصد) ادامه خواهد دارد و ذخایر اورانیوم 5 درصد و 20 درصد را در خاک خود نگاه خواهد داشت. ایران توانمندی‌های تولید سانتریفیوژ خود را ابقا خواهد کرد از جمله توانایی نیروی کاری خود و همچنان در بخش پژوهش و توسعه و سنجش سانتریفیوژی ادامه می‌دهد. ایران اجازه دارد تا برای تعویض سانتریفیوژ‌های از کار افتاده، موتورهای گرداننده سانتریفیوژ تولید کند اما در تولید دیگر بخش‌های کلیدی سانتریفیوژ یا مواد خام، محدود نشده است. علاوه بر این، در این بازه زمانی، هیچ سانتریفیوژ جدیدی مستقر نخواهد شد یا هیچ تأسیسات غنی سازی ایجاد نخواهد گردید. در مورد ذخیره و تولید اورانیوم ایران، بخشی از اورانیوم 5 درصد غنی شده و همه اورانیوم 20 درصد غنی شده به اکسید تبدیل می‌شوند. در مورد ظرفیت ـ یعنی زمانی که ایران قادر است به اندازه کافی یو‌اف6 تسلیحاتی برای ساخت یک بمب هسته‌ای تولید کند ـ این اقدام باعث می‌شود تا مرزهای زمانی دست یافتن به این ظرفیت به سه ماه افزایش پیدا کند؛ در حالی که با توجه به تأسیسات شناسایی شده ایران این بازه زمانی دو تا سه هفته بود.

ساخت و ساز در بخش‌های غیر هسته‌ای راکتور آی‌آر-40 اراک مجاز است و تولید اجزاء راکتوری برای آی‌آر-40 در جای دیگری می‌تواند ادامه پیدا کند. هیچ محدودیتی بر تولید آب سنگین وضع نشده است. با این حال متوقف کردن تولید سوخت در اصفهان که راکتور اراک را تغذیه می‌کرد و ممانعت اس استقرار اجزاء هسته‌ای، راه‌اندازی رآکتور آب سنگین اراک را تا سال 2016 به تعویق می‌اندازد.

تولید و استقرار سانتریفیوژ

در نوامبر 2003، ای‌یو3 (فرانسه، آلمان و انگلیس) و ایران توافق کردند تا ایران غنی سازی اورانیوم و برنامه‌های بازفراوری را تعلیق کرده و پروتکل الحاقی را اجرا نماید و تصویر کاملی از پیشینه برنامه هسته‌ای خود به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بدهد. ده سال پیش، هنگامی که ایران این توافقنامه را با ای‌یو‌3 امضا کرد، برنامه ایران از گستردگی و پیچید‌گی بسیار کمتری برخوردار بود. تا به امروز، ایران در تمام وجوه تکنولوژی چرخه سوخت هسته‌ای آنهم در گستره نیمه صنعتی دست یافته است و در تولید داخلی بیشتر ادوات هسته‌ای، توانمندی بومی دارد. توافقنامه‌های ای‌یو‌3 ـ ایران در سال 2003 و جزئیات راستی سنجی که میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برقرار شد، در مقایسه با برنامه اقدام مشترک کنونی، دسترسی بیشتری را برای آژانس فراهم آورد تا بر تولید و آزمایش سانتریفیوژ‌ها نظارت داشته باشند. توافقنامه 2003 از جمله دسترسی به بخش پژوهش و توسعه که ارتباطی با مواد هسته‌ای هم نداشت، مجاز ساخت. از جمله موارد نمونه چنین دسترسی بازرسی‌های آژانس از تأسیسات آزمایش دستگاه سانتریفیوژ در تهران، اصفهان و نطنز بود که از طرح کنونی مستثنا شده است. این می‌توانست به هرگونه آزمایش سانتریفوژ پیشرفته که امروز انجام می‌شود، مرتبط باشد. تفاوت دیگر آن است که در سال‌های 2005-2003، آژانس به تأسیسات ساخت قطعات سانتریفیوژ دسترسی داشت و همه قطعات و مواد خام کلیدی از جمله آلومینیوم بسیار مقاوم یا استیل شکل پذیر، مورد نظارت آژانس قرار می‌گرفتند.

در این توافقنامه، ایران تنها برای جایگزین کردن سانتریفیوژ‌های از کار افتاده، سانتریفیوژ تولید می‌کند و متعهد شده است تا همه سیلندرهای دوار تولید شده و سانتریفیوژ‌ها را تحت کنترل و نظارت آژانس درآورد. یکی از چالش‌هایی که آژانس با آن روبه‌رو شده این است که آیا ایران همه گرداننده‌های سانتریفیوژی را که تولید یا خرید کرده، اعلان کرده است یا خیر. در حالی که چینین چیزی از برنامه اقدام مشترک یا توافق غیر مکتوب آشکار نمی‌گردد، حال چه آژانس به اطلاعات حیاتی در مورد خرید و ذخیره مواد خامی که برای راستی سنجی در مورد این مسئله لازم هستند دست یابد یا خیر، چنین اطلاعاتی بدون هیچ شکی برای ساخت تصویری کامل‌تر، بسیار لازم و ضروری هستند. پیچیدگی‌های دیگر ناشی از این واقعیت است که آژانس هیچ دسترسی به بخش پژوهش  و توسعه ندارد؛ جایی که آزمایش‌های میکانیکی بدون مواد هسته‌ای روی سانتریفیوژ‌ها انجام می‌شود.

ذخایر اورانیوم غنی شده

ذخایر اورانیوم ایران از الان تا شش ماه آینده، در چه وضعیتی خواهد بود؟ ایران همچنان به تولید اورانیوم 5 درصد غنی شده ادامه خواهد داد که هر ماه 250 کیلوگرم یو‌اف‌6 تولید می‌کند. با این حال ایران همه یو‌اف‌6 تولیدی خود را در پایان بازه زمانی شش ماهه، به اورانیوم اکسید تبدیل می‌کند. می‌توان انتظار داشت که ایران در پایان این دوره 7.5 تا 8 تن یو‌اف‌6 پنج درصد غنی شده در اختیار داشته باشد که مابقی آن به حالت اکسید ذخیره می‌شود. این مقدار هنوز هم مقدار بسیار قابل توجهی است. مذاکرات مجزایی که در سال 2009 به توافق منجر شد، اما در نهایت ناکام ماند، قرار بود تا سوخت لازم برای راکتور تحقیقاتی تهران را فراهم آورد و در آن پیش‌بینی شده بود که ذخیره اورانیوم کمتر غنی شده ایران نباید از 1.2 تن یو‌اف‌6 بیشتر شود.

با این توافقنامه، ایران نیمی از اورانیوم 20 درصد غنی شده خود را تا 5 درصد غنی کرده و آن را به اورانیوم اکسید تبدیل می‌کند. نیم دیگر آن قرار است در ماه‌های آتی به اکسید تبدیل شود اما به عنوان ذخیره کاری لازم برای تولید سوخت اورانیوم 20 درصدی برای راکتور تحقیقاتی تهران، باقی خواهد ماند. این فعالیت‌های رقیق سازی و تبدیل اورانیوم 20 درصد غنی شده، عوامل اصلی هستند که زمان میانبرزدن ایران را به بیشتر از سه ماه افزایش می‌دهند.

یک چنین فعالیت‌های تبدیلی معیارهایی را که در برنامه اقدام مشترک وضع شده‌اند، برآورده می‌سازند که در یک دوره موقت اعلام می‌شوند. با این حال بدون هیچ شکی یک توافقنامه بلند‌مدت‌تر باید حاصل شود چرا که ذخایر اورانیوم 20 درصد غنی شده هر چند در حالت اکسید خالص، قابلیت آن را دارد تا به یو‌اف6 تبدیل شده و بیشتر غنی شود. بر اساس برنامه اقدام مشترک، ایران اعلان کرده است که در حال حاضر هیچ خط بازگردانی اکسید اورانیوم 20 درصد به یو‌اف6 در اختیار ندارد. با دسترسی که در حال حاضر ایران به وجود آورده است، آژانس می‌تواند اظهارات ایران را تنها در تأسیسات و ساختمان‌هایی تأیید کند که آژانس در حال حاضر به آنها دسترسی دارد.

بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

اگر غنی سازی‌ اورانیوم در سطح بالا در نطنز و فوردو اتفاق افتد، آیا آژانس قادر خواهد بود تا در زمان مناسب و به هنگام آن را شناسایی کند؟ توافقنامه موقت به بازرسان آژانس اجازه می‌دهد تا به طور روزانه به این تأسیسات دسترسی داشته باشند، اما به نوارهای ضبط شده از این تأسیسات و نه همه ‌جای آن. اقدامات نظارتی تنها برای پوشش دادن برخی فعالیت‌های مشخص از جمله نقل و انتقال قطعات بزرگ از منطقه آبشارها، وضع شده‌اند. هرگونه تغییری در ساختارهای آبشاری تنها در صورتی به لحاظ فیزیکی قابل مشاهده است که بازرسان از سرسراهای آبشارها دیدن کنند. به منظور مقابله با این محدودیت‌ها، آژانس نظارت‌های سرزده را انجام می‌دهد. افزایش بازرسی‌های سرزده، میزان شناسایی احتمالی از فعالیت‌های غیر قانونی را بالا می‌برد.

علاوه بر این، به منظور بالا بردن زمان شناسایی، آژانس اقدامات راستی سنجی خود را هم برای اورانیوم 5 درصد و هم اورانیوم 20 درصد غنی شده، نه تنها در نطنز بلکه در تأسیسات اصفهان، باید تقویت کند. درک معیارهای واقعی اینکه آنچه آژانس انجام می‌دهد بسیار مهم است زمانی کامل‌تر می‌شود که شناسایی به هنگام با اجرای سیستم اصلاح شده کنونی، مورد بررسی قرار گیرد.

به منظور تقویت شناسایی به هنگام، دسترسی آژانس به معادن و تأسیسات نورد اورانیوم باید یکی دیگر از موضوعات راستی سنجی باشد البته به همراه تأمین اطلاعات در مورد تولید کنونی و پیشینی اورانیوم در ایران و محل استقرار ذخایر کنونی.

بر اساس برنامه اقدام مشترک، ایران خود را متعهد کرده است تا هیچ تأسیسات غنی سازی جدیدی ایجاد نکند. با توجه به دسترسی که در حال حاضر توسط ایران و برنامه اقدام مشترک ایجاد شده است، آژانس در تأیید اظهاراتی که ایران در این مورد صادر می‌کند، چه در مورد سانتریفیوژ‌ها یا غنی سازی لیزری، همچنان دست و پا بسته است.

بر اساس برنامه اقدام مشترک ایران همچنین اعلان کرده است که درگیر فعالیت‌های بازفراوری یا ایجاد تأسیسات قادر به بازفراوری نخواهد شد. با توجه به دسترسی که در حال حاضر برنامه اقدام مشترک و ایران ایجاد کرده است، آژانس تنها می‌تواند در تأسیسات و ساختمان‌هایی که در حال حاضر به آنها دسترسی دارد، چنین امری را تأیید کند.

مقابله با ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران

مقدمه برنامه اقدام مشترک به اقدامات مضاعف میان اقدامات ابتدایی و گام نهایی اشاره می‌کند، که لحاظ کردن قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل را در بر می‌گیرد. قطعنامه سال 2010 شورای امنیت سازمان ملل تأیید می‌کند که «ایران باید به طور کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در همه مسائل مهم همکاری کند؛ به ویژه مسائلی که در مورد وجوه نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران ایجاد نگرانی می‌کنند، از جمله فراهم آوردن دسترسی بدون تأخیر به همه سازت‌ها ادوات، افراد و اسنادی که آژانس مطالبه کند.» چنانچه که در گزارش‌های آژانس در می سال 2008 و نوامبر 2011 ذکر شد، بسیار مهم است که آژانس در مورد نبود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلان نشده، اطمینان حاصل کند. در نتیجه ایران می‌بایست: مسائل مربوط به مطالعات مشکوک خود را حل کند (خودروهای پرتاب موشک باز مسلح شونده، مواد به شدت انفجاری)؛ اطلاعات بیشتری را در مورد شرایط تحصیل فلز اورانیوم فراهم آورد که تولید اورانیوم تسلیحاتی برای یک سلاح هسته‌ای را توصیف می‌کند؛ تهیه و آماد و فعالیت‌های پژوهشی و توسعه‌ای در نهاد‌ها و شرکت‌های نظامی مرتبط را که می‌توانند با بخش هسته‌ای همکاری کنند، مشخص سازد؛ و تولید قطعات و ادوات هسته‌ای توسط شرکت‌هایی که مربوط به صنایع نظامی هستند را آشکار سازد.

در صورت پاسخ ندادن به این مسائل، دبیرکل آژانس نمی‌تواند به این نتیجه برسد که همه مواد هسته‌ای در ایران کاربرد صلح‌آمیز دارند، امری که در کسب اعتماد بین‌المللی در مورد برنامه هسته‌ای ایران حیاتی است.

بر طرف کردن نگرانی‌های نظامی برنامه هسته‌ای ایران به همان اندازه که ضروری است، دشوار هم هست. این توجیه که چنین پرسش‌هایی هرگز توسط ایران پاسخ داده نمی‌شود و لذا تنها منجر به طولانی شدن مذاکرات شده و در نهایت وانهاده می‌شوند، کاملاً بر خلاف منطق و دلیل طرح چنین مسائلی است. یک توافق جامع تنها زمانی قابل تحصیل است که ابهامات در مورد توانمندی هسته‌ای نظامی ایران پاسخ بگیرند. با این حال چنین نگرانی‌هایی در نگاه به آینده، پاسخ می‌گیرند. برای مثال آژانس می‌تواند اعلان کند که همه مواد و تأسیسات هسته‌ای موضوع پادمان‌های آژانس قرار می‌گیرند و فعالیت‌هایی که با این پادمان‌ها تناقض داشته یا با روح ان‌پی‌تی تعارض دارند، متوقف شده‌اند. در نتیجه این یافته‌ها به عنوان مبنایی برای طرح نظارتی می‌توانند قرار گیرد که با یک دوره مهلت دهی آغاز می‌شود که در آن دسترسی آژانس برای راستی سنجی فراتر از توافقنامه پادمانی و پروتکل الحاقی خواهد رفت. چنین فرایند گام به گامی برای ایجاد اعتمادی تدریجی در مورد ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران، سودمند است. چه نوع ظرفیت غنی سازی اورانیوم با نیازهای واقعی برنامه هسته‌ای ایران، تطابق دارد؟ چه نوع راکتور تحقیقاتی نیازهای آموزشی، پژوهشی و توسعه‌ای و تولید ایزوتوپ پزشکی ایران را برآورده می‌کند؟ آیا باید برای رسیدن به راه حلی برای جایگزینی راکتور آب سنگین اراک با یک راکتور آب سبک به روز و مدرن کوچکتر، تلاش شود؟ برای رسیدن به یک راه‌حل مذاکراتی برای بهرمندی ایران از توان تولید انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، که بدون شک در توافق نهایی به آن توجه شده است، ایران باید در مراحل ابتدایی، طرح کاملی از چشم‌انداز تولید انرژی هسته‌ای خود ارائه دهد که نیازمندی‌ها و چشم‌انداز این کشور برای آینده را به طریقه‌ای شفاف، توضیح می‌دهد.

نتیجه‌گیری

توافقنامه کنونی میان گروه 1+5 و ایران گام ابتدایی کوچکی است که زمینه را برای احتمال رسیدن به توافق جامع، بررسی می‌کند. از این لحاظ، این توافقنامه مهم است، تا جایی که بخشی از راه رسیدن به آنچه که می‌تواند یک توافقنامه نهایی و جامع باشد را هموار می‌سازد. این مسیر آسان نخواهد بود چرا که دشوارترین مراحل آن همچنان پیش روی ما قرار دارد: توافق بر سر گستره غنی سازی اورانیوم و برنامه آب سنگین و جدیت ایران در پاسخ به مسائل و نگرانی‌های مربوط به ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای خود که بسیار فراتر از دسترسی به یک ساختمان خاص در پارچین است.

از آنجا که این توافقنامه موقت است، نه باید در بازه مشخص شده به پایان برسد و نه باید به نحوی تمدید شود که تا بیش از یک سال ادامه یابد بدون آنکه توافق پایانی مشخصی مد نظر قرار گرفته و بر سر آن توافق شود. تمدید هر چه بیشتر این توافقنامه خطر تکثیر را در منطقه بالا می‌برد، به ویژه زمانی که کشورهای منطقه ببینند ایران توانمندی میانبرزدن هسته‌ای کنونی خود را حفظ می‌کند اما توانمندی‌های ایشان را تضعیف می‌کند به ویژه در حوزه‌هایی که در مدت توافقنامه موقت همچنان برای بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی غیر قابل دسترسی است.

آمانو، دبیر کل آژانس در نشست هیئت رئیسه آژانس در تاریخ 24 ژانویه اعلان کرد که قصد دارد علاوه بر گزارش فصلی خود، پیشرفت کار را به صورت ماهانه گزارش کند. پیشنهاد می‌شود که آژانس پس از انتشار گزارش‌های فصلی خود، این گزارش‌های ماهانه را نیز منتشر کند.

انتهای پیام/