آموزش و سازماندهی پرسنل ساواک برای شکنجه انقلابیون

به گزارش خبرگزاری تسنیم ؛ در کتاب «ساواک» در فصل سوم با عنوان سازماندهی ، تشکیلات و مهارتهای اطلاعاتی - پرسنلی ساواک خود نوشت :

ساختار تشکیلاتی

ساختار تشکیلاتی و نمودار سازمانی ساواک در طول حدود 22 سال فعالیت آن همواره دچار تحول و توسعه کمی و کیفی شده است.
پس از تأسیس و آغاز به کار ساواک، به تدریج و بر حسب نیاز در سازمان و مدیریت اجرایی و برنامه‌ریزی ساواک هم تغییراتی پدید می‌آمد. با این حال ساختار اولیه‌ای که ساواک بر اساس آن شکل گرفت کماکان به عنوان اساس سازماندهی آن باقی ماند و همواره بخشهای جدیدتر بر آن افزوده شد. با این حال منابع موجود ترکیب سازماندهی و تشکیلاتی یکسانی از ساواک ارائه نمی‌دهند. تشکیلات و ساختار درونی ساواک در منابع گوناگون آمده، اما بسیاری از آنها فقط کلیاتی از طرح تشکیلاتی ساواک ارائه می‌دهند و کمتر وارد جزئیات نمودار سازمانی آن شده‌اند. به تبع آن نیز به ندرت می‌توان شمایی نزدیک و مقرون به حقیقت از کنه و عمق فعالیتهای ساواک به دست آورد. در میان خاطرات، خاطرات منوچهر هاشمی آخرین مدیرکل اداره کل هشتم ساواک توصیف جامع‌تری از تشکیلات و سازماندهی ساواک به دست داده است. 
در خاطرات حسین فردوست هم نکاتی درباره تشکیلات و حیطه وظایف هر یک از دوایر ساواک می‌توان به دست آورد. دانشجویان ایرانی عضو کنفدراسیون نیز در کتابی دربارة ساختار درونی و تشکیلات ساواک مطالبی آورده‌اند. 
تحقیقات و پژوهشهایی از جمله: ساواک و نقش آن در تحولات داخلی رژیم پهلوی ، شاهنشاهی پهلوی در ایران ، دربارة ساواک  و غیره  نیز مطالبی درباره تشکیلات ساواک آورده‌اند. مهمتر از تمام اینها بولتنی است که پس از انقلاب اسلامی توسط وزارت اطلاعات بر اساس مدارک و اسناد مستند، شمایی دقیق‌تر از نمودار تشکیلاتی و سازمانی ساواک تهیه کرده است. در این جزوه که بر اساس سازماندهی تشکیلاتی ساواک در سال 1352 تنظیم شده، جزئیات بیشتری به دست می‌آید و تکمیل کننده اطلاعاتی است که منابع دیگر در این باره ارائه می‌دهند. نمودار تشکیلاتی و سازمانی ساواک از سه قسمت عمده تشکیل شده بود: الف) حوزه ریاست ساواک ب) ادارات کل ساواک ج) ساواکهای استانها و شهرستانها.

الف) حوزه ریاست ساواک
بر اساس اسناد و مدارک موجود، حوزه ریاست ساواک در 1352ش. از بخشهای هشتگانه زیر تشکیل می‌شد:
1ـ دفتر ریاست ساواک
2ـ دفتر قائم‌مقام ساواک
3ـ صندوق ویژه
4ـ مشاوران رئیس ساواک
5ـ کنترل
6ـ بازرسی کل
7ـ دبیرخانه شورای امنیت ملی
8ـ پیمانها
حسین فردوست، در خاطرات خود با تغییراتی چند دربارة چارت مدیریتی و اجرایی حوزه ریاست ساواک سخن به میان آورده و دربارة هر یک از دوایر و حیطه فعالیت و عمل آن نیز توضیحاتی داده است. برای حوزه ریاست ساواک هم سازمانی متمرکز با ترکیب رئیس ساواک، قائم‌مقام ساواک، رئیس سازمان اطلاعات خارجی، مدیرکل، معاون مدیرکل، رئیس اداره، رئیس بخش، رئیس دایره و رئیس شعبه نام می‌برد.
به گفته فردوست دادسرای اداری ساواک هم تحت نظارت حوزه ریاست ساواک فعالیت می‌کرد که مجموع (دادگاه بدوی و تجدیدنظر) آن شامل 12 کارمند می‌شد.  بخشی هم تحت عنوان حسابداری وجود داشت که عمده وظایف آن کنترل و نظارت عالیه به حسابهای مالی اداره کل ششم ساواک بود. بخش بودجه سرّی ساواک می‌توانست دربارة موارد مصرف و هزینه‌ کردن آن تصمیم بگیرد. در حوزة ریاست ساواک بخش مهمی عهده‌دار امور موتوری و بهداری بود.
منوچهر هاشمی در کتاب «داوری» علاوه بر موارد ذکر شده «ستاد ساواکهای استانها و شهرستانها» نیز به حوزه ریاست ساواک می‌‌افزاید.

ب) ادارات کل ساواک
ساواک در آغاز دارای هشت اداره کل بود. به تدریج بر تعداد ادارات کل تا ده اداره افزایش یافت. بر اساس آخرین تقسیم‌بندی صورت گرفته ده اداره کل ساواک عبارت بود از:
1ـ ادارة کل یکم: امور اداری
2ـ اداره کل دوم: جمع‌آوری اطلاعات خارجی
3ـ اداره کل سوم: امنیت داخلی
4ـ اداره کل چهارم: حفاظت
5ـ اداره کل پنجم: فنی
6ـ اداره کل ششم: امور مالی
7ـ اداره کل هفتم: بررسی اطلاعات خارجی
8ـ اداره کل هشتم: ضدجاسوسی
9ـ اداره کل نهم: حقوق
10ـ اداره کل دهم: آموزش

1. اداره کل یکم (امور اداری)
وظایف اداره کل یکم ساواک که اساساً عهده‌دار امور اداری و کارگزینی بود، هشت مورد زیر را دربر می‌گرفت:
1ـ اجرای امور اداری رئیس و قائم‌مقام ساواک
2ـ بررسی سازمان و وظایف ساواک با نظر متخصصین و مسئولین مربوطه و نگاهداری آنها.
3ـ تهیه نشریات و فرمهای اداری و کنترل در رعایت اجرای آنها.
4ـ امور تشریفات و تبلیغات.
5ـ امور توزیع مکاتبات صادره و وارده.
6ـ امور پرسنلی.
7ـ امور مخابرات.
8ـ پشتیبانی نیروهای هیئت رئیسه از نظر اداری و مالی.
نمودار سازمانی اداره کل یکم (امور اداری) هم شامل دفتر، کمیته استخدام، بخش مستقل سازمان و شش اداره اجرایی دیگر می‌شد. نمودار سازمانی اداره یکم ساواک به صورت زیر رسم شده بود:

حسین فردوست اداره کارگزینی، ادارة مخابرات و ادارة تشریفات را از مهمترین بخشهای ادارة کل یکم می‌داند.

2. اداره کل دوم (جمع‌آوری اطلاعات خارجی)
وظایف اداره کل دوم ساواک در سه مورد مشخص زیر متمرکز شده بود:
1ـ کسب و جمع‌آوری اخبار خارجی لازم برای حفظ امنیت کشور از طریق عملیات پنهانی.
2ـ اجرای وظیفه از طریق عملیات مستقیم (برون مرزی) و غیرمستقیم (نمایندگیها و مأمورین) در کشور هدف، تحقیق از مسافرین قانونی و معاودین.
3ـ تهیه و تأمین اخبار و مدارک آشکار بر حسب درخواست ادارات ذینفع.
عمدة وظیفه اداره کل دوم ساواک کسب اطلاعات خارجی بود. این اداره از طریق‌ پایگاههای برون‌مرزی در کشورهای هدف شبکه‌های پنهانی ایجاد می‌کرد و از طریق این شبکه‌ها اخبار و اطلاعات موردنیاز را جمع‌آوری و به مرکز انتقال می‌داد. جمع‌آوری اطلاعات خارجی از کشورهای هدف از طریق دیگری نیز صورت می‌گرفت و آن حضور افراد اطلاعاتی و ادارة دوم در پوششهای سیاسی دیپلماتیک در نمایندگیهای سیاسی، سفارتخانه‌ها و کنسولگریهای ایران در کشورهای خارجی بود. اداره دوم پس از کسب اطلاعات خارجی، آن را به اداره کل هفتم ساواک ارسال می‌کرد که عمده وظیفه آن بررسی و تحلیل اطلاعات خارجی بود؛ بین اداره کل دوم و اداره کل هفتم نیز ارتباط تنگاتنگی وجود داشت.  اداره کل دوم و هفتم ساواک به دلیل ارتباط نزدیکی که داشتند عمدتاً تحت ریاست یک نفر اداره می‌شد و از ترکیب این دو اداره «سازمان اطلاعات خارجی ساواک» شکل می‌گرفت. تا هنگامی که فردوست قائم‌مقام ساواک بود، ریاست آن برعهده سرلشکر علی معتضد قرار داشت. فردوست معتقد است که طراحی سازمان اطلاعات خارجی ساواک از ابتکارات سیا و امریکا بود که نمی‌خواست سازمان مستقلی برای امور اطلاعات خارجی ایران تأسیس کند و معتقد بود کشور نیاز چندانی به داشتن دستگاه عریض و طویل مستقلی برای این منظور ندارد. به همین دلیل آن را در دل سازمان کل ساواک که اساساً وظیفه امنیت داخلی برای آن قایل بودند، قرار دادند.
با این حال اداره‌های کل دوم و هفتم مستقلاً هم مدیرانی داشتند. مدیر کل اداره دوم تا سال 1346 سرلشکر منصور قدر بود. پس از او سرتیپ فرازیان مدیرکل اداره دوم شد. در مدیریت، هدایت و سازماندهی اداره کل دوم، مأموران موساد نقش اساسی داشتند و در همان حال بیشترین بهره این عملیات مشترک اطلاعاتی هم نصیب آنان می‌شد. 
عمده فعالیت اداره کل دوم ساواک در کشورهای همسایه و خاورمیانه متمرکز بود؛ منطقه‌ای حساس که صهیونیستها هم بیشترین اختلافات را با همسایگان و سایر کشورهای عربی داشتند.

3. اداره کل سوم (امنیت داخلی)
معروفترین اداره کل ساواک، ادارة کل سوم بود. تمام اشتهار ساواک ریشه در حیطه فعالیت و عمل این اداره کل دارد. اصولاً هم در آغاز امر امریکا و سیا عمده سرمایه‌گذاری اطلاعاتی، فنی، تجهیزاتی و عملیاتی ساواک را برای تقویت هر چه بیشتر اداره کل سوم متمرکز کردند. هدف نهایی آنها از تشکیل ساواک هم پدید آوردن سازمانی بود که بتواند امنیت دلخواهشان را در درون مرزهای جغرافیایی و سیاسی ایران ایجاد کند. اساسی‌ترین وظایف ساواک را نیز همین اداره کل سوم انجام می‌داد. شاید بشود گفت ساواک یعنی ادارةکل سوم آن سازمان. این امر به معنی نادیده گرفتن حیطه عمل و وظایف ساواک در سایر امور اطلاعاتی ـ امنیتی و ضدجاسوسی در داخل و خارج از کشور نیست بلکه مقصود نشان دادن اهمیت و جایگاه ویژه و بلامنازع اداره کل سوم در مجموعه سازمان ساواک است که تمام فعالیتهای دیگر آن را تحت‌الشعاع قرار داده بود.
نمودار سازمانی اداره کل سوم (امنیت داخلی) شامل دفتر اداره کل، بخش مستقل بازجویی، کمیته مشترک ضدخرابکاری و هفت ادارة مجزای دیگر می‌شد.

حیطه وظایف و حوزه فعالیت بخشهای مختلف اداره کل سوم ساواک طبق آخرین نمودار تشکیلاتی در سال 1352ش. به شرح زیر تعیین شده بود.

دفتر اداره کل
دفتر اداره کل سوم از دو بخش (1 و 2) تشکیل شده بود که وظایف ذیل را به عهده داشت.
1ـ انجام امور پرسنلی ـ مالی و کارپردازی اداره کل و نگهداری سوابق مربوطه.
2ـ تهیه لیست نگهبانی و آمادگی اداره کل و نظارت در اجرای مقررات مربوطه.
3ـ نظارت در اجرای مقررات حفاظتی و حضور و غیاب پرسنل اداره کل.
4ـ توزیع مراسلات اداره کل.
5ـ تقسیم کار و نظارت در اجرای وظایف نظافتکاران و رانندگان سرویس عمومی اداره کل.

بخش مستقل بازجوئی
این بخش وظایف ذیل را به عهده‌ داشت که عبارتند از:
1ـ مشاور اداره کل در امور قضایی.
2ـ همکاری با بخشهای اداره کل در تشکیل پرونده‌های قضایی.
3ـ اجرای بازجوئیها و اقدامات قضایی که مدیرکل لازم بداند.
4ـ شرکت در کمیسیونها بر حسب دستور مدیرکل.

اداره یکم (عملیات و بررسی)
این اداره وظایف تجسس، کشف، مراقبت و تعقیب فعالیتهای براندازی را برعهده داشت که از شش بخش ذیل تشکیل می‌شد:

ـ بخش 1 (احزاب و گروههای کمونیست)
این بخش از دو دایره عملیات و یک دایره بررسی تشکیل شده که دایره اول عملیات مربوط به تهران و دایره دوم عملیات مربوط به شهرستانها می‌باشد و دایره بررسی امور مربوط به بخش را بررسی می‌کند.

ـ بخش 2 (احزاب و گروههای افراطی سیاسی و براندازی)
این بخش نیز مانند بخش نخست از دو دایره عملیات و یک دایره بررسی تشکیل شده است. دایره اول عملیات در ارتباط با احزاب و گروههای افراطی سیاسی و دایره دوم عملیات در ارتباط با گروههای برانداز فعال بوده و دایره بررسی نیز امور مربوط به بخش را مورد بررسی قرار می‌دهد.

ـ بخش 3 (اعراب، بلوچ و هدفهای جدید)
این بخش از سه دایره عملیات و یک دایره بررسی تشکیل شده که دایرة اول عملیات در ارتباط با اعراب، و دایره دوم عملیات در ارتباط با بلوچ و دایره سوم نیز در ارتباط با فعالیتهای براندازی مشکوک فعالیت می‌نماید و دایره بررسی نیز امور مربوط به بخشی را مورد بررسی قرار می‌دهد.

ـ‌ بخش 4 (اکراد)
این بخش از یک دایره اقدام، یک دایره عملیات و یک دایره بررسی تشکیل شده است. دایره اقدام وظایف اخذ و اعاده پرونده‌های اقدامی از اداره بایگانی و اقدام روی نامه‌های بخش، طبق خواسته‌های مسئولین مربوط را به عهده دارد. دایره عملیات وظیفه هدفهای اطلاعاتی و عملیاتی اکراد را به انجام رسانیده و دایره بررسی نیز امور مربوط به هدفهای بخش را مورد بررسی قرار می‌دهد.

ـ بخش 5 (تحقیقات و تبلیغات ضد مارکسیسم و تبادل اطلاعات)
این بخش از سه دایره بررسی تشکیل شده که دایره اول بررسی نشریات و کتب کمونیستی، دایره دوم، بررسی تبلیغات ضداخلالگری و تهیه گزارشات و همکاری با مبادی و دایرة آخر، بررسی و انجام تبادل اطلاعات با سرویسهای همکار را به عهده دارد.

ـ بخش 6 (اقدام)
این بخش از دو دایره تشکیل شده که وظایف دریافت پرونده، بررسی، استعلام از بخشهای ذینفع و پاسخ به مبادی مربوطه را به عهده دارد.

اداره دوم (عملیات و بررسی)
این اداره علاوه بر وظیفه تجسس، کشف، مراقبت و تعقیب فعالیتهای براندازی، وظیفه کسب خبر از فعالیتهای سیاسی طبقه آموزش‌دهنده و آموزش گیرنده و کارمندان وزارتخانه‌های علوم و آموزش و پرورش را نیز به عهده دارد و از چهار بخش ذیل تشکیل شده است:
ـ بخش 1 (آموزش عالی و دانشگاه تهران)
این بخش از سه دایره «عملیات و بررسی» تشکیل شده است که عبارتند از دایرة اول (وزارت علوم و آموزش عالی، واحدهای تابعه دانشگاه تهران و مجامع دانشجویی)، دایره دوم (دانشکده علوم تجربی دانشگاه تهران و دیگر مؤسسات وابسته که کار آنها به علوم تجربی ارتباط دارد) و دایره سوم (دانشکده‌های نظری و مؤسسات تابعه که کار آنها با علوم نظری ارتباط دارد) که در ارتباط با هدفهای اطلاعاتی و عملیاتی و بررسی هدفهای مذبور فعال می‌باشند.

ـ بخش 2 (مراکز آموزشی مرکز به غیر از دانشگاه تهران)
این بخش نیز مانند بخش نخست از سه دایره «عملیات و بررسی» تشکیل شده است که عبارتند از دایره اول (دانشگاهها و دانشکده‌ها)،‌ دایره دوم (کانونهای آموزش عالی) و دایره سوم (کانونهای وابسته به وزارتخانه‌ها و سازمانها) که در ارتباط با هدفهای اطلاعاتی و عملیاتی و بررسی هدفهای معین شده فعالیت می‌نمایند.

ـ بخش 3 (مراکز عالی آموزش شهرستانها)
این بخش از چهار دایره «عملیات و بررسی»، تشکیل شده که عبارتند از دایرة اول (مناطق شمال و شرق)، دایره دوم (مناطق شمال غرب)، دایره سوم (مناطق غرب) و دایره چهارم (مناطق جنوب و مرکز) که در ارتباط با هدفهای اطلاعاتی و عملیاتی و بررسی هدفهای مربوطه فعالیت می‌نمایند.

ـ بخش 4 (وزارت آموزش و پرورش)
این بخش از سه دایره «عملیات و بررسی» تشیکل شده که عبارتند از دایره اول (هنرجویان، اداری و آموزش محصلین و سایر آموزشهای مربوط به وزارت آموزش و پرورش)،‌ دایره دوم (آموزش دورة متوسطه، کادر اداری آموزش و محصلین وزارت آموزش و پرورش) و دایره سوم (کادر آموزش ابتدایی، کارمندان اداری وزارت آموزش و پرورش) که در ارتباط با هدفهای اطلاعاتی و عملیاتی و بررسی هدفهای مشخص شده فعالیت داشته است.

اداره سوم (عملیات و بررسی)
اداره سوم علاوه بر وظیفه تجسس، کشف و مراقبت فعالیتهای براندازی، وظیفه کسب خبر از ایرانیان خارج از کشور به منظور پی بردن به فعالیتهای مشکوک در زمینه‌‌های مساعد فعالیتهای براندازی و کسب اطلاع در خصوص رفتار متقابل آنها با سازمانهای خارجی دایر شده در کشورهای خارجی را نیز دارد.
این اداره از چهار بخش ذیل تشکیل شده است:

ـ بخش 1 (آلمان فدرال و کشورهای شرق اروپا)
این بخش از یک دایره عملیات و یک دایرة بررسی تشکیل شده است.

ـ بخش 2 (کشورهای اسکاندیناوی و غرب اروپا)
این بخش نیز مانند بخش نخست از یک دایرة عملیات و یک دایرة بررسی تشکیل شده است.

ـ بخش 3 (امریکا و کانادا)
این بخش از یک دایره عملیات و یک دایره بررسی تشکیل شده است.

ـ بخش 4 (آسیا، آفریقا و اقیانوسیه)
این بخش نیز مانند سایر بخشهای اداره دارای یک دایره عملیات و یک دایره بررسی می‌باشد.

اداره چهارم (عملیات و بررسی)
وظایف این اداره عبارتند از:
1ـ کسب خبر از طبقات مختلف و گروههای اجتماعی به منظور پی بردن به فعالیتهای مشکوک در زمینه‌های مساعد فعالیتهای براندازی و کسب اطلاع در خصوص رفتار متقابل افراد و سازمانهای اجتماعی و کسب خبر در امور مطبوعاتی و تبلیغاتی و همکاری با سازمانهای مسئول در جهت مشی تبلیغات.
2ـ بررسی و انعکاس موارد اطلاعاتی به مبادی ذینفع طبق روشهای مصوبه.
3ـ ارسال اخبار و اطلاعات مربوط به هدفهای اطلاعاتی اداره یکم (عملیات و بررسی) به آن اداره و ارسال اخبار و اطلاعات مورد لزوم به سازمانهای ذینفع طبق روشهای مصوبه.
اداره چهارم دارای هفت بخش می‌باشد:

ـ بخش 1 (حزب رستاخیز و انجمنهای ملی)
این بخش از سه دایره «عملیات و بررسی» تشکیل شده که دایره اول حزب رستاخیز مرکزی، دایره دوم حزب رستاخیز شهرستانها و دایره سوم انجمنهای منتخب ملی و مجلسین را تحت پوشش داشته و فعالیتهای اطلاعاتی، عملیاتی و بررسی را در حیطه کاری خود انجام می‌‌دهند.

ـ بخش 2 (وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی و حساس ملی)
این بخش دارای سه دایره می‌باشد؛ دو دایره اول، دایره عملیات و بررسی می‌باشد. دایره اول سازمانهایی را که جنبه سیاسی و اجتماعی دارند و دایره دوم سازمانهایی که جنبة‌ اقتصادی دارند تحت پوشش داشته و فعالیتهای اطلاعاتی، عملیاتی و بررسی را در حیطه کاری خود انجام می‌دهند. دایره آخر دایرة مأموران به سازمانها می‌باشد.

ـ بخش 3 (امور کارگری و اصناف)
این بخش از چهار دایرة «عملیات و بررسی» تشکیل شده است. دایرة‌ اول کارگران مرکز، دایرة دوم کارگران شهرستانها، دایره سوم وزارت کار و امور اجتماعی، امور کارگری وزارت بهداری و بهزیستی و بانکها و دایره چهارم اصناف و کارفرمایان را تحت پوشش دارد.

ـ بخش 4 (روحانیون، جوامع و اقلیتهای مذهبی)
این بخش دارای سه دایره «عملیات و بررسی» می‌باشد. دایرة اول اوقاف و مجامع اسلامی، دایرة دوم فرق و اقلیتهای مذهبی و دایره سوم مؤسسات اجتماعی را تحت پوشش دارد.

ـ بخش 5 (امور کشاورزی، دامپروری و عشایری)
این بخش دو دایره «عملیات و بررسی» دارد. دایره اول کشاورزی و دامپروری و دایره دوم امور عشایری را تحت پوشش دارد.

ـ بخش 6 (مطبوعات و تبلیغات)
این بخش نیز مانند بخش پنج از دو دایره «عملیات و بررسی» تشکیل شده است. دایرة اول وزارت اطلاعات و جهانگردی، خبرنگاران جراید و کتب، دایره دوم وزارت فرهنگ و هنر رادیو و تلویزیون و کانونهای تبلیغاتی را تحت پوشش دارد.

ـ بخش 7 (نارضایتیهای عمومی و مسائل اجتماعی و اقتصادی)
این بخش نیز از دو دایرة «بررسی» تشکیل شده است. دایرة اول در ارتباط با امور اقتصادی، دایرة دوم در ارتباط با امور اجتماعی فعالیت می‌نمایند. با جمع‌آوری و پرورش اخبار واسطه و استفاده از نتایج بررسی و ارسال گزارشات به مراجع ذینفع وظایف خود را انجام می‌دهند.

اداره پنجم (پشتیبانی عملیاتی)
اداره پنجم وظایف پشتیبانی عملیاتی و اطلاعاتی و هدایت و هماهنگی اداری و آموزشی اداره کل در تخصصهای مربوط و طبق درخواست را و بازرسی و ارزیابی واحدهای امنیت داخلی ستاد و صحنه (سازمانها و نمایندگیها) طبق اوامر را به عهده دارد و دارای پنج بخش می‌باشد:

ـ بخش 1 (دکترین و آموزش)
این بخش از دو دایره تشکیل شده است. دایرة اول دکترین می‌باشد که وظایف ذیل را به عهده دارد:
1ـ مطالعه مداوم در بهبود روشهای اداری و عملیاتی اداره کل، امنیت داخلی سازمانها و نمایندگیها و پیشنهاد راه‌حلهای مناسب به منظور تعقیب هدف فوق.
2ـ ارزیابی کار هر سازمان اعم از ستاد یا صحنه و کارمندان آن به منظور تجسم و پیشنهاد مناسبترین سازمان و تخصص به آن طبق رویه.
3ـ مطالعه در بکار گرفتن پیشرفته‌ترین روش تکنیک متداول به منظور حصول مطلوب‌ترین بهره کار در سایه صرف کمترین پرسنل و امکانات.
4ـ انجام موارد ارجاعی طبق رویه و نظر مدیرکل.
دایره دوم، آموزش می‌باشد که وظایف ذیل را برعهده دارد:
1ـ آموزش کارمندان در زمینه‌‌های تکنیکی و نظری دربارة مسائل ضروری از جمله اطلاعاتی و عملیاتی حفاظتی و تحقیقی با همکاری پرسنل واجد شرائط اداره کل مربوط.
2ـ همکاری با اداره کل آموزش در اجرای امر تعلیم و تعلم کارمندان و انجام برنامه‌های آموزشی اداره کل مزبور از جمله تصحیح کتب و همچنین همکاری با بخش بازرسی در قالب وظایف مدونه.
3ـ انجام موارد ارجاعی طبق رویه و نظر مدیرکل.

ـ بخش 2 (سانسور)
این بخش وظیفه همکاری با سازمانهای اطلاعات و امنیت در امر سانسور و همچنین نظارت ستادی در اداره منابع و انجام کنترل مکاتبات و انجام امور ترجمه را به عهده داشت و از سه دایره تشکیل می‌شد. دایرة اول عملیات، دایره دوم بررسی و دایره سوم ترجمه می‌باشد.

ـ بخش 3 (پشتیبانی فنی)
این بخش از یک دایرة «عملیات و بررسی» و یک دایرة فنی تشکیل شده است. دایره اول وظیفه اطلاعاتی ـ عملیاتی و بررسی در قبال امور تعقیب و مراقبت را برعهده داشته و دایره دوم پشتیبانی فنی بخشهای عملیاتی در محدوده وظایف بخشی و تکثیر اسناد را به عهده دارد.
علاوه بر این، بخش 3 با ادارات کل پنجم و ششم در زمینه وسائل فنی و پشتیبانی همکاری می‌نماید.

ـ بخش 4 (بازرسی)
این بخش وظایف ذیل را به عهده دارد:
1ـ انجام بازرسیهای لازم به منظور پی بردن به حسن انجام کار و حجم آن.
2ـ تهیه گزارش بازرسی و چک لیستهای مربوطه.
3ـ تشریک مساعی با بخش 1 (دکترین و آموزش) به منظور مطالعه و پیشنهاد روشهای تازه و رفع مشکلات گردش امور.
4ـ ابلاغ نتایج بازرسی به مبادی مربوطه.

ـ بخش 5 (پشتیبانی و آمادگی)
این اداره وظایف ذیل را به عهده دارد:
1ـ تشکیل و نگهداری پرونده‌های انفرادی و موضوعی لازم.
2ـ تنظیم ـ نگهداری ـ تشکیل و تصفیه فیش.
3ـ بازرسی اوراق پرونده و توجه به دستورات ذیل نامه‌ها.
4ـ انجام خواستهای پرونده‌ای بخشهای ذینفع ادارة کل.
5ـ بررسی فرمهای استعلام صلاحیت و تطبیق آنها با پرونده‌های موجود و ارسال آن به مراجع ذینفع.
6ـ تصفیه پرونده طبق روش مصوبه.

اداره ششم (بایگانی)
این اداره از چهار بخش تشکیل شده است:

ـ بخش 1 (فیش و تشکیل پرونده)
این بخش وظیفه تنظیم، نگهداری، تکمیل و تصویب فیش، مراجعه به فیش به منظور پیدا کردن پرونده مربوطه، تشکیل پرونده‌های انفرادی و موضوعی لازم را به عهده دارد و از دو دایره تشکیل شده است. دایره اول مربوط به فیش و دایره دوم مربوط به تشکیل پرونده می‌باشد.

ـ بخش 2 (بایگانی)
این بخش وظیفه نگاهداری پرونده‌های انفرادی و موضوعی، بازرسی اوراق پرونده با توجه به دستورات ذیل نامه‌ها، انجام خواسته‌‌های پرونده‌ای بخشهای ذینفع اداره کل و عکسبرداری از اسناد به صورت میکروفیلم را به عهده دارد و از سه دایره تشکیل شده است. دایرة اول مربوط به پرونده‌های انفرادی، دایره دوم مربوط به پرونده‌های موضوعی و دایره سوم مربوط به میکروفلیم می‌باشد.

ـ بخش 3 (بررسی و تطبیق مشخصات)
این بخش وظیفه دریافت و بررسی فرمهای استعلام صلاحیت، بررسی فرمهای استعلامی و تطبیق آنها با پرونده‌های موجود، استفاده از نتایج بررسی و ارسال گزارشات به مراجع ذینفع، ارسال فرمهای استعلامی که با پرونده‌های موجود مطابقت دارد به بخشهای ذینفع اداره کل.

ـ بخش 4 (تصفیه پرونده)
این بخش وظیفه تصفیه پرونده‌های جاری طبق روش مصوبه، اقدام در انتقال پرونده‌‌های جاری به راکد طبق روش مصوبه، نظارت در نحوه نگاهداری پرونده‌های راکد و ابطال پرونده‌های راکد زائد طبق روش مصوبه.

اداره هفتم (عملیات و بررسی)
این اداره وظیفه تجسس، کشف، مراقبت و تعقیب فعالیتهای براندازی، کسب خبر از بین کادر شاغل و بازنشسته نیروهای انتظامی و افراد اخراجی و مستعفی ساواک و انجام امور مربوط به اسلحه و مهمات ارجاعی به امنیت داخلی را به عهده دارد و از چهار بخش تشکیل شده است:

ـ بخش 1 (نیروی زمینی شاهنشاهی و سپاهیان انقلاب)
این بخش از دو دایره «عملیات و بررسی» تشکیل شده است. دایرة اول اجرای امور مربوط به وظایف بخش در مورد افسران، درجه‌‌‌داران و سربازان (کادر وظیفه) نیروی زمینی شاهنشاهی و سپاهیان انقلاب و بررسی هدفهای دایره را به عهده دارد. دایره دوم اجرای امور مربوط به افسران و درجه‌‌‌داران بازنشسته، مستعفی، اخراجی و فراری را به عهده دارد.

ـ بخش 2 (نیروی هوائی و دریائی و اهداف وابسته)
این بخش از دو دایره «عملیات و بررسی» تشکیل شده است. دایرة اول مربوط به نیروی هوائی و دریایی و دایره دوم مربوط به سازمان هواپیمایی کشوری، هواپیمایی ملی ایران، سازمان هواشناسی و ایرتاکسی می‌باشد.

ـ بخش 3 (شهربانی و ژاندارمری و اسلحه قاچاق)
این بخش از سه دایره «عملیات و بررسی» تشکیل شده است. دایره اول مربوط به ژاندارمری، دایره دوم مربوط به شهربانی و دایره سوم مربوط به اسلحه قاچاق می‌باشد.

ـ بخش 4 (گارد شاهنشاهی، وزارت جنگ و دیگر اهداف نظامی)
این بخش از سه دایره «عملیات و بررسی» تشکیل شده است. دایره اول مربوط به ستاد بزرگ ارتشتاران و وزارت جنگ، دایره دوم مربوط به سازمان صنایع نظامی و دایره سوم مربوط به گارد شاهنشاهی، سازمان دفاع غیرنظامی، کارمندان اخراجی و مستعفی ساواک، شورای امنیت ملی، شورای آمادگی ملی و مستشاران خارجی می‌باشد.

کمیته مشترک ضدخرابکاری

علت اصلی به وجود آمدن کمیته مشترک ضدخرابکاری ساواک ـ شهربانی اقدامات مسلحانه گروههای مخالف بود. پس از وقایع سال 1349، ساواک، کمیته ویژه‌ای از نیروهای امنیت داخلی برای پی‌گیری مسئله ایجاد کرد. در بهمن 1350 شاه فرمان تأسیس کمیته مشترک ضدخرابکاری ساواک و شهربانی را صادر کرد. با تأسیس این کمیته به ریاست رئیس شهربانی، کمیته‌های ساواک به همراه نیروهای مربوطه در کمیته مشترک ادغام شدند و تمامی سرنخهای اطلاعاتی در اختیار کمیته مشترک ضدخرابکاری قرار گرفت.
در سال 1352، شاه پیشنهاد سازمان جدید کمیته مشترک ضدخرابکاری را تأیید کرد:
الف: کمیته مشترک ضدخرابکاری شامل سه واحد (هر واحد در حد یک اداره ساواک) اطلاعاتی، اجرائی و پشتیبانی گردید.
ب: رئیس کمیته می‌بایست از بین امرای ساواک انتخاب شود.
پ: بولتنهای ویژه کمیته مشترک از طریق ساواک به شرف عرض ملوکانه برسد.
ت: محل استقرار کمیته در شهربانی بوده و اعتبارات مالی کمیته از بودجه نخست‌وزیری تأمین و کلیه عملیات نیز مشترکاً انجام می‌گیرد.
عملاً با تأیید شاه، کمیته مشترک ضدخرابکاری در ردیف یکی از ادارات اداره کل سوم (امنیت داخلی) درآمد.
همان‌گونه که در بالا اشاره شد، این کمیته دارای 3 واحد بود که واحد اول ـ اطلاعاتی ـ سه دایره داشت: دایره اول بازجویی، دایره دوم بهره‌برداری و دایره سوم بررسی و هماهنگی اطلاعاتی.
ـ واحد دوم ـ اجرائی ـ پنج دایره داشت: دایره اول اسلحه و مهمات؛ دایره دوم موتور پول؛ دایره سوم تجسس، شناسایی، دستگیری و بازرسی؛ دایرة چهارم فنی، تعقیب و مراقبت و دایره پنجم مخابرات.
ـ واحد سوم ـ پشتیبانی ـ 3 دایره داشت: دایره اول زندان؛ دایره دوم تدارکات و دایره سوم دفتر و انتظامات.
اداره کل سوم ساواک نیروهای پیدا و پنهان بسیاری در سراسر کشور و در بسیاری از کشورهای جهان داشت. نمایندگیهای متعدد ساواک در سراسر اروپا، امریکا، خاورمیانه، آسیا و آفریقا تحت کنترل و مدیریت اداره کل سوم ساواک بود.  حیطه فعالیت اداره کل سوم به‌ویژه از اوایل دهة 1350 و از آغاز ریاست پرویز ثابتی گسترش یافت.

نیروهای اداره کل سوم ساواک در اروپا و امریکا

دربارة تعداد نیروهایی که با اداره کل سوم ساواک همکاری می‌کردند، اطلاعی در دست نیست. با این حال بیشترین نفرات ساواک در این اداره کل مشغول به فعالیت بودند. در دوره مدیریت ناصر مقدم، اداره کل سوم دو معاون داشت: سرتیپ طباطبایی و سرهنگ پرنیان‌فر. در دوران ریاست پرویز ثابتی معاونت او برعهده دکتر بهبودی بود که مدتی هم با نام مستعار دکتر سجادی در نمایندگی ساواک در آلمان غربی خدمت می‌کرد. برخی دیگر از مهمترین اعضای اداره کل سوم در داخل کشور عبارت بودند از:

احسان‌الله شهبازی، رضا عطارپور (دکتر حسینی‌زاده)، فرجادی، خانم ابراهیمی (ازغندی)، مرشد‌زاده، بصیری، سروان بازنشسته محجوبی (برادر هنرمند محجوبی)، ویجویه، رفیع‌زاده، مرتضی اکبر، ناظمان، ولیان، پرویز صادقی، آزموده، یاوری، یدالله غرائی (قهرمان شطرنج)، حسینی،‌ ابراهیمی، مبینی، نظیف‌کار، شهاب فردوس، میرهادی، دکتر آریایی، سرهنگ سجده‌ای، سرهنگ سلطانی، خانم کیقبادی، سرهنگ معماری، مهندس امیدی، مقتدرنژاد، بهرام بیگی، باقی‌زاده، رنجبران، سرهنگ آگه‌دل، مجیدی.

از نیروهای اداره کل سوم ساواک در مقاطع مختلف در آلمان غربی، افراد زیر شاخص بوده‌اند:
سپهبد علوی‌کیا (مسئول سابق ساواک در اروپا و منشی سابق بختیار)، سرهنگ اکبر دادستان (گرداننده فعلی ساواک در این کشور)، سرگرد عطاءالله فروتن (مسئول مالی ساواک)، سرهنگ صفا مرتضوی (مسئول امور سیاسی ـ مونیخ. وی سابقاً رستوران شهرزاد را در مونیخ اداره می‌‌کرد)، سرهنگ دوم فرزانگان (ظاهراً تاجر فرش در مونیخ)، سرهنگ زیبائی ‌(جلاد معروف که اکنون در ویسبادن زندگی می‌کند)، هدایتی (که با نام مستعار «محمودی» امور بانکی ساواک را انجام می‌‌دهد)، مهندس جمشید تشریفی (کارمند شرکت هواپیمایی «سوئیس ایر» در فرانکفورت)، ستوان یکم بیگلری (مأمور رابط با خبرچینان)، خانم انصاری (مترجم و مسئول حقوق مأمورین ساواک آلمان)، رجب‌زاده (منشی سفارت در دستگاه دادستان و مسئول پست)، علی قاضی (وابسته اقتصادی که قبلاً در برلن بود و اکنون در بن مشغول «کار» است)، منوچهر آزمون (گرداننده سابق روزنامه دولتی اخبار ایران و وزیر مشاور دولت شریف امامی در حال حاضر)، محمد عاطمی(گرداننده کلوپ و مجله کاوه)، دکتر عزیزی (سرپرست سابق دانشجویان و رئیس کنونی بخش اروپایی «هما»). دکتر امیر خلیلی (آتاشه فرهنگی و مطبوعاتی سفارت، سواد زبان آلمانی ایشان واقعاً دیدنی و شنیدنی و شایسته شغل شریف ایشان است). سروان دادگر. کاوس مهدوی (دربارة اینجانب رجوع شود به برخی از مکاتبات ایشان با مزدور دیگر هدایتی (محمودی) که نامش در بالا برده شد به کتاب «درباره ساواک» از انتشارات کنفدراسیون، صفحات 171 و 172)، ناظمان (کارمند سابق اداره کل سوم در تهران)، دکتر شفیعیها و سرهنگ آیرملو (هر دو به ایران مراجعت کرده‌‌اند).

شروان آریانا، ولیان، پرویز صادقی (دو نفر اخیر سابقاً در تهران و در ادارة کل سوم به مزدوری مشغول بودند). طوفانی (مأمور سابق ساواک در اتریش و اکنون ساواک در آلمان)، خلخالی، عطاران، اسماعیل سیگاری، منشی‌زاده، علی دری، (شش نفر اخیر همواره در مونیخ برای سازمان امنیت به جاسوسی و خبرچینی اشتغال داشته‌اند). وهاب‌زاده، اخوان، شاپوریان، جوان، پارساکیا.

در میان همکاران و اعضای اداره کل سوم ساواک در اتریش، افراد زیر شناسایی شده‌اند:
بوشهری‌پور (وزیرمختار سابق ایران در اتریش)، فرخ‌ امیرپرویز (کارمند سفارت)، ایرج شهیدی و شاپور زندنیا (وصف این دو نفر به تفصیل در کتاب حاضر آمده است)، ابراهیم راضی، مهدی تکه، فیروز حجازی (عضو سابق اتحادیه وین)، کشاورز (سرپرست سابق دانشجویان در وین)، اتابکی (سفیر اسبق شاهنشاه آریامهر که به وحشی‌گری و بی‌چاک دهنی مشهور بود و خود را مرتب و در همه جا نوکر اعلیحضرت می‌نامید)، سامی سیاوش (مسئول امور دانشجوئی در اتریش)، پرویز کیائی (مهندس کشاورزی و از همکاران سابق (و یا فعلی؟) دانشگاه آریامهر)، ناصر کرمی ملایری (سارق مواد منفجره از معادن تریی ملکام واقع در شمال اتریش و یکی از همکاران (و یا قربانیان؟) ایرج شهیدی، وی اینک مدتهاست که در ایران امرار معاش (؟) می‌‌کند)، هوشنگ سمیعی (سرپرست سابق ساواک و یکی از جانشینان کشاورز، وی مدتیست که به ایران مراجعه کرده و مصدر مشاغل مهمی که مطابقت با خدمات خائنانه‌اش دارند، می‌باشد)، صالحی و ملائکه (دو نفر اخیر رابط وزارت امور خارجه و ساواک اتریش می‌باشند)، خانلری (مأمور سیا و ساواک).

هارولد ایرنبرگر، افراد زیر را به عنوان مهمترین عوامل و اعضای اداره کل سوم در انگلستان معرفی کرده است:
نبوی (سرپرست سابق دانشجویان شرکت نفت)، سعید دستغیب (مزدوری که بعدها به کالیفرنیا رفت)، اویسی (پسر ارتشبد اویسی فرماندار نظامی تهران در حال حاضر، وی یکی از چاقوکشان بنام درباری و فرزند خلف پدرش می‌باشد). درودیان و زنش (خانم درودیان سابقاً از منشی‌های نصیری بوده است)، فرخ خدابنده‌لو (نامبرده سردبیر مجله دانشجویی(؟) «پژوهش» بود که توسط سازمان دانشجویی پرویز خوانساری منتشر می‌شد)، پرویز خوانساری (مأمور سابق اداره کل سوم در تهران که به علت «جان‌نثاری»ها و خدمات بسیار رذیلانه‌اش مراتب ترقی را به سرعت طی کرده و به سمت سفیر مخصوص شاهنشاه به خارج فرستاده شد. در این سمت بود که ریاست مرکز اروپایی ساواک نیز به عهده او گذارده شد. در توطئه‌چینی و رذالت وی حتی در دستگاهی چون ساواک بی‌نظیر است. پسر وی به پاس خدمات پدرش به خاندان منفور پهلوی و بدون داشتن کوچکترین شایستگی به ریاست بیمارستان فرح دیبا منصوب شده است که مدرن‌ترین و مجهزترین بیمارستان کشور بوده و در نوع خود کم‌نظیر است. این امر سبب شده که بسیاری از پزشکان نامدار و چیره‌دست که با مقداری امیدهای واهی در آنجا کار می‌کردند نومیدانه این محل و برخی از آنها کشور را ترک کرده و به خارج رفته‌اند). یدالله خدیوی (از مأ‌موران سابق ساواک که اینک در ایران است)، میرهادی، امامی، فضل‌الله نیک‌آئین، حسن کینوش (کارمند سفارت که با همکاری «روشن» (ابراهیم نبوی که نامی در بالا آورده شد) مأمور عضوگیری برای ساواک می‌باشد. رجوع شود به حاشیه 11). معین‌زاده.

مأموران اداره کل سوم ساواک در ایتالیا نیز به شرح زیر بود:
یاوری (مسئول ساواک در ایتالیا که در ظاهر عهده‌‌‌دار امور دانشجویی می‌باشد. چنین به نظر می‌آید که وی تحت نام «سیار» به رتق و فتق امور جاسوسی ساواک مشغول است)، حسین صادق (کارمند اداره تغذیه سازمان ملل متحد که هنگام فرار شاه به رم پول و ماشین در اختیار شاه شاهان گذاشت. وی مدتی نیز سمت سرپرستی امور دانشجویان را در رم به عهده داشت). جبل عاملی (برادراین حضرت نیز از خادمین دستگاه بوده و استاد ضداطلاعات ساواک در تهران می‌باشد)، (با زرگانی که بیش از 35 سال است که در رم اقامت دارد)، داریوش فرهنگ دره‌شوری و خسرو فانیان (این دو نفر در فلورانس مقیم می‌باشند) صادقی (مسئول سابق امور دانشجویان)، رضا اویسی، فریور، مهماندوست، نادختری اشرف پهلوی (وی احتمالاً دختر قوام‌ بوده و مبالغ هنگفتی از سفارت دریافت می‌‌دارد).

در سوئیس هم که مرکز عمده ساواک در اروپا بود، شاخص‌ترین اعضای اداره کل سوم ساواک این عده بودند:
سرهنگ حقیقی (رئیس ساواک که مدتی است دارفانی‌اش را ترک کرده، وی در زمان حیاتش مسئول پرداخت پول برای انجام انواع و اقسام عملیات جاسوسی نیز بود). آزموده (پسر سپهبد آزموده که قبلاً با سرگرد آریانا در فرانسه همکاری می‌کرد و پس از فوت سرهنگ حقیقی بجای او به سمت ریاست ساواک سوئیس برگزیده شد). مهنا (کارمند سفارت در ژنو که سرایدار «ویلای گل سرخ» زاهدی نیز می‌باشد)، فیروز فولادی (چهره شناخته که همواره با سران ساواک در تماس بوده و مدتی نیز در لوزان به سر می‌برد)، خدوی (ساکن زوریخ و رابط ساواک با افراد مختلف)، سرهنگ احمد مالک مهدوی صاحب‌ نام مستعار مهدوی (ویژگیها و اهمیت ... که این مزدور در ساواک سوئیس بازی می‌کرده زمانی به وضوح تمام روشن شد که اسناد و مدارک زیادی از ساواک به دست کنفدراسیون افتاد. اکثر مکاتبات مرکز اروپایی ساواک در ژنو با سایر نمایندگیها توسط وی انجام می‌شده‌اند. رجوع شود به «پاره‌ای از اسناد ساواک» از انتشارات کنفدراسیون جهانی (1976)، حسن افتخاری، مرتاضی، پرویز خوانساری (رجوع شود به بخش مربوط به انگلستان)، صادق عظیمی (سفیر شاهنشاه در دفتر اروپایی سازمان ملل متحد، حداقل از پادوهای ساواک).
مهمترین ابواب جمعی اداره کل سوم ساواک در فرانسه نیز به شرح زیر بود:

سرلشکر پاکروان (وی دومین رئیس ساواک و جاشنین جلاد بختیار بود. بعداً به عنوان سفیر ایران به فرانسه رفته و اینک از اوائل ماه اکتبر 1978 طبق خبر رادیو ایران مجدداً به ایران بازگشته و عهده‌دار امور مالی وزارت دربار شده است)، سرگرد آریانا (رئیس اسبق ساواک در فرانسه و همکار پسر سپهبد آزموده که بعداً رهسپار ترکیه شد)، پوررستگار (یکی دیگر از مزدوران ساواک که گویا فعلاً در ایران مشغول انجام وظیفه است)، سرهنگ هوشمند (رئیس سابق ساواک همدان و از خویشاوندان سرلشکر فردوست قائم‌مقام ساواک ایران و رئیس دفتر ویژه)، سرتیپ قانع (یکی از رؤسای اسبق ساواک فرانسه)، همایون کیکاوسی (جریان تیر خوردن مرموزانه وی در دو سال پیش سبب هیاهو و جنجال فراوان گشت)، روحانی (وی از مأمورین دفتر ویژه بوده و چند سالی است که تحت عناوین «مذهبی» در  اروپا فعالیت می‌کند)، جهانگیر تفضلی (از مهره‌های بنام و کارکشته رژیم، وی در مقام وزارت اطلاعات موجبات تعطیل صدها روزنامه و مجله و نشریات دیگر را فراهم آورده و اختناق وحشتناک عقیده و جراید را دوچندان نمود. بعدها سفارت ایران در الجزایر به عهده او گذاشته شد)، احسان نراقی (این شخص مرموز و حیله‌گر از مأمورین «سی. آی. ای» و مصدر انواع و اقسام مشاغل بوده است. حیطه فعالیتهای وی اکنون ایران می‌باشد)، استوانی (سرپرست سابق دانشجویان ایرانی در فرانسه)، پرویز عدل (وابسته مطبوعاتی ایران در فرانسه و کارمند اسبق سازمان ملل متحد)، آشتیانی (از کارمندان سابق سفارت ایران در فرانسه)، فرجادی، هدایتی.

شناخته‌شده‌ترین مأموران اداره کل سوم ساواک در نمایندگی آن سازمان در امریکا نیز عبارت بودند از:
سرهنگ فریوری، سرهنگ دانا (وابسته نظامی) خسرو افشار بگلو (عضو انجمن ایران و امریکا)، پورزند (مخبر کیهان که در کالیفرنیا به کار مشغول است)، فریدون شمس (عضو سابق سازمان دانشجویی)، دکتر معبری (دبیر سابق سفارت)، مهندس آذرپور (مسئول امور دانشجویان)، اویسی (کارمند سفارت)، پوران پورزینال، محمد آشتیانی، جواد خاکباز، اسکندر امان‌الهی بهاروند، محمد قراگزلو، قهاری، شفیق عزاز، فلاهاله سبحانی، موهب‌الله سبحانی، داریوش برومند (رهبر بهائیان)، سدهی، دکتر پرویز خطیب دماوندی، پریوش سطوتی، گچ بزانی، سبقتی، منصور اسکندری، سرهنگ مصور رحمانی، دکتر سیاحتگر، علی زارع، رضا تقوی، هاشم امینی دریانی، خانم بدری مستوفی‌الممالکی، هوشنگ ثابتی، کامران امجدی، نعمانی، سیمون غنی‌زاده، مجید کمال، دکتر هوشنگ مقتدر، کامران مشایخی، گله‌داری، ایرج مستوری، حسین ساسان، یدالله مترجمی، میراحمدی، شهیراصفهانی، یحیی دوستدار، خسرو خرمشاهی، بیات، هژیری، بهرام قریب، عباس هدایت وزیری، سیف غفاری، منوچهر شفا، سیروس مسعودی، پازارگاد، ایرج مرعشی، محمد حاج غفوری، دکتر جلیل محمودی، منوچهر مشعوف، دکتر خسرو مستوفی، منصور رفیع‌زاده، ناصر قوش بیگی، دکتر کردنی‌زاده، محمود حشمتی، مرتضی علی‌اکبر، مهندس اکبر نورمنش، هوشنگ محمدی، دکتر مقبل، حسین صاحب، محمدرضا حق‌پرست، علیرضا گودرزی، محمد مروارید، فرهاد نعمانی، هوشنگ پاکسرشت، مهندس حسین آیتی، پرویز الیسون، گودرز شهدائی، علی پارسا، متقی، حسن محمدی نجف‌آبادی، فرهاد عظیما، دکتر محمد زرنگار، مهین حسیبی، احمد جباری، هوشنگ صدیق‌زاده. 
مأموران شناخته شده اداره کل سوم ساواک در ترکیه عبارت بودند از:

منوچهر پاکروان (برادر سرلشکر پاکروان و کارمند ضداخلالگری سنتو)، پریچهر جاویدان (زن منوچهر پاکروان و کارمند سفارت در آنکارا)، سرلشکر صالح (مسئول ساواک)، سرتیپ سبحانی (رئیس سابق ساواک ترکیه)، وثوقی (مأمور مخابرات دفتر ضداخلالگری سنتو)، دکتر شیلاتی (افسر سابق توپخانه و سفیر اسبق ایران در ترکیه)، فرامرز عظیمی (او نیز کارمند دفتر ضداخلالگری سنتو بوده است)، کاظم زادگان (از کارمندان سفارت)، رشیدی، علی یاشار، قمامی، حمیاری.

4. اداره کل چهارم (حفاظت)
اداره کل چهارم ساواک عهده‌‌دار حفاظت و حراست از تمام دوایر، وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و نیز ادارات و تشکیلات ریز و درشت ساواک بود. به طور کلی دو وظیفه عمده زیر برای اداره کل چهارم در نظر گرفته شده بود:
1ـ نظارت بر تهیه و اجرای طرحهای حفاظتی وزارتخانه‌ها و ادارات و مؤسسات دولتی و حکومتی، شامل طرحهای حفاظتی اماکن، اسناد، پرسنل و کنترل اجرای مواد آیین‌نامه مقررات حفاظت وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و حکومتی.
توضیح ـ درجه حساسیت ادارات و مؤسسات دولتی و حکومتی بنا به پیشنهاد ساواک و تصویب هیئت دولت تعیین می‌شد.
2ـ تهیه و اجرای طرحهای کلی حفاظتی ادارات تابعه سازمان اطلاعات و امنیت کشور شامل طرحهای حفاظتی اماکن، اسناد، پرسنل و نظارت بر تهیه و اجرای طرحهای حفاظتی ادارات و کنترل اجرای مواد آئین‌‌نامه 106 ـ 10 مقررات حفاظت داخلی ساواک.
فردوست تعداد نیروهای حفاظتی (پاسداران) اداره کل چهارم ساواک را حدود 800 نفر آورده است. این نیروها علاوه بر وظایف ذکر شده، حفاظت از ساواکهای استانها و شهرستانها، زندانها و بازداشتگاههای ساواک و نیز پایگاههای اطلاعاتی امریکا در نقاط مختلف کشور را نیز برعهده داشته‌اند. در تمام دوایر، سازمانها، وزارتخانه‌ها و مؤسسات بزرگ دولتی، واحدی تحت عنوان سازمان حفاظت تشکیل شده بود که افراد آن عمدتاً از سوی اداره کل چهارم ساواک تعیین می‌شد و مدیریت و نظارت بر فعالیت آنها نیز برعهده ساواک و اداره کل چهارم آن بود.

5. اداره کل پنجم (فنی)
وظایف ادارة کل پنجم ساواک به شرح زیر بود:
1ـ پشتیبانی فنی و عملیاتی سازمانهای تابعه ساواک.
2ـ آماده نگهداشتن و بکار انداختن وسائل فنی.
3ـ بکار بردن فنون زیر در عملیات ضداطلاعات.
انواع مراقبتهای سمعی، سویابی، سانسور، عکاسی، فیلمبرداری، امور چاپ و هنری، گراورسازی و کلیشه‌سازی،‌ تهیه اسناد و پوشش مأمورین کسب اطلاع، تشخیص اصالت اسناد، رفع احتیاجات مکانیکی، الکتریکی و شیمیایی.
4ـ تعمیر وسائل فنی معمول در ساواک (وسائل الکترونیک، مکانیک، مخابراتی و عکاسی).
5ـ تهیه برنامه آموزشی فنی و عملیاتی برای دادن تعلیمات لازم به کارمندان خود اداره کل و به کلیه عناصری که برای کارهای فنی و عملیاتی از سازمانهای دیگر ساواک مأمور می‌شوند.
6ـ نصب و برقراری دستگاههای فنی و وسائل مخابراتی مربوط به ساواک در داخل و خارج کشور.
7ـ تعقیب و مراقبت و دستبرد بنا به درخواست سازمانهای تابعه ساواک.
8ـ تهیه طرحهای فنی و عملیاتی لازم.
9ـ پیش‌بینی و برآورد هزینه طرحهای مصوبه و راهنمائی به اداره کل ششم در تأمین احتیاجات فنی ساواک.
10ـ نظارت فنی در خرید وسائل فنی.
11ـ پیش‌بینی عملیات فنی ساواک برای سالهای آتی.
12ـ تدوین دستورات فنی برای ساواک.
13ـ نظارت در حسن اجرای عملیات فنی.
14ـ بررسی و پژوهش دائم در تحولات و تکامل وسائل فنی و عملیاتی.
15ـ بازرسی و کنترل پرسنل و وسائل فنی.
فردوست مدعی است که در تجهیز و کارآمدی هر چه بیشتر اداره کل پنجم ساواک که وظیفه مهمی در پشتیبانی فنی ـ تکنیکی مأموران ساواک ایفا می‌کرد، نقش مهمی داشت. او می‌گوید که در دوران قائم‌مقامی‌‌اش در ساواک، این اداره کل پیشرفته‌ترین وسائل اطلاعاتی و شنود را در اختیار گرفت. نیروهای اداره پنجم عمدتاً از سوی کارشناسان امریکایی و سیا آموزش می‌دیدند و تلاش می‌شد تیمهای عملیاتی ـ فنی این اداره کل، علاوه بر آموزش کافی، از تجهیزات فنی روزآمد نیز بهره گیرند.

6. اداره کل ششم (امور مالی)
اداره کل ششم عهده‌دار انجام وظایف مالی و حسابداری و بودجه علنی و غیرسری ساواک بود.

7. اداره کل هفتم (بررسی اطلاعات خارجی)
رابطه مستقیمی میان وظایف ادارات کل دوم و هفتم وجود داشت. اطلاعاتی که اداره کل دوم از منابع خارجی و کشورهای هدف جمع‌ می‌کرد، به اداره هفتم ساواک ارسال می‌شد. اطلاعات در این اداره کل بررسی شده و به مراجع مربوطه تسلیم می‌شد.
مجموع وظایفی که برعهده اداره کل هفتم ساواک نهاده شده بود، به شرح زیر است:
1ـ تعیین هدفهای اطلاعاتی و تهیه طرحها و نیازمندیهای اطلاعاتی بر مبنای سیاست عالیه کشور.
2ـ دریافت هرگونه اخبار خارجی لازم مفید برای حظافت امنیت کشور از کلیه منافع و عوامل آشکار.
3ـ پرورش اخبار خارجی دریافتی از کلیه منابع.
4ـ بررسی اطلاعات حاصله تهیه گزارش اطلاعاتی.
5ـ استفاده از گزارشات اطلاعاتی و ارسال آنها به مقامات و مراجع ذینفع.
اداره کل هفتم از قسمتهای زیر تشکیل شده است.
1ـ دفتر
2ـ بخش مستقل ارتباطات خارجی
3ـ بخش مستقل پیمان سنتو
4ـ ادارة بایگانی
ـ بخش فیش
ـ بخش بایگانی
5ـ اداره بهره‌برداری از منابع آشکار
ـ بخش 1: شنود
ـ بخش 2: انتخاب و ترجمه
ـ دایره تهیه بولتن روزانه
6ـ ادارة یکم اخبار جاریه
ـ بخش 1: خاورمیانه
ـ بخش 2: خلیج [فارس]
ـ بخش 3: اکراد
7ـ اداره دوم اخبار جاریه
ـ بخش 1: آسیای مرکزی
ـ بخش 2: افریقا
ـ بخش 3: اروپا و امریکا
8ـ اداره بررسی موضوعات
ـ بخش نظامی
ـ بخش اقتصادی
ـ بخش سیاسی و حقوقی
ـ بخش کمونیزم.

8. اداره کل هشتم (ضدجاسوسی)
اداره کل هشتم ساواک از دوایر مهم این سازمان محسوب می‌شد و عمده وظایف آن شامل «عملیات ضدجاسوسی و مقابله با اقدامات عوامل خارجی در مرکز یا مناطق دیگر ایران که هدف برخی از کشورها بود» می‌شد.  وظایف اداره کل هشتم به شرح زیر تعیین شده بود:
1ـ شناسائی بیگانگان و کنترل فعالیتهای آنها.
2ـ شناسائی مؤسسات و سازمانهای قانونی و غیرقانونی بیگانه و کنترل فعالیت آنها.
3ـ تعیین و تشخیص هدفها و نقشه‌‌های بیگانگان در ایران و روش کار آنها به منظور رسیدن به این هدفها.
4ـ کشف شبکه‌های جاسوسی و اقدامات تدافعی و تهاجمی به منظور خنثی کردن فعالیتهای مزبور.
5ـ کشف فعالیتهای مضره و غیرقانونی بیگانگان مقیم ایران و خنثی نمودن آنها.
6ـ دستگیری و بازجوئی به منظور تشکیل پرونده مقدماتی جاسوسان و عمال و ایادی بیگانگان و ارسال آن به مقامات قضائی مسئول.
سازمان اداری و ترکیب دوایر مختلف اداره کل هشتم ساواک شامل بخشهای زیر می‌شد:
1ـ دفتر
2ـ شعبه مستقل قضائی
3ـ بخش مستقل مترجمین
4ـ بخش مستقل فیش و بایگانی
5ـ اداره یکم (کنترل بیگانگان)
ـ بخش 1: امور معاودین، مهاجرین، پناهندگان، متجاوزین، ایرانیان
ـ بخش 2: امور بیگانگان مقیم ایران
ـ بخش 3: کنترل فرودگاهها و مرزها
ـ شعبه کنترل مؤسسات بیگانه
ـ شعبه کارت تردد.
6ـ اداره دوم (عملیات و بررسی شوروی و اقمار)
ـ بخش 1: عملیات کشورهای شوروی
ـ بخش 2: عملیات کشورهای شوروی
ـ بخش 3: بررسی
7ـ اداره سوم (عملیات و بررسی کشورهای عربی و همجوار)
ـ بخش 1: عملیات کشورهای عربی
ـ بخش 2: عملیات کشورهای همجوار آسیایی
ـ بخش 3: سایر کشورهای جهان
8ـ بخش تحقیق.
در آغاز تشکیل ساواک، اداره کل هشتم ساواک هنوز وجود خارجی نداشت و امور ضدجاسوسی برعهده اداره دوم از زیرمجموعه‌های اداره کل سوم قرار داشت. اما چند سال بعد و در سال 1338، ضرورت ایجاد اداره کل مستقلی برای انجام امور ضدجاسوسی موجبات تشکیل اداره کل هشتم را فراهم آورد و به تدریج حیطه فعالیت آن در سراسر کشور (به‌ویژه در مناطق حساس سیاسی و استراتژیک) و نیز برخی نمایندگیهای ساواک درخارج از کشور گسترش یافت.
برخی از مهمترین ساواکهای استانها و شهرستانها که اداره کل هشتم ساواک در آنها بخش ویژه‌ای به خود اختصاص داده بود عبارت بودند از:
خراسان (برای روسها و افغانها)، گرگان و گنبد (برای روسها و ترکمنها)، انزلی و بوشهر (برای روسها)، جلفا (برای روسها)، رضائیه (برای آسوریها)، آبادان و اهواز و خرمشهر (برای حاکم نشینهای خلیج و عراق و کنسولگریهای کشورهای مختلف)، بوشهر و بندرعباس (برای حاکم‌نشینهای خلیج)، سیستان و بلوچستان (برای مراقبت روی بلوچها و افغان)، اصفهان (برای ارامنه، پس از احداث ذوب‌آهن فوق‌العاده تقویت شد)
حسین فردوست اداره کل هشتم ساواک را مورد توجه سیا و MI6 می‌داند و معتقد است این دو سرویس، برای تقویت هرچه بیشتر این اداره کل از هیچ تلاشی فروگذار نکردند و رابطه بسیار نزدیک و مستقیمی میان نمایندگان سیا و MI6 در تهران با اداره کل هشتم برقرار بود.  

9. اداره کل نهم (تحقیق)
اداره کل نهم (تحقیق) طی سالهای بعد توسط حسین فردوست تأسیس شد تا امور مربوط به تحقیق را انجام دهد. اسرائیل و مسئول اداره کل تحقیق موساد در روند تشکیل و چگونگی فعالیت اداره کل نهم ساواک نقش داشتند. به دنبال آموزشهای آنان بود که فردوست با یاری برخی نیروهای ساواک، اداره کل نهم را پایه‌گذاری کرد و به تدریج حیطه فعالیت آن در تهران و سایر ساواکهای کشور گسترش یافت.
حیطه عمل و وظایف اداره کل نهم (تحقیق) در موارد زیر تعیین شده بود:
1ـ اجرای هرگونه تحقیق ـ بررسی سوابق و یا کسب اطلاعات لازم دربارة موارد زیر:
الف) تحقیق صلاحیت استخدام در ساواک و تحقیق صلاحیت استخدام و یا ادامه خدمت در سازمانهای حساس دولتی و ملی.
ب) تحقیق دربارة اشخاص مظنون.
ج) کسب اطلاعات متفرقه.
2ـ اجرای تحقیقات و بررسیها دربارة افراد ـ پرسنل سازمانها و کسب اطلاعات متفرقه لازم صرفاً بنا به درخواست مقامات مسئول در حدود خواسته شده انجام می‌شود.
توضیح: این اداره مسئولیت بررسی موضوعات را نداشت.

10. اداره کل دهم
در برخی منابع از ادارة کل دهمی هم برای ساواک نام برده شده است، اما حیطه وظایف متناقضی برای آن ذکر شده است. در خاطرات حسین فردوست  اشاره‌ای به اداره کل دهم نشده است. در بولتنها و اسناد برجای مانده از ساواک هم اشارة آشکاری به این اداره کل وجود ندارد. اما در خاطرات دو تن از مدیران ارشد ساواک مطالب کوتاه و در عین حال متناقضی به چشم می‌خورد. منوچهر هاشمی مدیرکل ادارة هشتم ساواک در این باره چنین نوشته است:
اداره کل دهم: وظیفه آموزش پرسنل ساواک بر حسب نیازهای هر واحد، از زبان خارجی تا دوره‌های فنی، مثل آموزش خط‌شناسی، آموزش بازجوئی، آموزش بررسی اطلاعات و تهیه گزارش، مخابرات، حفاظت و غیره در این اداره کل متمرکز بود.
عیسی پژمان، برخلاف هاشمی، وظیفه این اداره کل را انجام امور بهداری و پزشکی ثبت کرده است:
ادارة کل دهم ـ همان ادارة سابق بهداری، در ضمن ادارة کل یکم بود که به لطف ارتشبد نصیری به خاطر سرتیپ دکتر لطیفی به اداره کل بهداری تبدیل و سرتیپ دکتر لطیفی عنوان مدیرکلی پیدا کرد. اداره بهداری از ابتدای تشکیل ساواک از عده‌ای از پزشکان نظامی و غیرنظامی مجرب و کاردان و علاقمند به کار و حرفه خود سازمان یافت. درجه‌داران پزشکیار نیز از میان بهترین معین پزشکان ارتش انتخاب شدند. به علت شرکت نویسنده در عملیات شمال عراق در جنگ کردها با ارتش عراق از عده‌ای از پزشکان و معین‌پزشکان اداره بهداری برای معالجه و مداوای بیماران و زخمیها و غیره در بیمارستانهای صحرائی که در عقب جبهه و در نقاط مختلف مستقر بود استفاده شد.

ساواک تهران

تا مدتها پس از تشکیل ساواک، ساواک تهران نُه ساواک دیگر را تحت مدیریت داشت که عبارت بودند از ساواکهای ورامین، شهر ری، شمیران، دماوند، کرج، بلوار، امیریه، امجدیه و بازار. چهار ساواک اخیر که در مناطق مختلف شهر تهران فعالیت می‌کردند، تحت عنوان ساواک شمال غرب، ساواک شمال شرق هم معروف بودند. پس از مدتی ساواکهای دماوند و ورامین از حوزه استحفاظی ساواک تهران خارج شده و تحت مدیریت ساواک سمنان قرار گرفتند؛ ساواکهای چهارگانه سطح شهر تهران هم منحل شده و در ساواک مرکزی تهران، دفاتری برای کنترل این مناطق تشکیل شد و گزارشات آن مستقیماً در اختیار رئیس کل ساواک قرار می‌گرفت. 

ساواک استانها و شهرستانها

ساواک استانها شامل مقامات و بخشهای زیر می‌شد:
1ـ رئیس
2ـ معاون
3ـ دفتر
4ـ شعبه امنیت
ـ بخش فعالیتهای پنهانی و موزه
ـ بخش کشف و گزارش نارضایتیها
5ـ شعبه حفاظت
6ـ شعبه فنی
7ـ شعبه تحقیق
8ـ شعبه برون‌مرزی
9ـ شعبه ضدجاسوسی

ساواک استانها شمایی کوچک از نمودار سازمانی تشکیلات کل ساواک بود. علاوه بر ریاست و معاون ساواک در استانها که نماینده تام‌الاختیار رئیس کل ساواک محسوب می‌شدند، دفتر ساواک استانها علاوه بر امور دفتری وظایف اداره کل یکم و اداره کل ششم را انجام می‌‌دادند؛ شعبه امنیت ساواک استانها در حکم اداره کل سوم ساواک عمل می‌کرد؛ فعالیت شعبه حفاظت هم مشابهت تامی با وظایف اداره کل چهارم ساواک داشت؛ وظایف شعبه فنی در راستای وظایف اداره کل پنجم بود، وظایف شعبه تحقیق ساواک استانها، مشابه وظایف و فعالیت اداره کل نهم بود، شعبه برون‌مرزی که عمدتاً در استانهای مرزی کشور فعال بود، متناظر با اداره کل دوم ساواک عمل می‌کرد و فعالیت شعبه ضدجاسوسی هم «متناظر ادارة کل هشتم» ساواک بود.

ساواک شهرستانها بسیار محدود بود و عمدتاً شامل یک رئیس، دو یا سه رهبر عملیات و چند نگهبان می‌شد.  ضمن اینکه برحسب ضرورت ساواک در برخی از شهرهای کشور دوایر یا شعباتی ویژه دایر می‌کرد.
اولین مرکز استانی ساواک در خراسان و فارس تشکیل شد. استان خراسان به دلیل همجواری با اتحاد جماهیر شوروی و استان فارس به دلیل اشراف به مرزهای جنوبی کشور، در اولویت تأسیس مرکز استانی ساواک قرار گرفتند.  با این حال مسائل داخلی استانها به تدریج در کانون توجهات ساواکهای استانها قرار گرفت و مسائل ضدجاسوسی و خارجی در اولویت دوم قرار گرفت. ایجاد امنیت داخلی و جلوگیری از گسترش مخالفتهای سیاسی و نیز نظارت بر امور حکومتی در استانها و نظایر آن، بیشترین دغدغه خاطر ساواک استانها را تشکیل می‌داد. 

نیروهای ساواک

درباره تعداد کارمندان و کارکنان ساواک و نیز کیفیت استخدام و به کارگیری آنان اطلاع دقیقی وجود ندارد. بسیاری از کارکنان آغازین سالهای شکل‌گیری ساواک، عمدتاً شامل افسران و ارتشیان بازنشسته می‌شدند و بسیاری از آنان در سرکوبهای دوران پس از کودتای 28 مرداد 1332 نقش چشمگیری داشتندو در فرمانداری نظامی از همکاران نزدیک تیمور بختیار محسوب می‌شدند. منصور رفیع‌زاده آخرین نماینده ساواک در امریکا در این باره چنین نوشته است:
هنگامی که ساواک در سال 1957 تأسیس شد بسیاری از افرادی که در مأموریتهای کثیف شاه دست داشتند به کار گمارده شدند.

سالها بعد، هنگامی که برای تعطیلات در تهران بودم، یکی از بدنام‌ترین این افراد در مقابلم سبز شد. او می‌‌دانست که من چه کاره هستم و خواهش کرد سفارش او را به تیمسار نصیری بکنم. من بلافاصله او را شناختم. وی در زمان اعتراضات دانشجویی، زندانبان من بود. او با افتخار از کارهای خود و شرکت در قتل شیرازی  سخن گفت. هنگامی که برای دانستن جزئیات پافشاری کردم وی با گستاخی در مورد شب آتش‌سوزی در سال 1953 گفت: «من فردی بودم که در حالیکه چند نفر شیرازی را گرفته بودند، نفت بر سر و بدن او ریختم، چون لباسهای خودم نیز نفتی شده بود، نمی‌توانستم او را آتش بزنم چون ممکن بود لباسهای خودم هم آتش بگیرد. یکی دیگر از مأمورین زندان کهنه‌ای را آتش زد و به طرف او پرتاب کرد...

ارتش شاه ظرفیت نداشت بیشتر از سربازانش، تیمسار و ارتشبد داشته باشد. اما یک سرهنگ هم، یک آدم است. مگر چند سال می‌تواند منتظر رسیدن درجه‌ای تازه و ارتقاء مقام باشد؟ این مشکل را، در آن سنوات، چنین حل کرده بودند که سرهنگان زایده را از ارتش می‌راندند. اما برای جلوگیری از نارضایی، آنان را جیره‌خور ساواک می‌ساختند. با دریافت حقوق همین‌گونه مدیریتها که افزون بر حقوق بازنشستگی به آنان عطا می‌شد. و از آنان توقع نظارت و گزارشهایی داشتند که باید به ساواک می‌فرستادند.

در همان حال به تدریج گروهی از توده‌ای‌ها و سایر گروههای تواب و وابسته به جریانهای سیاسی چپ، به خدمت ساواک درآمدند.

نیروهای شاغل در ساواک، ترکیب نامتجانسی از گروههای مختلف نظامی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور بودند که در سطوح مختلف در خدمت اهداف و خواسته‌‌های ساواک به فعالیت مشغول بودند. گفته می‌شد بسیاری از رجال درجه اول کشور که در رأس مهمترین مدیریتهای اداری و سیاسی قرار داشتند، از اعضای رسمی و غیررسمی ساواک به شمار می‌روند.

درباره تعداد کارکنان ساواک هم نظرات مختلفی ارائه شده است. در برخی منابع تعداد کارکنان رسمی و حقوق‌بگیر ساواک تا بیش از هفت هزار تن اعلام شده است.  در برخی منابع گفته شده که ساواک در سالهای اولیه، حدود 2000 تا 2400 کارمند رسمی داشت که این تعداد در اواخر دهة 1340 به 7 تا 10 هزار تن افزایش یافت، این تعداد غیر از دهها هزار نفری بود که به صورت غیررسمی با ساواک همکاری می‌کردند.  برخی منابع، تعداد کارمندان رسمی ساواک را تا اواخر دهة 1340، حدود 5500 نفر برشمرده‌اند که بایستی این رقم طی دهة پایانی حکومت پهلوی افزایش یافته باشد.  آمارهای غیررسمی دیگری نیز تعداد کارکنان رسمی ساواک را حدود 3 تا 3500 تن ذکر می‌کنند. به غیر از نیروهای رسمی ساواک، همکاران غیررسمی بسیاری نیز برای آن برشمرده‌اند. در محافل سیاسی و اجتماعی داخلی معاصر دوره انقلاب شایع بود که «از هر سه ایرانی یک نفر عضو ساواک است»  در همان حال، آمده که در اواخر دهة 1340 ساواک «55000 خبرچین داشت» که سالانه مبالغی هنگفت برای ساواک هزینه برجای می‌‌نهاد.

در برخی گزارشات، تعداد خبرچینان و همکاران غیررسمی ساواک بین 20 تا 30 هزار نفر اعلام شده که در قالب «خبرچین و گردن کلفت» در خدمت اهداف ساواک بودند.
ساواک از نظر نیروی انسانی و نیروهای رسمی و غیررسمی در نقاط مختلف کشور و نیز در بخشهای مختلف جهان، کمبودی نداشت و علاوه بر نیروهای رسمی، شمار داوطلبان خدمت و همکاری با ساواک نیز قابل‌توجه بود.
در انتخابات مدیران ارشد ساواک و به‌ویژه رئیس کل ساواک، شاه نقش مستقیمی داشت و جایگاه ظاهری رئیس ساواک به عنوان معاون نخست‌وزیر، هیچ‌ حق انتخابی برای رؤسای وقت دولت در پی نداشت.

مقررات داخلی کارمندان ساواک

ساواک برای کارمندان و کارکنان خود مقررات و آئین‌نامه مفصل و در عین حال سفت و سختی تنظیم و تدوین کرده بود که نیروهای آن را مقید می‌ساخت بر اساس ملزومات ویژه اداری ـ امنیتی ساواک رفتار کنند و تمام اصول و ویژگیهای یک سازمان امنیتی ـ اطلاعاتی را در رفتار اداری ـ پرسنلی خود رعایت نمایند. مقررات داخلی ساواک برای تمامی پرسنل و مستخدمین آن وظایف ویژه‌ای مقرر می‌کرد.
تمام کسانی که به انحاء گوناگون به استخدام ساواک درمی‌آمدند و همکاری‌شان با بخشهای مختلف این سازمان آغاز می‌شد از سوی حفاظت ساواک تحقیقاتی دربارة آنان صورت می‌گرفت و بر اساس سمت و شغلی که به آنها واگذار می‌شد مراحل و مراتب گزینش متعددی داشتند.

کسانی که در ساواک (به‌ویژه در امور حساس) به کار گرفته می‌شدند به طور دائم تحت کنترل و مراقبت حفاظتی قرار داشتند و دائماً در معرض آزمایشات حفاظتی آن سازمان بودند.
ساواک بر اساس شغل رسمی که به کارکنان و پرسنل واگذار می‌کرد چهار نوع آزمایش حفاظتی ـ گزینشی را دربارة آنان اعمال می‌کرد که عبارت بود از: 1ـ بررسی سوابق شخصی 2ـ بررسی سوابق شخصی بستگان و معاشران نزدیک 3ـ آزمایش محدود و 4ـ آزمایش کامل. 

نظام اداری حاکم بر ساواک همچنین کارمندان و کارکنان آن را ملزم می‌کرد شئون اداری ویژه سازمان را مراعات کنند.
کارمندان و کارکنان ساواک به دو دسته رسمی و غیررسمی تقسیم می‌شدند که مقررات اداری ویژه ساواک برای به کارگیری و استخدام هر یک از آنان شرایط خاصی داشت.

ماده 33: مقامات سازمان اطلاعات و امنیت کشور به ده مقام زیر تقسیم می‌شود:
الف ـ مقام 10 مدیران کل
ب ـ مقام 9 معاونین ادارات کل
پ ـ مقام 8 رؤسای ادارات
ت ـ مقام 7 رؤسای بخش
ث ـ مقام 6 رؤسای دوائر
ج ـ مقام 5 رؤسای شعب
چ ـ مقام 4 کارمندان درجه 1
ح ـ‌ مقام 3 کارمندان درجه 2
خ ـ‌ مقام 2 کارمندان درجه 3
د ـ مقام 1 کارمندان درجه 4

ساواک برای چگونگی برخورد با تخلفات اداری کارکنانش هم مقررات ویژه‌ای را وضع کرده بود.
ساواک برای نظارت بر حسن انجام امور محوله از سوی کارکنان و پرسنل مربوطه، به فواصل مختلف به بازرسی از محل کار و مأموریت نیروهایش می‌پرداخت و برای این بازرسیها اهداف، شرایط و ویژگیهایی قایل شده بود.
از آنجایی که در بسیاری از مناطق و شهرها کارمندان ساواک در خانه‌ها و منازل سازمانی ساواک مسکن می‌گزیدند، تشکیلات اداری ـ حفاظتی ساواک درباره ویژگیهای این منازل و چگونگی سکونت در آنها، شرایط و مقررات خاصی از نظر حفاظتی ـ امنیتی قائل شده بود.

نهایتاً اینکه ساواک برای چگونگی بهره‌گیری کارمندان و پرسنل آن سازمان از تعطیلات رسمی کشور، استفاده از نشانهای خارجی و لباسهای تشریفاتی، ساعات حضور در محلهای خدمت و غیره نیز دستورالعملهای ویژه‌ای تعیین و کارکنانش را به مراعات آن ملزم می‌ساخت.
آنچه آمد از مهمترین مقررات و آئین‌نامه‌های ویژه امنیتی ـ حفاظتی تشکیلات اداری ساواک بود که کارکنان و نیروهای این سازمان در سطوح مختلف را به رعایت آن ملزم می‌ساخت.

اسناد و مکاتبات

اسناد و نامه‌های متبادله میان دوایر و بخشهای مختلف ساواک با یکدیگر و نیز نامه‌‌نگاریها و مراسلات ساواک با خارج از ساواک، براساس ضوابط ویژه‌ای صورت می‌گرفت. علاوه بر اینکه تشکیلات اداری ساواک مقررات و آئین‌نامه‌های خاصی برای چگونگی تدوین و نگارش نامه‌ و سایر مکاتبات اداری و غیره تعیین کرده بود، نگهداری اسناد محرمانه، سری و طبقه‌بندی اسناد و بهره‌گیری از اسامی و کلمات مستعار و اعداد رمز نیز از نظم و قاعده‌ای خاص پیروی می‌کرد.

در مکاتبات و نامه‌‌نگاریهای محرمانه ساواک از اسامی مستعار و رمز بهره‌ برده می‌شد. مکاتبات حساس که از نقاط مختلف کشور و نیز خارج از کشور صورت می‌گرفت، بیش از هر مورد دیگری از اسامی، اعلام و اعداد رمز استفاده می‌شد. بخش رمز و کشف رمز از مهمترین دوایر ساواک محسوب می‌شد. علاوه بر اینکه بسیاری از مدیران و اعضای ارشد ساواک در مکاتبات معمولی از اسامی و اعداد رمز استفاده می‌کردند، در موارد بسیاری مکاتبات و مراسلات ساواک با بخشهای مختلف آن در داخل و خارج از کشور، به طور کلی به وسیله حروف رمز صورت می‌گرفت.

بسیاری از دوایر، نمایندگیها، مأموران و پایگاههای ساواک در داخل و خارج از کشور، با اسامی و اعداد رمزی که هر از چندگاه تغییر می‌‌‌کرد قابل شناسایی بود. برخی از مهمترین رجال کشور نیز که در رأس همه آنها شخص شاه قرار داشت، در مکاتبات ساواک با اسامی و اعداد رمز ذکر شده‌اند. برای نمونه در بسیاری از اسناد ساواک برای شاه اسامی رمز و مستعار «منصور»، «نیکنام» و عدد رمز «66» ذکر شده است.
در اسناد ساواک واژه‌های رمزی که نمایانگر مقامات ساواک است بر اساس نام روزهای هفته به کار رفته است. معمولاً در پایان مکاتبات و اسناد به ترتیب شنبه تا چهارشنبه ذکر شده است. مفهوم این اسامی رمز به شرح زیر است:
نظریه شنبه: نظریه منبع نفوذی ساواک (گزارشگر) است که از طریق مشاهده مستقیم یا از راههای دیگر کسب خبر نموده و ارائه شده است.

نظریه یکشنبه: نظریه رهبر عملیات است که پس از گزارش منبع نفوذی آن را تأیید یا تحلیل می‌کند. رهبر عملیات مسئولیت مستقیم کنترل منبع و هدایت وی را به عهده دارد.
نظریه دوشنبه: نظریه رئیس دایره عملیات است.
نظریه سه‌شنبه: نظریه امنیت داخلی است و در اداره کل، رئیس بخش است.
نظریه چهارشنبه: نظریه رئیس سازمان اطلاعات و امنیت منطقه و در ادارة کل، رئیس اداره است.
تقریباً در همة اسناد ساواک برای ساواک استانها، شهرستانها، ادارات کل ساواک و دوایر و زیرمجموعه‌های آنها اعداد و حروف رمزی هم ذکر شده که نمایانگر مبدأ و یا مقصد مکاتبات و مراسلات بوده است. مهمترین این اعداد رمز و موارد استفاده از آن به شرح زیر بود:

1 ه‍ (ساواک گیلان)، 2 ه‍ (ساواک مازندران)، 3ه‍ (ساواک آذربایجان شرقی)، 4 ه‍ (ساواک آذربایجان غربی)، 5 ه‍ (ساواک کرمانشاه)، 6 ه‍ (ساواک خوزستان)، 7 ه (ساواک فارس)، 8 ه‍ (ساواک کرمان)، 9 ه‍ (ساواک خراسان)، 10 ه‍ (ساواک اصفهان)، 11 ه‍ (ساواک سیستان و بلوچستان)، 12 ه‍ (ساواک کردستان)، 13 ه‍ (ساواک همدان)، 14 ه‍ (ساواک سمنان)، 15 ه‍ (ساواک لرستان)، 16 ه‍ (ساواک بوشهر)، 17 ه‍ (ساواک هرمزگان)، 18 ه‍ (ساواک کهگیلویه و بویراحمد)، 19 ه‍ (ساواک چهار محال و بختیاری)، 20 ه‍ (ساواک تهران)، 21 ه‍ (ساواک قم)، 22 ه‍ (ساواک اراک)، 23 ه‍ (ساواک قزوین)، 24 ه‍ (ساواک ایلام)، 25 ه‍ (ساواک زنجان)، 26 ه‍ (ساواک یزد) بوده‌اند.

همچنین مبداء یا مقصد نامه‌ها و گزارشات مربوط به اداره کل سوم ساواک (امنیت داخلی) به اعداد رمز عنوان شده است. اداره کل سوم از هفت بخش تشکیل می‌شد که عبارت بودند از: 1 مدیریت کل  اداره کل سوم 2 اداره یکم عملیات و بررسی 3 اداره دوم عملیات و بررسی 4 اداره سوم کل سوم 5 اداره چهارم کل سوم 6 اداره پنجم کل سوم 7 اداره ششم کل سوم.

اجزاء اداره یکم عملیات و بررسی شامل: 310 (دفتر اداره یکم عملیات و بررسی)، 311 (بخش احزاب و دستجات کمونیستی)، 312 (بخش احزاب و دستجات سیاسی و مذهبی افراطی)، 313 (بخش هدفهای تازه و فعالیتهای مربوط به عرب زبانان ناراحت و بلوچهای حاد ایرانی)، 314 (اکراد)، 315 (فعالیتهای خارجی) و 316 (روحانیون و مقامات مذهبی) بوده است.

اجزاء اداره دوم عملیات و بررسی شامل:
320 (دفتر اداره دوم عملیات و بررسی)، 321 (بخش دانشگاه تهران)، 322 (بخش دانشگاهها و مراکز عالی آموزش تهران)، 323 (بخش دانشگاهها و مراکز عالی آموزشی استانها و شهرستانها) و 324 (بخش آموزش و پرورش و مدارس در تهران و استانها و شهرستانها) بوده است.
اجزاء اداره سوم کل سوم شامل: 330 (دفتر اداره سوم کل سوم)، 331 (بخش ممالک اسکاندیناوی و اروپای شرقی)، 332 (بخش کشورهای اروپای غربی)، 333 (بخش امریکا و کانادا و امریکای جنوبی و مرکزی) و 334 (بخش خاورمیانه و کشورهای عربی و ممالک قاره آسیا و افریقا) بوده است.
اجزاء اداره چهارم کل سوم شامل: 340 (دفتر اداره چهارم کل سوم)، 341 (بخش احزاب و دستجات راست، انجمنها و اتحادیه‌های دولتی و خصوصی)، 342 (بخش وزارتخانه‌ها و ادارات و سازمانهای دولتی)، 343 (بخش کارگری)، 344 (بخش اصناف و بازرگانان)، 345 (بخش کشاورزی و امور زراعی)، 346 (بخش عشایر و قاچاق اسلحه و مهمات و کالا)، 347 (بخش جراید و سینما و تلویزیون9، 348 (بخش نارضایتیهای عمومی) و 349 (بخش روابط عمومی) بوده است.
اجزاء اداره پنجم کل سوم شامل: 350 (دفتر اداره پنجم کل سوم)، 351 (بخش دکترین و آموزش و سازمان و وظایف رهبران عملیات امنیت داخلی)، 352 (بخش سانسور و کنترل مکاتبات) و 353 (بخش منابع و مأموران و گروههای تعقیب و مراقبت) بوده است.
اجزاء اداره شش کل سوم شامل: 360 (دفتر اداره ششم کل سوم)، 361 (بخش فیش)، 362 (بخش بایگانی) و 363 (بخش بررسی و تجزیه) بوده است.
دربارة طبقه‌بندی شکل و محتوای اسناد و مدارک ساواک تاکنون مطالعه و بررسی قابل توجهی صورت نگرفته است. مهمترین و مستندترین پژوهش مقاله کوتاهی است که توسط آقای کریمی تحت عنوان «اسناد ساواک و نقش آنها در روشن ساختن زوایای تاریک تاریخ» در مجموعه مقالات همایش اسناد و تاریخ معاصر به چاپ رسیده است. وی اسناد ساواک را بر اساس محتوا و شکل به سه دوره کلی (دوره ریاست تیمور بختیار، دوران بازسازی ساواک توسط فردوست و دوره سیطره نصیری بر ساواک) تقسیم می‌کند و معتقد است که اسناد دوره اول ساواک شباهت تامی به گزارشات و اسناد شهربانی دارد. اما دوره‌های بعد، تغییراتی در شکل و محتوای گزارشات پدید آمده است. وی در این باره چنین توضیح داده است:

با نگاهی گذرا به اسناد و بقایای کار ساواک، از لحاظ اداری آن را به سه دوره یعنی: دوره اول: تشکیل ساواک و ریاست تیمور بختیار، دورة دوم: بازسازی به کمک فردوست و دوره سوم: دوره حاکمیت نصیری بر ساواک تقسیم کرد که شاخصه دوره اول شباهت تهیه و تنظیم گزارشها ـ از لحاظ شکل و محتوا ـ به شهربانی است و شاخصه دوره سوم تغییرات شکلی و محتوایی در کسب خبر و ارزیابی آن است.

در دوره اول ریاست بختیار بر ساواک، شباهت کار با شهربانی به این دلیل بود که هم، بعضی از کارمندان اداره دوم شهربانی به ساواک منتقل شده بودند و هم منابع انسانی شهربانی به ساواک وصل شده بودند، و غالب گزارشها از سوی مأمورین تنظیم می‌شد و فرم مورد استفاده نیز در مقایسه با دورن سوم بسیار ساده و ابتدایی بود. اما بعد از بازسازی ساواک که توسط ارتشبد فردوست و با کمک گرفتن از عناصر اطلاعاتی اسرائیل در قبال واگذاری پایگاهی در غرب ایران به آنان، صورت گرفت، شاهد تحولاتی در فرم و کیفیت گزارشها هستیم. همچنین از منابع دیگر کسب خبر از قبیل استراق سمع، تعقیب و مراقبت، سانسور پستی و ... نیز در مواقع خاص استفاده می‌شد.

به همین دلیل یکی از مواد آموزشی کادر ساواک «گزارش‌نویسی» بود که اکثریت قریب به اتفاق آنان موظف به گذراندن این دوره بودند.
اسناد موجود نشان‌دهنده آن است که ساواک در این رابطه در تماس با سرویسهای اسرائیل، امریکا، انگلیس، آلمان غربی و فرانسه در زمینه تنظیم آگهی خبر که فرم مربوطه جهت درج گزارشهای منابع در آن بوده، از کمکهای آنان بسیار بهره برده است. در واقع با آموزشهایی که هم کارمندان دیده‌اند و هم به منابع داده شده آنان در قالب فرم مذکور به 5 سئوال اصلی و کلیدی کی، کجا، کی، چگونه و چرا، پاسخ می‌داده‌اند و در کنار آن منبع و منشأ معلوم می‌گردیده، اشارات اداری و پس از متن خبر، در پایان ارزیابی آن نیز توسط سلسله مراتب اداری معین می‌شده است.

در محتوا نیز می‌توان به 2 نکته اشاره داشت: یکی اینِکه در نگارش اخبار و اطلاعات، در نقل قول و در جملات منقول، افعال معلوم را به افعال مجهول تغییر می‌دادند و دیگر اینکه ضمایر اول شخص را به سوم شخص تبدیل می‌نمودند که در اکثر گزارشها به وضوح قابل مشاهده است.

در سالهای نخست شکل‌گیری و فعالیت ساواک، گزارش و اسناد تهیه شده به ندرت تکثیر و یا نسخه‌برداری می‌شد و سابقه پرونده‌ها و اسناد عمدتاً در یک رده یا یگان نگهداری می‌شد. اما به تدریج از گزارشات و پرونده‌های تشکیل شده، نسخه و کپی‌های متعددی تهیه می‌شد و بر اساس احتمال استفاده از آنها در رده‌های مختلف بایگانی می‌شد. برای نمونه هرگاه گزارش ساواک حاوی مطالبی دربارة افراد مختلفی بود به تعداد افراد نام برده شده (البته مهم) از آن اسناد و گزارشات نسخه‌برداری می‌شد و پرونده‌های متعددی تشکیل می‌گردید و در مکانهای مختلف نگهداری می‌شد. به طور متوسط پرونده و یا گزارش ساواک در سه تا شش جای مختلف بایگانی و نگهداری می‌شد.  اسناد موجود در ساواک به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شد: 1ـ سوابق انفرادی 2ـ سوابق موضوعی:

سوابق انفرادی خود به انواع: پرونده‌های پرسنلی ساواک، پرونده‌های حفاظتی ساواک، پرونده‌های تعیین صلاحیت، پرونده‌های منابع، پرونده‌های سوژه‌های ساواک و از این قبیل تقسیم می‌شود.
سوابق موضوعی که شامل: پرونده موضوعی گروههای مختلف، پرونده‌های موضوعی ـ اداری ساواک، پرونده‌های بررسیهای خارجی و از این قبیل می‌گردد.
منابع کسب خبر و گزارش ساواک، شامل عوامل انسانی و نیز وسایل فنی و یا ترکیبی از مشارکت عوامل و نیروی انسانی با وسایل و تجهیزات فنی بود.
ساواک برای ارزیابی و سنجش درجه اعتبار اخبار و گزارشاتی که از منابع مختلف کسب می‌کرد، از حروف و اعداد رمزی استفاده می‌کرد. هر یک از حروف و اعداد بیانگر درجه اعتبار خبر و منبع ارائه کننده آن بود.

در گزارشها و اسناد ساواک به قسمتی به نام تقویم منبع برمی‌خوریم که با روش ترکیب حروف و اعداد هم، منبع و هم، خبر کسب شده مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. حروف مربوط به ارزیابی منبع و اعداد مربوط به ارزیابی خود خبر بود. این حروف و اعداد به شرح زیر تبیین می‌شود:
الف: کاملاً مورد اعتماد.
ب: معمولاً قابل اعتماد.
ج: تقریباً قابل اعتماد.
ه‍ : قابل اعتماد نیست.
و: غیرقابل قضاوت است.

همان‌گونه که مشاهده می‌‌نمایید این موارد کاملاً مربوط به فرد خبردهنده و ارزیابی اوست. و اما اعداد:
1ـ از منابع دیگر تأیید شده است.
2ـ به احتمال قوی صحت دارد.
3ـ ممکن است صحیح باشد.
4ـ مشکوک است.
5ـ غیرقابل قضاوت است.

حال برای اینکه بهتر متوجه ارزیابی خبر و منبع شوید مثال ترکیبی را بیان می‌‌نمایم. مثلاً اگر تقویم منبعی «ب ـ 3» باشد معنی و مفهوم این ارزیابی آن است که منبع موردنظر معمولاً قابل اعتماد بوده و فردی است که غالباً اخبار را صحیح شنیده و منتقل می‌نماید ولی خبر کسب شده 50% احتمال صحت دارد و لذا تحقیق بیشتری را در این زمینه می‌طلبد؛ هم از ناحیه هدایت مجدد منبع مذکور نسبت به تکمیل مطالب اظهار شده و هم از ناحیه عوامل دیگر.
ساواک برای طبقه‌بندی نامه‌ها، مکاتبات، سوابق و اسناد، مقررات و آئین‌نامه‌های امنیتی ـ حفاظتی ویژه‌ای تدوین کرده بود.
برای انهدام اسناد و مدارکی که دیگر حفظ و بایگانی آن به مصلحت تشخیص داده نمی‌شد، دستورالعمل حفاظتی ـ امنیتی خاصی تدوین شده بود و مسئولان امر صرفاً با رعایت موازین اعلام شده می‌توانستند به نابودی و انهدام اسناد اطلاعاتی ـ امنیتی و غیره اقدام کنند.

نشریات اطلاعاتی ـ خبررسانی داخلی

ساواک برای تغذیه اطلاعاتی ـ خبری و جهت‌دهی فکری ـ سیاسی کارکنان خود در رده‌های مختلف، نشریات داخلی و محرمانه متعددی چاپ و در اختیار اعضا قرار می‌داد. این نشریات که عمدتاً به صورت ادواری چاپ می‌شد، به غیر از بولتنهای ویژه و گاه و بیگاه ساواک درباره مسائل، مباحث و رخدادهای مختلف داخل و خارج از کشور بود. از میان نشریات داخلی ساواک دو نشریه امنیت داخلی و آگاهی‌نامه اهمیت بیشتری یافتند. نشریه امنیت داخلی به صورت ماهانه چاپ می‌شد و این نشریه محرمانه از انتشارات بخش دکترین و آموزش ساواک بود و در قسمت بالای حاشیه روی جلد آن تاج شاه نقش بسته بود. 
از دیگر نشریات خیلی محرمانه داخلی ساواک آگاهی نامه بود که در سالهای پایانی عمر رژیم پهلوی به فاصله هر پانزده روز یک بار چاپ می‌شد و هدف آن بررسی تحلیلی ـ خبری و اطلاع‌رسانی از رویدادهای سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی بود. در آن درباره بسیاری از رخدادهای سیاسی داخلی و نیز برخوردهای ساواک با مخالفان، اطلاعات هدفمند و کنترل شده‌ای در اختیار اعضای ساواک قرار می‌گرفت.

آموزش و مهارتهای فنی ـ اطلاعاتی

مقوله آموزش و مهارتهای فنی ـ اطلاعاتی از مهمترین پیش‌شرطهای کار اطلاعاتی ـ امنیتی است. برای ساواک به عنوان سازمان اطلاعاتی ـ امنیتی بهره‌گیری از آموزشهای فنی و اطلاعاتی جایگاه مهمی داشت و چنانکه در مباحث پیشین هم گفته شد، ساواک تحت هدایت و مدیریت سیا و امریکا تشکیل شد و به تبع آن بخش اعظمی از آموزش آن نیز بر عهدة این سازمان قرار گرفت.
آموزشهایی که از سوی سیا و موساد به نیروهای ساواک داده می‌شد دائماً در حال گسترش بود. این دو سرویس هر آنچه ضروری می‌دانستند، به ساواک هم‌پیمان خود آموزش داده و مهارتهای لازم را در اختیار آن قرار می‌دادند.
از جمله آموزشهایی که سیا و موساد به ساواکیها دادند چگونگی شکنجه مخالفان و زندانیان سیاسی و غیره بود. سازمانهای حقوق بشر و عفو بین‌المللی بارها فاش ساختند که سیا در آموزش ساواک برای شکنجه زندانیان و مخالفان سیاسی مستقیماً دست دارد.

از دیگر سرویسهای اطلاعاتی غرب که بسیاری از نیروهای ساواک را آموزش می‌داد، MI6 بود. مدیران و افسران ارشد، برخی دوره‌های عالی آموزش را زیر نظر آن در انگلستان می‌گذرانیدند. آموزشهای MI6 و نیز MI5  انگلیس به نوعی مکمل آموزشهای سیا و موساد بود.

از مهمترین مفاهیم از آموزشهای تئوریک ساواک که به اعضا داده می‌شد مفهوم اطلاعات و ضداطلاعات و زیرمجموعه‌های آن بود. در این باره کتابها و جزوه‌‌های متعددی که مهر محرمانه و سری دارد، در اختیار واحدهای آموزشی ساواک قرار داشت. نیروهای ساواک در این جزوه‌ها آموزشهای مربوط به حیطه اطلاعات، ضداطلاعات، جاسوسی، حفاظت و غیره را فرا می‌گرفتند.  از دیگر آموزشهای ساواک چگونگی جمع‌آوری اطلاعات پنهانی مستقیم و غیرمستقیم از منابع مختلف در داخل و خارج کشور بود.

از جمله مهمترین آموزشهایی که به نیروهای ساواک داده می‌شد ضداطلاعات و ضدجاسوسی بود که عمدتاً شامل اعضای اداره کل هشتم ساواک می‌شد. هر چند کلیدی‌ترین آموزشهای ضداطلاعات در امریکا انجام می‌گرفت اما به تدریج و با فعال شدن حوزه آموزش ساواک، نیروهای این سازمان در داخل کشور هم به فراگیری ضداطلاعات پرداختند. با ترجمه و تدوین کتابها و جزوه‌های ضداطلاعات سیا و دوره‌هایی که برای نیروهای اطلاعاتی و ضداطلاعات امریکا مرسوم بود، منابع مورد نیاز آموزش در داخل کشور نیز فراهم شد. 

از دیگر آموزشهای نیروهای ساواک، روشهای اصولی و علمی جاسوسی بود.  این آموزشها در حیطه مسئولیت اداره کل سوم ساواک قرار داشت و مأموران آن اداره کل بیشترین بهره را از آموزشهای جاسوسی می‌بردند. بخش دیگری از آموزش برای بررسی اطلاعات به دست آمده از منابع مختلف بود که در حیطه وظیفه و عمل اداره کل هفتم قرار داشت.
از آموزشهای مهم دیگری که به اعضای اطلاعاتی ـ عملیاتی ساواک داده می‌شد، جستجوی صحیح و منطقی سوژه‌های مختلف انسانی و اشیاء بود. جستجو، تعقیب و مراقبت از مهمترین عرصه‌های فعالیت و عمل ساواک، به‌ویژه در داخل کشور، بود.

از دیگر آموزشهای ساواک موضوع مشاهده و توصیف اشخاص و سوژه‌های مختلف بود. در این مرحله نیروها با روشهایی که در روند مشاهده و توصیف دقیق و کارآمد سوژه‌های مختلف آنان را یاری می‌داد آشنا می‌شدند.
از دیگر آموزشها چگونگی شناسایی و برخورد حساب شده با پدیده جدید مخالفان سیاسی مسلح (مبارزان چریکی) بود. علاوه بر آموزشهای فنی ـ نظامی، الکترونیکی و بهره‌گیری کارآمدتر از اسلحه در مواجهه با گروههای چریکی، شناسایی علمی و منطقی گروههای چریکی و مسلح هم اهمیت قابل توجهی داشت.

آموزش‌های فنی

از مهمترین عرصه‌های آموزشی ساواک چگونگی بهره‌گیری از وسایل و لوازم فنی، الکترونیکی و سایر تدابیر تخصصی ـ مهارتی بود.
این آموزش‌ها به دو روش تئوریک و عملی صورت می‌گرفت و بدین ترتیب ضمن اینکه اصول و چگونگی بهره‌گیری از وسایل و روشهای فنی در امور مختلف اطلاعاتی، کسب خبرو غیره در کلاسهای آموزش تئوریک به کارآموزان عرضه می‌شد هم‌زمان بهره‌گیری از وسایل فنی مذکور به طور عملی تشریح می‌شد.  

از جمله آموزش‌های دیگر ساواک چگونگی کسب خبر از طریق میکروفن‌گذاری بود. میکروفن‌گذاری که از کارآمدترین روشهای شنود کسب خبر پنهانی بود، به جدّ مورد توجه ساواک بود و به همین دلیل نیروهای مربوطه با جدیدترین روشهای میکروفن‌گذاری آشنا شده و با دستگاههای شنود سر و کاری دائمی داشتند.
از دیگر آموزشهای فنی (تئوریک و عملی) ساواک به نیروهای مربوطه شیوه کارآمد استفاده از شنود تلفنی برای کسب خبر بود که در این روش کارآموزان روش کنترل تلفن سوژه‌های تحت تعقیب را فرا می‌گرفتند. 
آشنایی با شیوه‌های علمی و حرفه‌ای عکاسی از دیگر آموزشهایی بود که به صورت عملی و تئوریک به پرسنل ساواک ارائه می‌شد و طی آن ضمن آشنا کردن پرسنل با انواع دوربینهای حرفه‌ای، روشهای اصولی تهیه تصاویر مطلوب را به آنها آموزش می‌دادند.

در دیگر آموزشهای فنی ساواک شیوه‌های حرفه‌ای باز کردن و گشودن قفل‌های مختلف بود.
از دیگر آموزشهای فنی ساواک بهره‌گیری علمی و روشمند از مکالمات و ارتباط رمزی بود. آخرین دستاوردهای فنی ـ الکترونیکی مربوط به امور اطلاعات و خبررسانی در فراگیری شیوه‌های ارسال پیامهای رمزی به کار گرفته می‌شد و با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته آن دوره آموزشهای عملی و تئوریک متنوعی به نیروهای ساواک داده می‌شد.  و در همان حال آموزشهای لازم برای رمزشکنی و چگونگی ورود به دریافت پیامهای رمزی رقیبان در اختیار آنان قرار داده می‌شد.

از دیگر آموزشهای فنی ساواک آشنا ساختن نیروها با نوشته‌های مختلف برای شناسایی نویسندگان و منشأ این نوشته‌ها بود تا در امور مختلف اطلاعاتی، کسب خبر و غیره از آن بهره گرفته شود.
مهم‌تر از همه اینها آموزش خط‌شناسی بود که از سوی مسئولان ساواک بسیار جدی گرفته شد و با بهره‌گیری از استادان خط‌شناس موساد گام‌های مهمی در این راه برداشته شد.
یکی ازمهمترین اقدامات ساواک برای مراقبت از مخالفان، سانسور مکاتبات و گشودن مراسلات و نامه‌های آنان بود، آموزش «روشهای گشودن پاکات» در میان آموزه‌های ساواک به نیروها جایگاه مهمی داشت.
از دیگر آموزشهای فنی ساواک شیوه‌های کارآمد سانسور مکاتبات، نشریات و نظایر آن بود. در جزوات آموزشی ساواک در تعریف سانسور آمده بود که: «سانسور از نظر کلی یعنی گشودن پاکات و کنترل نامه‌ها و نشریات»  سانسور مکاتبات، نشریات و نامه‌های مردم در داخل و خارج کشور از جمله مهمترین اعمال و فعالیت ساواک در تمام دوران حضور خود در عرصه کشور بود و بهره‌گیری از روشهای کارآمدتر سانسور، از دل مشغولیهای همیشگی مسئولان آن بود.

فراگیری علمی ـ فنی کاربرد تله‌های شیمیایی و فیزیکی در امور سانسور مکاتبات و غیره از دیگر آموزشهایی بود که به نیروهای ساواک داده می‌شد. 
انگشت‌نگاری از دیگر دانشهای فنی بود که در کلاسهای سری ساواک آموزش داده می‌شد.

آموزش بازجویی

بازجویی از متهمان و مخالفان سیاسی و غیره از اقشار مختلف از مهمترین حیطه‌های وظایف و عمل ساواک در تمام دوران فعالیت آن محسوب می‌شد و آشنایی با شیوه‌های جدید و کارآمدتر بازجویی (حداقل در بخشی از دوران فعالیت ساواک) مورد توجه رهبران و رؤسای ساواک قرار گرفت. در اوایل تأسیس ساواک از بازجویی به روش علمی خبری نبود و شکنجه و آزارهای جسمی و روحی شدید مخالفان و متهمان از اصلی‌ترین روش اقرارگیری و به تبع آن پرونده‌سازیهای عمدتاً ناروا بود. بعدها و به ابتکار شخص فردوست بود که سازمان موساد بهترین بازجویان خود را همراه با کتاب و جزوه آموزشی و علمی لازم به ایران اعزام کرد تا بازجویان و پرسنل ساواک را با روشهای علمی بازجویی آشنا سازند و توسط متخصصین اسرائیلی شماری از نیروهای ساواک با روشهای علمی‌تر بازجویی آشنایی یافتند و روش اعتراف‌گیری و بازجویی علمی و منطقی‌تر هم تا مدتها در ساواک باب شد. اما این مهم حداقل از اواخر دهة 1340 به بعد که ساواک آشکارا به سوی روشهای خشن روی آورد به دست فراموشی سپرده شد و شکنجه‌های مرگبار جانشین شیوه‌های منطقی و مسالمت‌آمیزتر پیشین شد.

آموزش علوم اجتماعی و انسانی

از جمله مهمترین عرصه‌های آموزش در ساواک، آشنا ساختن نیروها با برخی از شاخه‌های علوم انسانی و اجتماعی بود. تشخیص داده شده بود که فراگیری برخی از شاخه‌های علوم اجتماعی و انسانی ساواک را در اهداف اطلاعاتی و امنیتی‌اش یاری خواهد رسانید. 
از مهمترین شاخه‌های علوم انسانی که در میان مجموعه آموزشهای ساواک جایگاه مهمی داشت، دانش منطق بود. منطق پرسنل ساواک را در تعقیب، مراقبت، کنترل، شناسایی و ... مخالفان و سوژه‌های مختلف اطلاعاتی ـ امنیتی و عملیاتی در داخل و خارج کشور یاری می‌داد. 
از دیگر حیطه‌های مهم آموزش ساواک، مطالعه علمی طبقات و اقشار مختلف جامعه ایران بود تا با شناخت هر چه بیشتر از احوال مردم، بتواند با بهره‌گیری از روشهای کارآمدتر هرگونه مخالفت با حکومت را از میان بردارد و در عین حال دانش اطلاعاتی ـ جامعه‌شناختی نیروهای آن سازمان را ارتقاء دهد.
از دیگر آموزشهای ساواک، بررسی اوضاع جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تکنولوژیکی، اقتصادی، تاریخی و... کشورهای مختلف جهان بود. در این میان مطالعه و شناخت کشورهایی که هدف اطلاعاتی و ضدجاسوسی ساواک بودند، از اهمیت قابل توجهی برخوردار بود.

بررسی و شناخت راههای بهینه و کارآمد بهره‌گیری از منابع زنده و انسانی در امور اطلاعاتی و نیز ضدجاسوسی از دیگر آموزشهایی بود که توسط ساواک به نیروهای مربوطه ارائه می‌شد.
از دیگر آموزشهایی که پس از گسترش مبارزات چریکی و مسلحانه بیش از پیش مورد توجه ساواک قرار گرفت شیوه برخورد با مخالفان مسلح و چریکی رژیم بود که ساواک اصطلاحاً عنوان «ضدخرابکاری» بر آن نهاده بود. بر همان اساس نیز کتابها و جزوه‌های محرمانه متعددی ترجمه، یا تدوین و تهیه شده بود که طی آن به نیروهای مربوطه روشهای برخورد کارآمدتر با گروههای مخالف رژیم را آموزش می‌دادند. با این حال آموزش ضدخرابکاری صرفاً جهت برخورد با گروههای چریکی مخالف حکومت صورت نمی‌گرفت بلکه وظایف آن آشنا ساختن نیروهای ساواک با تمام اقداماتی بود که در داخل و نیز از ناحیه کشورهای خارجی (طبق استانداردهای اطلاعاتی ـ امنیتی) در قالب عملیات خرابکاری و ضدخرابکاری جای می‌گرفت.

منبع : کتاب «ساواک» سازمان اطلاعات و امنیت کشور/ناشر: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی

انتهای پیام/