روزنامه نگار آمریکایی:روی قبرشاه بنویسد که نوارکاست را فراموش کرد

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم، انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب استثنایی و یک پدیده منحصر به فرد در قرن بیستم بود. خصوصیات ذاتی این انقلاب و پیام‌های خاص آن و دایره تأثیرش، از آن یک انقلاب درخشنده و با ثبات و مورد توجه جهانیان به وجود آورد. لذا از زوایای گوناگونی می‌توان آن را بررسی کرد. یکی از این زوایا، زاویه ارتباطی و رسانه‌ای است که رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) به بهترین وجه بدان توجه کردند و با به کارگیری ابزارهای ارتباطی و رسانه‌ای زمان خود پیام‌های خویش را به مردم و جهانیان انتقال دادند. در کنار ایشان، نیروهای انقلابی نیز با تشکیل شبکه‌های ارتباطی ویژه و استفاده از رسانه‌ها به بهترین نحوه با یکدیگر ارتباط برقرارکرده و پیام انقلاب را به سراسر کشور منتقل می‌کردند. در این نوشتار به بررسی ابعاد رسانه‌ها و ارتباطات انقلاب اسلامی ایران می‌پردازیم.

1- نوار کاست

در جریان انقلاب اسلامی سال57 که تمامی کانال‌های ارتباطی مدرن نظیر رادیو و تلویزیون، سینما، مطبوعات و... در اختیار رژیم شاه بود. امام خمینی(ره) با به کارگیری موفقیت آمیز رسانه‌های سنتی نظیر مسجد، حسینیه، تکایا و بازار در بسیج عمومی و تغییر ساختارهای اجتماعی، نظریه‌پردازان عصر ارتباطات را به چالش فراخواند. یک محقق معروف آمریکایی در بخش پایانی کتاب خود در سرفصلی با عنوان "رسانه هایی کوچک برای یک انقلاب بزرگ"درباره رسانه های امام خمینی (ره) نوشته است: « ...مخالفت با شاه به وسیله شبکه های غیر رسمی توسط 200 هزار مبلغ دینی و 90 هزار مسجد سازماندهی شد...در حالی که آیت الله خمینی و دیگر رهبران مذهبی به خارج از کشور تبعید شده بودند اما پیام‌های آیت الله به شکل کاست برای پیروانش ارسال می‌شد. پیام‌های او سپس چاپ و تکثیرمی‌شد...در انقلاب ایران درحقیقت مردم با هم برخورد نداشتند بلکه برخورد بین رسانه‌های بزرگ در برابر رسانه‌های کوچکتر بود و سرانجام رسانه‌های کوچکتر (سنتی) پیروز شدند....»

ویلیام هاکتن استاد محافظه کار دانشگاه ویسکانس آمریکا و متخصص ارتباطات در جهان سوم، چند سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کتابی در مورد ارتباطات بین‌المللی منتشر کرد، مفهومی جدید را تحت عنوان" نظام انقلابی" به مفاهیم مربوط به نظام‌های اداره و کنترل مطبوعات افزود. هاکتن در کتاب ارتباطات خبری جهانی، تغییر رسانه‌ها، برخورد ایدئولوژی‌ها " که در سال 1984 منتشر کرد، نوشت: «در سال های اخیر دو نوآوری ارتباطی دیگر ماشین زیراکس و نوار کاست، نقش با ارزش خود را در کوشش‌های انقلابی اثبات کرده‌اند. در ایران، انقلاب آیت‌الله خمینی اولین "انقلاب نوارکاست" بود. هزاران نوارکاست که از بیانات آیت الله خمینی در مورد تبلیغ برای عقاید اسلامی پر شده بود در مساجد گذاشته می شد و از چشم پلیس مخفی پنهان بود. آنتونی سامپسون روزنامه نگار آمریکایی می‌گوید، روی قبرشاه بنویسد: « او نوارکاست را فراموش کرد...».

«آنتونی سامپسون روزنامه نگار آمریکایی می‌گوید، روی قبرشاه بنویسد: « او نوارکاست را فراموش کرد

اورت ام.راجرز در کتاب"تکنولوژی ارتباطات : رسانه های جدید در جامعه": «یکی از حقایقی که در انقلاب ایران ناشناخته ماند کشمکش بین رسانه‌های کوچک و بزرگ بود و این رسانه‌های کوچک بودندکه پیروز شدند. وی در ادامه می‌نویسد در مقابل رژیم شاه یک شبکه غیر رسمی سازمان دهی شده با حدود 200 هزار نفر رهبر مذهبی و 90 هزار مسجد وجود داشت و...درسی که کشورهای جهان سوم باید از انقلاب ایران بگیرند این است که اهمیت بیشتری به کانال های بین فردی و به رسانه هایی این چنین کوچک بدهند.»

آلوین تافلر در کتاب "جابجایی قدرت"می‌نویسد: « آیت الله خمینی به کاری بیش از ترکیب این سه عنصر در یک حرکت پرشور واحد دست زد. وی رسانه موج اول یعنی موعظه‌های چهره به چهره روحانیون را با تکنولوژی موج سوم ترکیب کرد. نوارهای صوتی حاوی پیام‌های سیاسی که در مساجد به طور مخفی توزیع می شد...به کمک دستگاه‌های ارزان قیمت تکثیر می‌گردید».

دکتر حمید مولانا می گوید: در دوران انقلاب مشروطه و پس از آن، در دوره انقلاب اسلامی، همگرایی و ادغام کانال‌های قدیمی و نوین ارتباطی باعث بروز شبکه‌های مقتدر و بی‌نظیری شد که به مثابه مجتمع‌های منطقه‌ای و ملی توزیع کننده، پیام‌های فرستاده شده، از خارج را با یک بازفرست قابل توجه، در داخل کشور توزیع می‌کردند.

2- اعلامیه‌ها

از دیگر رسانه‎هایی که در اختیار نیروهای انقلابی بود، از" اعلامیه‎ها "می‎توان نام برد. اعلامیه‌ها شامل مطالب گوناگون و مربوط به گروه‎های مبارز مختلفی بودند و هدف واحدی را دنبال می‎کردند از جمله: دعوت به‎مبارزه، برملا کردن جنایات شاه و...مهم‎ترین اعلامیه‎های پخش شده مربوط به بیانات و پیام‎های امام خمینی(ره) بود که توسط گروه‎های مختلف تکثیر و میان مردم توزیع می‎شد. گروه‎ها نیز خود اقدام به نشر مطالب مورد نظرشان به ‎این وسیله می‎کردند.

به گفته کارشناسان مسائل سیاسی انقلاب در زبان مردم تغییر ایجاد می‌کند چون زبان مردم نه به معنی کلمات و واژگان، بلکه به معنی عرصه‌ای است که آن تفکر مطرح می‌شود. یعنی فکر جایی عرضه می‌شود که آن عرصه زبان است. مفاهیم جدیدی مانند مستضعفین، مستکبرین و حتی کلماتی مثل شهادت، جانبازی مفاهیمی ایجاد می‌کنند که به دلیل انقلاب در زبان ما شکل گرفت. کلمات شهید، جانباز، مستضعف و مستکبر، قبلاً بودند امّا خالی از بار مفهومی که انقلاب به آن می‌دهد. امام در مقطعی می‌آید که همه از امپریالیسم صحبت می‌کنند، از توده‌ها، پرولتاریا، از خلق و از کارگر. امام می‌آید و واژه مستضعف، مستکبر و استکبار جهانی را به کار می‌برد. امام به جای واژه‌هایی مثل جهان سوم، جهان اوّل، توسعه یافته، عقب‌مانده و امپریالیسم، واژه‌هایی مانند ملت‌های مستضعف و محروم، ملت‌های ستم‌کشیده، پا برهنه‌های مغضوب دیکتاتورها را مطرح می‌کنند. در واقع امام از ادبیات دینی استفاده می‌کنند. تحول در زبان یعنی اینکه منبع معنی جامعه متفاوت می‌‌شود. جامعه منبع معانی جدیدی پیدا می‌‌کند و تحول در زندگی مردم به وجود می‌آید. 

3- بهره‌مندی از مناسبات‌های دینی و دیوار نوشته‌ها

در کنار موارد عنوان شده می‌توان به ابزارهای ارتباطی دیگری همچون مناسبت‌های دینی ، شعارهای مردمی، دیوار نوشته‌ها نیز اشاره کرد. نمادهای اسلامی، نشانه همبستگی جامعه دینی به شمار می‌روند . تاسوعا، عاشورا و اعیاد اسلامی مانند غدیر خم از جمله این نمادها هستند. رژیم ستمشاهی می‌خواست روزهایی همچون جشن تاجگذاری را به عنوان جایگزین معرفی کند و این نمادها را، که ریشه در اسلام و فرهنگ ایران داشت، کمرنگ جلوه دهد و از بین ببرد. 

در کنار اعلامیه‌ها و کاست یکی دیگر از ابزارهای ارتباطی برگزاری مناسبت‌های دینی و دیوار نوشته‌ها بود
تاسوعا، عاشورا و اعیاد اسلامی مانند غدیر خم از جمله این نمادها است
تا جایی که بزرگترین اعتراضات مردمی در طول انقلاب در تاسوعا و عاشورای حسینی شکل گرفت

بزرگترین اعتراضات مردمی در طول انقلاب در تاسوعا و عاشورای حسینی شکل گرفته است. قیام 15 خرداد نیز مصادف با ایام عاشورا بود. در سال 1357، بیش از دو میلیون نفر در تهران در راهپیمایی این روز شرکت کردند که موجب شگفتی ناظران خارجی شد. برگزاری مراسم یادبود برای شهدا از دیگر نمادهای دینی است که موجب تداوم حرکت انقلاب شد. این اقدام از سال 1356 شروع شد. امام خمینی (ره) با توجه به نقشی که محرم و صفر در تکوین و تداوم انقلاب داشت، بر حفظ سنت‌های آن تاکید فراوانی داشته و آن را ضامن حفظ و تداوم انقلاب می‌شمردند.

بی شک نقطه آغاز انقلاب، موقعیت ها و ایامی بود که در آن انقلاب شتاب فزاینده‌ای به خود می‌گرفت. ایام و موقعیت‌های مذهبی متعلق به اسلام نظیر تاسوعا، عاشورا و اربعین حسینی از این قبیل بود. شعارها، شعارهایی که در طول درگیری مردم با عوامل  رژیم ارائه می‌شد، حاکی از ماهیت فکری انقلاب و امام بود قریب به اتفاق شعارهای مردمی در طی سال‌های شکل‌گیری انقلاب برخاسته از اسلام و مهم‌ترین خواسته آنها ایجاد حکومت اسلامی و احیای دین بود. آهنگ و طنین شعارها موسیقی حماسی‌ آنها را به رسانه‌ای عمومی تبدیل کرده بود. 

آهنگ و طنین شعارها موسیقی حماسی‌ آنها را به رسانه‌ای عمومی تبدیل کرده بود

دیوار نوشته‌ها؛ دیوار نوشته‌های سال 1357 نشان می‌دهد که بیش از 90 درصد شعارها در حمله به رژیم پیشین و کارگزاران آن، حمایت از امام، تایید اسلام، حکومت اسلامی، شهدا و تلاش در جهت وحدت مردم برای تداوم مبارزه است و رسانه ای برای انتقال پیام انقلاب به شمار می‌رفت.

دیوار نوشته‌ها در سال 57 در جهت وحدت مردم برای تداوم مبارزه است و رسانه‌ای برای
انتقال پیام انقلاب به شمار می‌رفت

علما، روحانیون و بازاریان به عنوان بخشی از شبکه ارتباط‌گران سنّتی و نیز مساجد، تکایا و بازارها به عنوان بخشی از نهادها و مراکزارتباطات سنّتی در بسیاری ازقیام‌ها و نهضت‌های اجتماعی ایران ازجمله جنگ‌های ایران و روسیه، نهضت تنباکو، انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی نقش اصلی راداشته‌اند اما درعین حال زورخانه‌ها، نقالی، تعزیه، راهپیمایی و تظاهرات و نمازهای عبادی- سیاسی نیز در جوار آنها فعال بوده‌اند ولی به هرحال روحانیون ، بازاریان و مساجد و بازارها را می توان موثرترین عوامل شبکة ارتباطات سنّتی درجنبش های اجتماعی ایران دانست.

درجریان انقلاب اسلامی، شبکه ارتباطات سنّتی به رهبری امام خمینی با استفاده از منبر، مسجد، مراسم عزاداری سید الشهدا، صدور فتوا، سخنرانی؛ وعظ و خطابه، تلگراف و صدور اعلامیه و تحریم عید به مقابله با شاه برخاست و در هر مقطع، بازار و بازاریان نیز با بستن مغازه‌ها و پشتیبانی مالی و شرکت در تظاهرات و اعتراضات به همراهی با آن پرداختند.

نقش و قدرت پایگاه‌های ارتباطات سنّتی ایران نظیر مساجد، منابر، تکایا و بازارها و نیز ارتباط‌گران سنّتی را،که برجسته‌ترین آنها علما و روحانیون به ویژه درسطوح مرجعیت است، به نمایش گذاشت. برگزاری مراسم هفتم و چهلم شهدای درگیری های شهرها و تبدیل آنها به وسیله ای برای تهییج و بسیج عمومی تا برپایی آیین هایی همچون نماز عید فطر، راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورا، سخنرانی‌ها و روضه خوانی‌های سیاسی-مذهبی در مساجد و تکایا بر دامنه نفوذ و تاثیر فعالیت‌های این شبکه افزود.

مرکزیت ارتباطات سنّتی حوزه‌های مذهبی بود. اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های امام خمینی در قالب نوار کاست و اعلامیه‌های چاپی در سراسر کشور منتشر می‌شد. امام خمینی همچون یک متخصص ارتباطات سنّتی طرح ضرورت سرنگونی شاه را با استفاده از ارتباطات سنّتی و تلفیق آن با ابزارهای ارتباطی جدید به اجرا در آورد.

انتهای پیام/