آثار تاریخی و گردشگری خدابنده+تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از خدابنده، شهرستان خدابنده در قسمت جنوبی استان زنجان واقع شده است. در این منطقه ایلات خدابنده لو و افشار با اقوام بومی در هم آمیخته‌اند و نیز در این منطقه دو شهر تاریخی سهرورد و سجاس قرار دارد که مردان گرانقدری همانند شیخ شهاب سهروردی را پرورده است.

از آثار تاریخی و باستانی این منطقه می‌توان به نقوش حک شده در دیوارهای غار کتله خور اشاره کرد.

یکی از آثار تاریخی خدابنده بنای بقعه قیدار نبی(ع) متعلق به قیدار بن اسماعیل بن ابراهیم(ع) از پیامبران است این مسئله با استشهاد 65 نفر از علمای طراز اول مورد تائید قرار گرفته است.

این بنا ابتدا بر روی سه ردیف سنگ سبز تراشیده از آجر ساخته شده است، تا ارتفاع یک متری دور تا دور بنا با کاشی‌های شش گوش، به رنگ فیروزه، بنفش، سیاه و سفید پوشیده است برفراز گنبد دو جداره نشسته است. ترکیب کلی تزئینات از موتیفی به نام شمسه از وسط عرقچین سقف با کاربندی زیبایی منشعب شده و این کاربندی به نوبه خود تصاویر را محدود کرده است. گچ بری‌ها از گل و بوته، لچک و ترنج، تصویر خیالی ملائک، درخت تزئینی که همان درخت معروف زندگی است همراه با پرندگان زیبا طراحی شده است.

تزئینات بنا با توجه به سبک گچ بری‌ها و مفاهیم تصاویر مربوط به دوره صفویه است. بدین ترتیب، ساختمان بقعه در سال 719 احداث و گنبد بنا در سال 751  اجرا شده و گچ بری‌ها در قرن 11 هجری قمری ساخته شده است. گنبد این بنا در عین سادگی بسیار جالب و به سبک خاص و از نوع گنبدهای زنگوله‌ای است.

مسجد جامع خدابنده(قیدار ) در ضلع شرقی بقعه در سال 1321 در دوران محمد علی شاه قاجار ساخته شده است. این مسجد به سبک مساجد شبستانی اجرا شده و عرقچین گنبد بر ستون‌های سنگی نشسته، آجرکاری شبستان به شیوه بسیار عالی طراحی شده است.

این مسجد دارای یک سر در و دو مناره به سبک بناهای دوران قاجاریه است. در ضلع غربی مسجد 8 واحد حجره برای تربیت طلاب علوم دینی اختصاص یافته است.

*مسجد جامع سجاس

مسجد جامع سجاس در 12 کیلومتری شمال غربی شهرستان خدابنده قرار دارد. این اثر تاریخی مربوط به دوره سلجوقیان است. آثار و بقایای این شهر کوچک بیانگر عظمت آن در دوره‌های مختلف اسلامی است.

مسجد جامع سجاس را می‌توان یکی از آثار برجسته منطقه دانست. این مسجد به سبک مسجد شبستانی ساخته شده است. بنای موجود شبستان دارای گنبدی است که به سبک چهار طاقی احداث شده است. این مسجد از آجرهای به ابعاد 5×21×21سانتی متر ساخته شده است. گنبد این مسجد که از نوع گنبدهای یک پوششی است با آجر اجرا شده و تزئینات آن منحصرا" به نقش ستاره ایرانی محدود بوده که از آجر پدیدار گشته است. این مسجد از نظر گچ بری و کتیبه‌ها بسیار ارزنده و قابل توجه است و چهار کتیبه در آن به چشم می‌خورد این کتیبه‌ها از نظر سبک و تکنیک گچ بری با کتیبه‌های مساجد جامع اصفهان، قزوین و قروه قابل مقایسه است. با توجه به آثار به جای مانده، این مسجد متعلق به اوایل قرن پنجم هجری قمری است.

قبرستان تاریخی سجاس که به قبرستان شهدا معروف شده در منتهی الیه شهرک سجاس قرار گرفته است. این قبرستان جایگاه پیکر شهدایی است که شرافتمندانه با قداره بندی مغولی جنگیده و مظلومانه به شهادت رسیده‌اند. سنگ قبرهای این شهدا که مزین به نقوش اسلیمی، درخت زندگی، طرح‌های هندسی، اسماء الله و سوره‌های قرآنی به خط کوفی، نسخ و ثلث است، حجاری شده‌اند، وجود تپه‌ها و آثار تاریخی فراوان در این منطقه مطالعات و بررسی‌های باستان شناسی را ضروری می‌کند.

*غار کتله خور

غار شگفت انگیز کتله‌خور غاری خشکی – آبی است که در 155 کیلومتری جنوب زنجان و 80 کیلومتری جنوب خدابنده قرار دارد.

غار کتله‌خور ازلحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات نخستین غار آهکی جهان شناخته شده ‌است. این غار در نزدیکی شهر کوچک گرماب واقع شده است و مسیر متداول برای بازدید از این جاذبه طبیعی جاده زنجان به خدابنده(قیدار) در امتداد زرین آباد به گرماب است.

این غار از سه طبقه تشکیل شده و دارای تونل های فرعی و استلاکتیت‌ها و استلاکمیت‌ها و ستون‌های بسیار در گذرگاه‌های اصلی است و قندیل‌های مخروطی آویزان از سقف‌ها در اثر داشتن ناخالصی‌ها، رنگ‌های متنوع به خود گرفته‌اند و آنها که ترکیبات به همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف مشاهده می‌شوند.

این غار دارای بخش‌های دیگری است که به ترتیب می‌توان میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، سه‌راهی کوهی، میدان پنج‌شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر با جهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دو جادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و غیره را نام برد. تمامی این بخش‌ها حاصل تجمع‌های مختلف آهکی است که هر کدام بر اساس شباهتی که به یکی از اشیاء اطراف ما داشته‌اند به این اسامی خوانده می‌شوند.

غار کتله خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل رس و خاک های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است. این غار از نظر قدمت تقریبا همسن غار علیصدر در همدان است. البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاری است کاملا آبی، اما غار کتله خور زنجان غاری است تقریبا خشک. دوم اینکه آهک‌های غار کتله خور نسبت به آهک‌های غار علیصدر بسیار خالص‌تر است که این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چرا که خالص بودن آهک‌ها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل‌ها می‌شود.

یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله خور این است که شواهد و بررسی های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است که این گونه غارها در جهان بسیار کم نظیر هستند.

کتله خور بر اساس بررسی‌های انجام گرفته معانی مختلفی مثل تپه خورشید- روستای بدون خورشید و غیره که مناسبترین معنی بدست امده یک کاربرد ترکی بوده که کتله به معنی پستی و بلندی و ناهمواری های داخل غار و خور به معنی راحتی و آسانی است که به صورت کلی به معنی پستی و بلندی‌های راحت و دنج است.

طبق نظریه‌های علمی و نقشه‌های زمین شناسی غار کتله خور در دل کوه ساقیزلو در آهک‌های الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی به وجود آمده و تقریبا حدود 30 میلیون سال می‌تواند قدمت داشته باشد.

سال پیدایش این غار برای نخستین بار توسط انسان معلوم نیست ولی مردمان گرماب از سال پیدایش در این غار رفت و آمد داشته و گفته‌های افراد مسن گرماب و روستاهای اطراف که به گفته آنان پدران و بزرگان آنان نیز از رفت و آمد مردم منطقه در این غار تعریف می‌کردند این موضوع را اثبات رسانده است و همچنین داستان‌هایی از خود ساخته بودند و چندین بار اتفاق افتاده بود که از اهالی در این غار رفته  و هنگام برگشت نتوانسته بودند راه را پیدا کنند و بعد چند روز توسط اهالی گرماب پیدا شده بودند.

دهانه ورودی غار کتله خور به صورت طاق مثلثی شکل به قطر 70 سانتیمتر بود که تنها راه دسترسی به داخل غار بوده و هست و سیلاب یا رودخانه کوچکی که از جلوی ورودی غار رد می شده باعث شده بود که دهانه این غار کمی بالاتر و در دامنه کوه قرار بگیرد که در حال حاضر این سیلاب از قسمت‌های بالاتر منحرف شده است.

این دهانه تا سال 1372 به صورت طبیعی بود که از این سال توسط معاونت عمرانی استانداری زنجان تعویض و باز گشایی شد و در کاوش‌های نخستین توسط این ارگان در حدود 15 متر اولیه مسیر به سمت چپ جدا می شده که به دهلیز کنار غار مربوط می شد که بعدا به موازی ورودی غار نیز راهی از بیرون به این دهلیز باز شد که الان به صورت سالن انتظار استفاده می‌شود.

ورودی اولیه این دهلیز به منظور جلوگیری از آسیب‌های احتمالی بسته شده است. این مکان را افراد محلی یورت یری می‌گفته‌اند که به زبان ترکی به معنی محل زندگی افراد یا ابا و اجدادا طلاق می‌شود که تعدای اسکلت انسان و تکه‌های سفال قدیمی در این محل پیدا شده و بر اساس بررسی‌های انجام گرفته متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است که در این مکان گم یا دفن شده اند.

تشکیل غار برای نخستین بار بر اثر نفوذ آب اسید دار و انحلال توده‌های اهک ایجاد شده که رگه‌های سفید رنگ کف همین آب در دیواره های طبقه اول که در بعضی قسمت‌ها به صورت چند خط سفیدی بوده و نشان دهنده دفعات تخلیه آب به طبقات پائین است و در مراحل بعدی زمین شناسی آب طبقه نخست از قسمت‌هایی که قابل انحلال بوده و الان نیز به اصطلاح زمین شناسی که این مناطق تقریبا بالا کشیده شده آب طبقه نخست از قسمت‌هائی که قابل انحلال بوده و الان نیز به اصطلاح زمین شناسی به صورت پر نور در کف دهلیزهای طبقه نخست مشاهده می‌شود به قسمت‌های پائین تخلیه شده و همین آب‌های کربناته باعث انحلال آهک‌های توده ای و تشکیل طبقات پائین این غار شده است که همین اتفاق در طبقات پائین نیز اتفاق افتاده است و هم اکنون این غار به صورت سه طبقه خشک و طبقه چهارم به بعد مسیرهائی نیز به صورت آب بوده و زمین شناسان احتمال تشکیل چهار طبقه دیگر را تا سفره آب زیرزمینی نیز داده‌اند که در سال 2003 میلادی حدود 30 کیلومتر از مسیرهای متعدد غار توسط زمین شناسان آلمانی و سوئیسی نقشه برداری شد.

همه قندیل‌های غار در چند نوع بوده که بخشی به صورت گل کلمی است که در حال حاضر رشد ندارند. همه قندیل‌های داخل غار حاصل رسوبات آهکی است که در حال حاضر رشد ندارند.

قندیل‌های گل کلمی به خاطر عدم رسوب گذاری رشد نداشته و قبلا تشکیل هر میلی متر از این نوع قندیل‌ها 30 سال طول می‌کشیده است.ولی استلاگتیتها و استلاگمیتهای غار که قندیل‌های قلمی و نسانی ار این نوع هستند اکنون فعال بوده و هر هفت سال یک میلی متر ار آن تشکیل می‌شود که البته این رقم‌ها برآوردی تقریبی است چرا که رشد قندیل‌ها به خیلی شرایط مانند قابل نفوذ یا غیر قابل نفوذ بودن سقف غار و غلظت بی کربنات محلول و سرعت آب و قابلیت نفوذ برای نگهداری رسوبات و غیره بستگی دارد که امید است با در نظر گرفتن این امر مهم بازدید کنندگان در حفظ و نگهداری و انتقال آن به نسل‌های دیگر کوشا باشند.

انتهای پیام/