توسعه بازارچه‌ها، توجه به آمایش سرزمین، گرانیگاه تحولات مثبت مرزی
خبرگزاری تسنیم: وجود مبادلات و پیوندهای دو سوی مرز و آسیب پذیری و تهدیدات مختلف در این مناطق اهمیت ویژه‌ای را در فرآیند برنامه‌ریزی، توسعه آمایش سرزمین به مناطق مرزی داده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، با بررسی تحلیلی و دقیق مناطق مرزی به ویژه نواحی توسعه نیافته مرزی در مقایسه با مناطق دیگر کشور می‌توان به معیارهای عمده‌ای از جمله موقعیت جغرافیایی مناطق مرزی، دوری از قطب‌های صنعتی اقتصادی و توسعه نیافتگی در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دست یافت.
این مناطق به دلیل تماس با محیط‌های متنوع بیرونی در خارج از کشور و برخی مشترکات با آن سوی مرز در مناطق مرزهای همجوار از شرایط خاصی برخوردارند.
یکی از گام‌‌ها و روش‌های مؤثر برای تامین امنیت پایدار، تثبیت و ماندگاری جمعیت و ایجاد اشتغال در مناطق مرزی، ایجاد بازارچه‌های مرزی (تجارت مرزی) در انواع مختلف است. امروزه توجه به بازارچه‌های مرزی می‌تواند علاوه بر تأمین سطح قابل توجهی از نیاز مردم مرزنشین از طریق مبادلات مرزی، به قانونی کردن آمد و رفت‌ها و تهاترها، تثبیت و پایدار کردن امنیت در مناطق مرزی، کاهش و فروکش کردن مبادله قاچاق کالا، رشد و تقویت معیشت مرزنشینان و توسعه اقتصادی این مناطق کمک کنند.
با علم به این موضوع که بین ایجاد بازارچه و اثرات اقتصادی آن از جمله افزایش اشتغال، کاهش فقر، افزایش درآمد و کاهش تمایل مهاجرت ساکنان مناطق مرزی به جاهای دیگر رابطه معناداری وجود دارد.
وجود مبادلات و پیوندهای دو سوی مرز و آسیب پذیری و تهدیدات مختلف در این مناطق اهمیت ویژه‌ای را در فرآیند برنامه‌ریزی، توسعه آمایش سرزمین به مناطق مرزی داده است که در صورت غفلت از آنها به طور جد شاهد چالش‌های عمده‌ای از جمله عدم ثبات جمعیتی مناطق مرزنشین خواهیم بود.
امروزه این گونه مسائل در دو سوی مرز سبب شده تا کشورهای همسایه در قالب بازارچه‌های مشترک مرزی که از شناخته شده‌ترین روش‌های توسعه اقتصادی نواحی مرزنشین به شمار می‌رود، فعال باشند.
با توسعه و رونق بازارچه‌های مرزی و نگاه نرم نه صرفا سخت افزاری و استفاده از ظرفیت‌های نیروی انسانی بومی و ظرفیت‌های داخلی در آن مناطق می‌توان تحولی بنیادی در تولید، ایجاد اشتغال، تثبیت جمعیت مرزنشین افزایش درآمد و در نهایت توسعه‌ای پایدار و ارتقا امنیت ایجاد کرد و در کنار آن با رویکردی هوشمندانه و متعادل به سمت همکاری‌های متقابل منطقه‌ای حرکت کرد.
حفظ و گسترش امنیت مرزها و مناطق مرزی دغدغه همیشگی کشورهایی بوده است که دارای مرزهای مشترک طولانی با همسایگان خود هستند. دیدگاه‌های نوین در زمینه امنیت مناطق مرزی بر استراتژی توسعه پایدار مناطق مرزی تاکید فراوان دارند.
توسعه پایدار تضمین کننده امنیت مرزهاست
در حقیقت آنچه که می‌تواند امنیت مرزها را تضمین کند، توسعه پایدار مناطق مرزی است. به گونه‌ای که توسعه پایدار مناطق مرزی از طریق ایجاد بازارچه‌های قانونمند به عنوان راهبرد اساسی حفظ و گسترش امنیت مرزها کمک کرد.
توسعه و رفاه و امنیت در مناطق مرزی لازم و ملزوم یکدیگر است. هم‌چنین، شدت عدم تعادل منطقه‌ای میان مناطق مرزی و مناطق داخلی کشور بر توسعه ملی تأثیرگذار است. به عبارت دیگر، توسعه نیافتگی در مناطق مرزی که منجر به ناامنی می‌شود، اثرات خود را بر توسعه نیافتگی و ناامنی در کل کشور نیز در بلند مدت و حتی میان مدت می‌گذارد که توجه ویژه به آمایش مناطق مرزی نیز می‌تواند در کاهش این موانع موثر بوده، و با ارائه یک نوع برنامه‌ریزی راهبردی، توسعه یکپارچه و پایدار ملی را تحقق بخشد.
ایران با مساحت گسترده، به علت همین وسعت دارای تفاوت‌ها و عدم تعادل‌های منطقه‌ای و فضایی آشکاری است که این تفاوت‌ها بین مناطق مرزی و نقاط دیگر کشور بارزترند. این ناتعادلی‌ها، تأثیرات عمده‌ای بر جای گذاشته است؛ یکی اینکه حرکت توسعه را (به مفهوم توسعه همه جانبه) با کندی مواجه ساخته و در مرحله بعد به عنوان پی آمد تبعی آن، کل نظام (سیستم) توسعه، امنیت و مدیریت این مناطق را تحت تأثیر قرار داده است.
استان سیستان و بلوچستان یکی از این مناطق مرزی است که با توجه به حجم انبوه خدمات در آن و حرکت‌های جدی برای رشد آن از جمله خطوط انتقال گاز و راه آهن و توسعه زیرساخت‌های حیاتی و حرکت در مسیر رشد علمی و توسعه مراکز آموزش عالی و غیره، هنوز به نظر می‌رسد دارای برخی کمبودها و ضعف بنیان‌های اقتصادی است که این توسعه نیافتگی و عوامل دیگر سبب شده تا این منطقه مرزی جزو حساس‌ترین مناطق مرزی ایران باشد.
فعالیت بازارچه‌های مرزی می‌تواند در توسعه تجارت غیر نفتی بسیار مهم باشد
بازارچه‌های مرزی به عنوان یکی از اهرم‌های مهم در ایجاد اشتغال و توسعه روابط تجاری با کشورهای همجوار در سال‌های گذشته پیوسته تاثیر قابل توجهی در فعالیت‌های اقتصادی کشور داشته‌اند که البته این تاثیر شاید درصد بسیار کمی از ظرفیت واقعی بازارچه‌های مرزی بوده است و اگرچه کارکرد آنها توام با برخی کامیابی‌ها و نارسایی‌ها بوده اما این بازارچه‌ها به نوعی مصداق و تبلور حضور مستقیم مردم در امور اقتصادی منطقه بوده است و در صورت توجه ویژه و سنجیده و استفاده از ظرفیت مشاوره‌های دقیق و علمی می‌توانند در تحقق اهداف اقتصادی کشور همچون توسعه تجارت غیرنفتی گام‌های موثری را بردارند و هم در ایجاد فرصت‌های شغلی و برابری‌های بیشتر اجتماعی در شرایطی که مشکل بیکاری از جمله دغدغه‌های بزرگ دولت است، نقش مهمی را ایفا کنند.
به نظر می‌رسد، ایجاد اشتغال و درآمد برای مردمان مستقر در نواحی مرزی، صادرات کالاها و محصولات تولید شده در مناطق مرزی به کشورهای همجوار (با توجه به شرایط خاص افغانستان و پاکستان و عدم رشد تولید به ویژه در افغانستان) و واردات و تامین کالاهای مورد نیاز معیشتی برای مردم مرزنشین از کشورهای موصوف، ایجاد امنیت اجتماعی در مناطق مرزی، برقراری روابط حسنه و حسن همجواری با مردم مرزنشین کشورها (با توجه به قرابت‌های قومی و طایفه‌ای) یا کشورهای همجوار و ایجاد امنیت پایدار در مرزها، نشر و صدور ارزش‌ها و فرهنگ‌های اجتماعی و اسلامی و ملی به آن سوی مرز که از مهمترین اهداف راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی هستند همه و همه در سایه رشد بازارچه‌های مرزی میسر می‌شود.
البته کمک به رونق بخشیدن تولید کالاهای صنعتی، معدنی، کشاورزی و نیز محصولات صنایع دستی استانمان به عنوان یک استان مرزی، در کمک به توسعه صادرات و ایجاد تعادل در تراز بازرگانی خارجی کشور، کسب درآمد ارزی و کمک به ایجاد تعادل در تراز ارزی کشور، جلوگیری از گسترش پدیده قاچاق کالا، پیشگیری از مهاجرت مردم مرزنشین به شهرها و کمک به توسعه روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی با کشورهای همسایه از دیگر هدف‌های مهم دایر شدن بازارچه‌های مرزی در استان بوده است.
مجتبی شجاعی – پژوهشگر و نویسنده کتاب روابط ایران و پاکستان
انتهای پیام/ ق