داوری: جریان روشنفکری در جامعه ما قدرت و قوتی نداشته است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، عصر امروز 11 اردیبهشت سالن سرای اهل قلم میزبان رونمایی از سه کتاب حکمی و فلسفی بود. دو کتاب از رضا داوری اردکانی با عنوانهای «فلسفه و آینده نگری» و «سیری در تاریخ روشنفکری ایران و جهان» و یک کتاب از غلامحسین ابراهیمی دینانی با عنوان «معمای زمان ئ حدوث جهان». این سه کتاب با حضور صالحی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی رونمایی شد.

رضا داوری اردکانی در این مراسم گفت: از اینکه در کنار استاد دینانی نشسته ام احساس اطمینان و آرامش دارم زیرا بین من و ایشان همدلی و نزدیکی بسیاری وجود دارد. اگر چه حوزه و قلمرو ایشان با حوزه کاری من تفاوت دارد، اما ما در نقاطی به هم می رسیم. ایشان از فلسفه اسلامی آغاز کردند و به همه حوزه های فلسفه هم پرداختند و من برعکس از یونان و فلسفه غرب آغاز کردم و به حسب ضرورت به فلسفه اسلامی هم پرداخته ام. من در هر دو حوزه قلیل البضاعه هستم ولی ایشان دارای تحصیلات مرتب و منظمی هستند.

وی ادامه داد: شاید وجه مشترک من و استاد دینانی که زمینه های کاری کاملا متفاوتی داریم، این باشد که هر دو دغدغه زمانه خودمان را داریم و دلمشغول مسائل زمانه هستیم.

رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه در دهه 70 زندگی ام بیش از 20 کتاب نوشته ام، افزود: البته من پژوهشگر نیستم و اگر درباره برنامه ریزی حرف می نویسم بحث من مبتنی بر پژوهش نیست و نمی خواهم به کسی درس برنامه ریزی بدهم. کسی که می خواهد درس برنامه ریزی بیاموزد نباید کتابی را که من درباره برنامه ریزی نوشته ام بخواند، دغدغه و مسئله من فلسفه است، من که معلم برنامه ریزی نیستم.

وی با اشاره به اثر جدیدش «سیری در تاریخ روشنفکری ایران و جهان» افزود: در مورد روشنفکری هم همینطور است، مسئله من تاملی فلسفی به روشنفکری بوده و نخواسته ام در اثرم کسی را رد کرده یا اثبات کنم.

داوری اردکانی به سفر کاری اش به مسکو به همراه ابراهیمی دینانی اشاره کرد و گفت: در کنفرانس بزرگی که در مسکو در زمینه فلسفه برگزار شده بود از من خواستند که درباره فلسفه و آینده حرف بزنم و این برای من کار دشواری بود. من حدود 30 سال در این باره فکر کرده بودم که چه بر سر فلسفه ما در زمان حال آمده و هر گاه هم خواستم به آینده فکر کنم این کتار را از رهگذر گذشته انجام دادم.

به گفته داوری اردکانی پست مدرنها از آینده هیچ چیزی نمی گویند، آنها گذشته را نقد می کنند، من هم سعی کردم به گذشته برگرردم و دیدم که در 4 قرن اخیر چیزی که محقق شده پیشتر در آثار بیکن و هیوم اعلام شده بود. اینکه «علم قدرت است» و «جهان باید به تصرف انسان در بیاید». در حال حاضر انسان توانسته با علم و تکنولوژی بر جهان مسلط شده است و این تجدد در راهی که اندیشمندان باز کردند پیش رفته و همه حوزه ها را فرا گرفته است.

وی ادامه داد: تجدد در همه جهان به صورتهای متفاوتی گسترش پیدا کرده است، همه جهان امروز به نوعی متجدد است و همه ما مصرف کننده فرآورده های تجدد هستیم. من نمی دانم افرادی مانند گنون که تمدن غرب را شیطانی می دانستند اگر در برابر دستاوردهای عظیم علم قرار می گرفتند چه می کردند. اما این یک وهم بیهوده است که اگر انسان امروز فکر کند با علم و تکنولوژی و قدرتش می تواند هر کاری که می خواهد انجام دهد.

این استاد بازنشسته فلسفه اظهار کرد: علم چیزی نیست که بشود با آن مخالفت کرد، اما می توان درباره ماهیت آن اندیشد و حرف زد. نمی توانیم تردیدی در عظمت علم داشته باشیم و این بیکن و دکارت بودند که راه را نشان دادند و زمینه ایجاد این عظمت علمی را فراهم کردند. بنابراین باید بگویم که فیلسوفان طراحان آینده اند.

داوری اردکانی در بخش دیگری از سخنانش به کتاب «دکتر فاستوس» اشاره کرد و گفت: این کتاب را مردی که همعصر و همپایه شکسپیر بوده نوشته ولی در سن 22 سالگی کشته شده است، فاستوس اهل علم و ایمان بوده اما ایمانش را می دهد و علم را که قدرت می آورد می گیرد. سرانجام کار فاستوس تراژیک تمام می شود. به نظر می رسد این یک تنبیه است.

وی افزود: این فلسفه و اندیشه فلسفی بوده که بشارت داده است، بشر آینده یک بشر «سازنده» است. کتاب «فلسفه و آینده نگری» من هم درباره این موضوع است که بی مدد فلسفه و بدون اندیشیدن لااقل آینده نگری و پیش بینی آینده ممکن نیست، آینده نگری تنها و تنها با اندیشه ممکن می شود.

داوری اردکانی در بخش دوم سخنانش درباره کتاب دیگرش «سیری در تاریخ روشنفکری در ایران و جهان» سخن گفت. وی با بیان اینکه من به مباحث زمانه و مبتلا‌به می پردازم، افزود: مسئله روشنفکری در زمانه ما همیشه مطرح بوده و در دهه های اخیر صورتهای خاص و گاه بحرانی به خود گرفته است. لذا اینکه بدانیم روشنفکری چیست، مهم است.

وی توضیح داد که فرانسویها قرن 18 را قرن روشنایی می نامیدند و ما هم که از فرانسه متاثر بودیم آن را به منوالفکری ترجمه کردیم و برای ما منوالفکری طرح جهان آینده بود. جهان صلح و رفاه و بی‌مرگی بود که به نظر کمی خیالی می رسد ولی در عصر روشنگری انسان اروپایی تصور می کرد می تواند بهشت زمین بسازد و بی‌مرگی را محقق کند.

رئیس فرهنگستان علوم خاطرنشان کرد: در قرن 19 اما با انتشار مانیفست مارکس بحران اروپا و منوالفکری اروپایی آغاز شد. مارکس از یک بحران عمیق در اروپا خبر داد و سخن گفتن از این بحران هم به مارکسیسم محدود نماند و گسترش یافت.

این استاد فلسفه غرب گفت: در اواخر قرن 19 نویسندگانی مانند امیل زولا و آناتول فرانس اعلامیه ای نوشتند و به محکوم کردن یک افسر بی گناه یهودی اعتراض کردند. در پای اعلامیه خود با امضاء «آنتلکتوال» امضا کردند و می خواستند با این امضا به عهدی که فرانسویها برای برقراری آزادی و عدالت داشتند اشاره کنند و از خردی که آنها شعارش را می دادند یاد آورند. این «انتلکتوال» با منوالفکری نسبتی نداشت. روشنفکری از این دست چیزی بود که با «اعتراض» نسبت داشت ولی وقتی ما ایین را وام گرفتیم این تفاوت مهم را نادیده گرفتیم.

وی ادامه داد: روشنفکری در راستای منورالفکری آمده و می گوید من پاسدار منورالفکری هستم. بنابراین واقعیت منورالفکری در جامعه ما بنیاد ضعیفی دارد و مرز میان دیدرو و آناتول فرانس را نشناخته است. ضمن اینکه ما هم نتوانستیم منوالفکری اروپا را بگیریم، بلکه صرفا سایه یا شبحی از آن را گرفتیم، بعد هم که «انتلکتوال» آمد اهل اعتراض و مبارزه شدیم.

به گفته داوری کار روشنفکر اعتراض عملی نیست، کار روشنفکر کار در قلمرو زبان و تفکر است. به همین خاطر من معتقدم که روشنفکری ما چندان قدرت و قوتی نداشته است و نتوانسته اثری را که روشنفکری در اروپا بر جای گذاشت در جامعه ما بر جای بگذارد، اما من کارهای آنها را ناچیز نمی شمارم و در پی این نیستم که کسی را محکوم کنم. روشنفکران هم فرزندان زمانه خودشان هستند.

انتهای پیام/