پوست اندازی در روابط ایران و عربستان

به گزارش گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، دکتر غلامعلی خوشرو، تحصیلکرده آمریکاست و مدرک دکترایش را در رشته جامعه‌شناسی دریافت کرده است. او پس از بازگشت به ایران و در سال‌های میانی دهه 60، به‌عنوان رئیس دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امورخارجه تعیین می‌گردد. او پس از آن به‌عنوان سفیر ایران در نیویورک منصوب می‌‌شود و راهی ایالات متحده می‌شود. خوشرو با معرفی خرازی به‌عنوان وزیر امورخارجه، به تهران بازمی‌‌گردد و به‌عنوان معاونت امور بین‌الملل وزارت خارجه مشغول خدمت می‌شود. دکتر خوشرو بلافاصله پس از روی کارآمدن احمدی‌نژاد و معرفی منوچهر متکی به‌عنوان وزیر امورخارجه، از این وزارتخانه می‌‌رود و خود را زودتر از موعد بازنشسته می‌کند.

خوشرو طی هشت سال اخیر مقالات متعدد علمی و پژوهشی در فصلنامه‌ها، رسانه‌ها و جراید کشور به رشته تحریر درآورده است. مشروح مصاحبه با معاون اسبق وزارت خارجه در ذیل آمده است:

روابط ایران و عربستان را در شرایط فعلی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

روابط ایران و اعراب به‌طور عمومی و روابط ایران و عربستان به‌طور ویژه دارای اهمیت است. ما و عربستان برای برقراری روابط دیپلماتیک دارای مشترکات بسیاری هستیم. مهم‌ترین مشترکات ما و عربستان مسائل دینی، فرهنگی و البته استراتژیک است. پس ایران و عربستان در عین رقابت منطقه‌ای که طبیعت دیپلماسی است، می‌توانند با تکیه بر مشترکات خود همکاری‌های منطقه‌ای را گسترش دهند. اما این روابط دارای موانع و مشکلاتی است، به اصطلاح می‌توان گفت تعدادی از عوامل هم وجود دارد که ما را از یکدیگر دور می‌کند. البته می‌توان گفت این عوامل بیشتر از هر چیز به منطقه خاورمیانه تحمیل شده است؛ پروژه ایران‌هراسی و فرقه‌گرایی از جمله این عوامل وارداتی و تحمیلی هستند. همین عوامل موجب می‌شد که در 30 سال گذشته روابط ایران و عربستان دچار فراز و نشیب‌های فراوانی شود. هر موقع روابط ایران و عربستان در جهت همکاری و تعامل حرکت کرده است کل منطقه خاورمیانه از آن استفاده کرده و بهره برده است. و برعکس وقتی روابط این دو قدرت منطقه‌ای دستخوش رقابت‌های مخرب شده است این کل منطقه خاورمیانه بوده است که از این رویکرد دو کشور زیان دیده به یک معنا می‌توان این‌گونه ادعا کرد که آشفتگی سه سال اخیر در خاورمیانه حاصل نبود روابط مثبت و همکاری سازنده میان این دو قدرت منطقه‌ای است.

ظاهرا وزیر خارجه عربستان از ظریف دعوت کرد تا ایشان به عربستان‌سعودی برود؛ پیش‌تر نیز سفیر عربستان از آیت‌ا...‌هاشمی دعوت کرده بود که به این کشور سفر کند. آیا این به‌معنای عادی شدن روابط دو کشور است؟

همگان امیدوارند که دعوت از وزیر امورخارجه کشورمان توسط مقامات عربستان یک دعوت واقعی باشد. همگان امیدوارند با سفر مقامات دو کشور به پایتخت‌ها؛ روابط این دو همسایه مسلمان و قدرت منطقه‌ای روند عادی شدن را طی کند. از سوی دیگر عادی شدن روابط دو کشور می‌تواند به روند مثبت بازار انرژی وکنترل قیمت نفت کمک کند. اگر بخواهیم یک مثال ساده بزنیم در گذشته و در اواخر ریاست‌جمهوری آقای‌ هاشمی و اوایل ریاست‌جمهوری آقای خاتمی قیمت هر بشکه نفت به زیر 10 دلار سقوط کرد. تقریبا هزینه‌های استخراج نفت برای کشورهای‌ تولیدکننده به‌صرفه نبود. دیپلماسی نفتی در آن دوران به کار آمد، سفرهای وزیر خارجه و وزیر نفت به عربستان‌سعودی موجب شد همکاری‌های دو کشور در جهت کنترل بازار انرژی شکل بگیرد و دو تولیدکننده نفت موفق شوند بر بازار انرژی مسلط شوند. از سوی دیگر در چند سال اخیر شاهد رقابت‌های مخربی بودیم که متاسفانه میان این دو کشور تولیدکننده نفت شکل گرفته بود که موجب شد عربستان‌سعودی برای تحت فشار قرار دادن رقیب فراتر از میزان سهمیه‌اش نفت تولید کند که متاسفانه تولید فراتر از سهمیه اوپک موجب شد که هر دو کشور زیان ببینند. می‌خواهم از این مثال به این نتیجه برسم که هر جا دو کشور راه همکاری را در پیش گرفته‌اند هم منطقه احساس آرامش کرده است و هم منافع دو کشور تامین شد اما هر زمان که هر دو کشور راه خصومت را جایگزین همکاری کردند هم منطقه به آشوب کشیده شد و هم منافع دو کشور مورد آسیب قرار گرفت. اکنون پس از روابط پر فراز و نشیب میان این دو کشور همسایه می‌توان دعوت مقامات عربستان از دکتر ظریف را به فال نیک گرفت. ایران و عربستان نباید به بازی با حاصل جمع صفر وارد شوند. این بازی قطعا باید یک بازی برد- برد باشد؛ ضمنا ایران کشور قدرتمند و موثری در منطقه است که عربستان‌سعودی به‌راحتی نمی‌تواند از آن چشم‌پوشی کند و در سوی دیگر عربستان‌سعودی هم کشوری نیست که ما در ایران به‌راحتی از نقش آن چشم‌پوشی کنیم. هر سال چندصد هزار ایرانی به سفر حج مشرف می‌شوند. بنابراین هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که ما به این میزان با آن ارتباط انسانی داشته باشیم. بنابراین روابط دو کشور مسلمان هیچ‌گاه تعطیل‌بردار نیست.

به نظر می‌آید آمریکا ضلع سوم روابط ایران و عربستان است. روابط آمریکا و ایران همیشه بر رفتار سعودی‌ها موثر بوده است. اکنون می‌توان از تاثیرگذاری تغییر رفتارآمریکا بر مقامات سعودی ابراز امیدواری کرد؟

مادامی که عربستان‌سعودی به این مساله توجه کند که آمریکا باید بر تنظیم روابط ایران و عربستان دخالت کند، قطعا منافع عربستان تامین نمی‌شود. به عقیده من این نگاه در آینده هم به جایی نمی‌رسد. توقعاتی که عربستان از آمریکا دارد این است که ایالات متحده نفوذ ایران را در منطقه محدود کند یا این کشور بنیه اقتصادی ایران را به واسطه تحریم‌ها کاهش دهد تا رفتار ایران به نفع عربستان تغییر پیدا کند. همگان به‌خوبی می‌دانند که این توقع کاملا بیجاست. امروز نه آمریکا این توان اقتصادی را دارد که علیه ایران دست به اقدامی یک‌سویه بزند و نه می‌خواهد که سیاست‌های خصمانه‌ و رادیکالی را در قبال ایران در پیش بگیرد. منافع آمریکا ایجاب نمی‌کند که دنباله‌رو منافع عربستان باشد. عربستان هم در گذشته در قسمت غلط تاریخ قرار گرفت. مقامات آل‌سعود پشت‌سر صدام حسین قرار گرفتند و با حمایت مالی از این رژیم یک اشتباه تاریخی مرتکب شد. طالبان را تقویت کرد تا به وسیله آن از نفوذ کشورمان بکاهد. به عقیده من آن هم محاسبه اشتباهی بود. حتی حمایت‌های اخیرش از تروریست‌ها در سوریه هم برای این کشور دردسرساز بود. عربستان این اواخر مجبور شد اعلام کند که داعش، النصره و اخوان‌المسلمین گروه‌های تروریستی هستند. همه می‌دانند که عربستان مهم‌ترین حامی این گروه‌ها بود. اکنون شواهد مشخصی وجود دارد که عربستان این مسیر را دارد عوض می‌کند.

برخی‌ می‌گویند که این تغییر ظاهری و تاکتیکی است.

برخی‌ هم معتقدند که امنیت ملی عربستان با این حمایت‌ها در خطر قرار گرفت. بنابراین ترجیح داد حمایت از آنها را قطع کند. ضمنا روابط ایران و آمریکا و عربستان و ایالات متحده هم دچار تحولات جدی شد. بسیار تاسف‌بار است که مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا برای رسیدن به یک توافق مشترک و حل پرونده هسته‌ای ایران که بی‌جهت به یک بحران تبدیل شده بود برخی مقامات عربستان را وادار به واکنش‌های غیردیپلماتیک کرد. باید عربستان از تلاش‌ها برای اثبات صلح‌آمیزبودن پرونده هسته‌ای ایران استقبال می‌کرد چراکه از معرفی همسایه مسلمان عربستان به‌عنوان یک کشور صلح‌طلب نباید عصبانی باشد همه دیدند که عربستان در کنار اسرائیل علیه توافق هسته‌ای ژنو موضع‌گیری کرد. برخی مقامات این کشور معتقد بودند که یک زلزله بزرگ در روابط بین‌الملل به‌واسطه مذاکرات ایران و آمریکا و حل پرونده هسته‌ای ایران رخ داده است. چطور می‌تواند یک کشور مسلمان خواهان فشار کشورهای غربی به همسایه مسلمان خود باشد. اما آمریکا هم تنها کاری که در جریان مذاکرات و چند ماه گذشته انجام داد تلاش برای رفع نگرانی خود از برنامه هسته‌ای ایران بود. ایالات متحده مدعی بود نگرانی جهانی نسبت به برنامه هسته‌ای ایران وجود دارد به همین دلیل تلاش کرد تا برای رفع آن گام بردارد. اتفاقا برطرف شدن این نگرانی به ضرر عربستان نیست بلکه به سود این کشور هم هست اگر به تحولات آمریکا و عربستان نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که روابط عربستان در یک سال اخیر با آمریکا به سردی گراییده است. مقامات آل‌سعود در یک سال گذشته بیشترین فشار را به آمریکا آوردند تا به سوریه حمله کند که در این کار ناموفق بودند. باید بدانیم که منافع واشنگتن در خاورمیانه چیز دیگری را اقتضا می‌کند. ایالات متحده دوبار به خاورمیانه لشکرکشی کرد اما بهره چندانی از حمله به کشورهای مسلمان نبرد. به همین دلیل راهبرد دولت فعلی آمریکا در خاورمیانه متفاوت از خواست عربستان است که لشکرکشی به سوریه بود به همین دلیل مقامات سعودی نسبت به آمریکا احساس دوری کردند. آمریکا به‌دنبال نفوذ در خاورمیانه است اما نه به‌صورت نظامی. عربستان از آمریکا انتظاراتی بیش از راهبرد و سیاست دولت آمریکا طلب می‌کرد به همین دلیل آمریکا سعی کرد از سیاست‌های عربستان فاصله بگیرد.

تحولات یک سال اخیر به‌خصوص در کشورمان؛(انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم) چقدر بر روابط دیپلماتیک ایران با سایر کشورها تاثیر گذاشت؟

روی کارآمدن دولت تدبیر و امید در ایران؛ موجب شد ایالات متحده و برخی دیگر از کشورهای غربی در سیاست‌های خود در قبال کشورمان تجدیدنظر کنند. به‌خصوص ایالات متحده در سیاست‌های خصمانه خود در قبال ایران تجدیدنظر کرد. آمریکایی‌ها از سیاست ایران‌هراسی و تهدید ایران دست برداشتند و به نظر می‌رسد با روی کارآمدن دولت یازدهم تلاش برای اصلاح برخی روند‌ها مشاهده می‌شود. هرچند در آمریکا جناح‌های مختلف با رویکردهای متفاوت وجود دارد. گفته‌ها و اظهارنظرها مملو از فشار و درعین حال تلاش برای مذاکره است. دیگر این‌طور نیست که مانند هشت سال گذشته تنها گزینه میز روی ایالات متحده فشار باشد.

این تحولات هم در رابطه با عربستان‌سعودی اتفاق افتاده است؟

گاها در سال‌های گذشته مقامات سعودی عنان اختیار از کف می‌دادند و حرف‌هایی را مطرح می‌کردند که ما هیچ وقت در عرصه دیپلماسی و تجربه‌ای که داشتیم شاهدش نبودیم. اکنون به‌نظر می‌رسد با توجه به تحولات منطقه‌ای و تحولات درون عربستان شاهد تغییراتی هم در سیاست خارجی این کشور هستیم. اگر به تحولات سال گذشته نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که عربستان در عرصه سیاست خارجی بسیار دچار تندروی شد، به یک معنا می‌توان گفت 60 سال سابقه محافظه‌کاری در عرصه سیاست خارجی را در دو سال گذشته کنار گذاشت و رادیکال‌ترین طرح‌ها و رویکردها را دنبال کرد. عربستان سال گذشته توقع داشت که اعضای شورای امنیت به سوریه حمله کنند. سال گذشته عربستان به خاطر همین تندروها و خواسته‌های بیجا کرسی عضویت در سازمان ملل را که برای دریافت آن بسیار زحمت کشیده بود در اعتراض به عدم دخالت شورای امنیت در سوریه نپذیرفت. توقعات آل‌سعود از شورای امنیت سازمان ملل بیش از حد و فراتر از جایگاه این کشور بود. برخی از مقامات سعودی تصور می‌کردند که می‌توانند بر تمام رویدادهای منطقه ای موثر باشند. وقتی کشوری جایگاه خود را فراتر از آن چیزی که هست می‌پندارد قطعا با همه کشورهای دنیا به مشکل می‌خورد. عربستان از پیشرفت دموکراسی در منطقه (هر نفر یک رای) وحشت داشت و سران این کشور تصور می‌کردند که منافع ملی آنها در خطر قرار می‌گیرد. البته باید به ساختار حکومتی سنتی این کشور هم توجه داشت. با این فرآیند در مصر و یمن و بحرین مقابله کرده است و همیشه تلاش دارد تا جلوی حرکت دموکراسی خواهانه مردم در عراق و افغانستان را بگیرد. عربستان‌سعودی نمی‌تواند گروه‌های تروریستی را جایگزین مردم نماید. حفظ نظام با پول، تجهیزات و قدرت خارجی هم امکان‌پذیر نیست.

می‌توان روابط ایران، عربستان و آمریکا را در یک سه‌ضلعی با ارتباط با هم توصیف کرد؟

یکی از عواملی که بر رفتارمقامات آل‌سعود تاثیر می‌گذارد رفتار آمریکاست. اما باید دانست عوامل موثر دیگر به این صورت است: در فرآیندی موازی یعنی افزایش ارتباط میان ایران و آمریکا موجب افزایش گلایه‌های عربستان از آمریکا و از ایران شد از سوی دیگر تغییر نگاه استراتژیک آمریکا نسبت به منطقه خاورمیانه و به‌خصوص عربستان؛ کم شدن اهمیت انرژی خاورمیانه برای آمریکا؛ ایالات متحده به خودی خود صادرکننده نفت و گاز شد و به همین دلیل آمریکایی‌ها در ارکستری که آل‌سعود می‌نوازند، شرکت نمی‌کنند. حرکت آمریکا و ساز دولتمردان این کشور به‌گونه‌ای دیگر است. بالاخره ایران و آمریکا دارند به‌صورت مستقیم مذاکره می‌کنند و مذاکرات موجب می‌شود پرونده‌ای که بی‌جهت امنیتی شد و راه شورای امنیت را در پیش گرفت اکنون وارد این فرآیند شود. فرآیند تدبیر و تعامل دولت آقای روحانی آمریکایی‌ها را مجبور به تعامل کرد و اکنون همگان امیدوارند که پرونده هسته‌ای ایران حل شود. پس بنابراین تحولات خاورمیانه را می‌توان این‌گونه تعبیر کرد که نزدیک‌ترشدن ایران و آمریکا در ماه‌های گذشته موجب دورترشدن عربستان از آمریکا و ایران شد. اتفاقا امری که موجب برآشفتگی مقامات عربستان شد همین بود چراکه آل‌سعود به‌شدت از به خطر افتادن روابط خود با ایران وحشت داشتند. من این وضعیت را به فال نیک می‌گیرم و پیشنهاد می‌کنم عربستان‌سعودی در شرایط فعلی منطق را مدنظر قرار دهد و حال که از آمریکا دل بریده و ایالات متحده هم تعریف دیگری از خاورمیانه دارد، لازم است دو کشور همسایه همکاری و تعامل خود را از سر بگیرند. ایران و عربستان قطعا می‌توانند با همکاری امنیت خاورمیانه و انرژی را در خلیج‌فارس تامین کنند. نه ایران قرار است متحد آمریکا باشد و نه عربستان در شرایط فعلی متحد استراتژیک آمریکا باقی می‌ماند. عربستان می‌تواند با همکاری ایران صلح را در منطقه پر آشوب خاورمیانه برقرار کند. من سفر آقای ظریف به عربستان را یک مساله مهم و البته مثبت می‌دانم. آمدن سفیر عربستان را نقطه روشن و امیدوارکننده‌ای می‌دانم و درنهایت ایران هم باید سفیر دولت تدبیر و امید را به ریاض اعزام کند. ادبیات تازه عربستان را مثبت می‌دانم که می‌شود زخم‌های گذشته را التیام داد. به هر حال ایران و عربستان دو قدرت منطقه‌ای هستند و ایران هم قدرت گازی آینده جهان است. عربستان و ایران نمی‌توانند یکدیگر را نادیده بگیرند. جاذبه‌های توریستی و مذهبی دو کشور قطعا می‌تواند موقعیت‌های جدیدی را برای دو کشور خلق کند. فکر می‌کنم فضای امنیتی میان ایران و عربستان باید شکسته شود. چرا باید گروهک‌های تروریستی معرف اسلام در دنیا باشند؟ رفتار گروهک‌هایی مانند بوکوحرام چیزی نیست جز اسلام‌هراسی، قطعا عربستان‌سعودی می‌تواند در پایان دادن به خشونت‌های مذهبی اثرگذار باشد. باید عقلای دینی ایران و عربستان مقابل جهل مرکب جاهلیت بایستند. گروه‌های شبیه اینها را در سوریه، یمن و.... می‌بینیم. اکنون عربستان با کمک ایران می‌تواند به فعالیت این گروهک‌ها پایان دهد.

منبع: آرمان
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.