اعتدال گرایی و سه راهی گفتمان سازی
خبرگزاری تسنیم: تأکید علمای شیعه نیز عمدتاً بر آن بوده است که اعتدال را بایست از ریشه‌ی عدل به معنای عدالت برشمرد.
به گزارش گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم،«اعتدال» به عنوان اصلی‌ترین شعار دولت یازدهم، کلیدواژه‌ای است که طی یک سال گذشته در ادبیات رسانه‌ای و سیاسی کشور به صورت مکرر به چشم می‌خورد. با این حال، هنوز تعریف مشخصی از اعتدال‌گرایی در حوزه‌های مختلف توسط رئیس‌جمهور و همراهنش ارائه نشده است. این یادداشت بعد از حدود یک سال از پیروزی گفتمان اعتدال در انتخابات 92 تلاش دارد به بررسی جایگاه اعتدال گرایی از منظر روایات و اندیشه های رهبر انقلاب پردازد و با پاسخ مستدل جایگاه ویژه گفتمان اعتدال از پیروزی انقلاب تا کنون را در سپهر سیاست پیگیری کند.
اعتدال در لغت از دو ریشه‌ی «عَدلٌ» از عدالت (به معنای قرار دادن شی‌ء در موضع خودش و به دور از افراط و تفریط) و «عِدل» به معنای توازن و تعادل آمده است. در فرهنگ فارسی، اعتدال به معنای میانه‌روی به کار می‌رود و به رفتار و حالتی می‌گویند که به دور از هر گونه افراط و تفریطی باشد. این مفهوم در آیات قرآنی و روایات با استفاده از واژه‌هایی چون «عفو»، «قصد»، «وزن»، «وسط»، «احق»، «بین ذلک»، «حنیف»، «سوی» و مشتقات آن‌ها به کار رفته است.
در کلام امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نیز اعتدال با مفهوم دوری از افراط و تفریط آمده است. امام علی (علیه السلام) بارها سیره‌ی رسول‌الله را میانه‌روی و معتدل در امور معرفی می‌کردند؛ به گونه‌ای که هیچ گاه از ایشان افراط یا تفریط مشاهده نمی‌شد.حضرت آنان را که از راه اعتدال به سوی افراط و تفریط کشانده می‌شوند، جاهل می‌خواند و می‌فرماید: «لا تَرَی الجاهِلَ إِلّا مُفرِطا او مُفرِّطاً؛ همیشه جاهل را نمی‌بینی جز اینکه یا زیاده‌روی می‌کند و یا کم می‌آورد.»
تأکید علمای شیعه نیز عمدتاً بر آن بوده است که اعتدال را بایست از ریشه‌ی عدل به معنای عدالت برشمرد. لذا «اعتدال» به عنوان اخلاقی شخصی یا راهبردی سیاسی-اجتماعی،ضرورتی مبتنی بر حق‌محوری و تعالیم اسلامی است تا در پناه آن، بتوان به گسترش عدالت در حوزه‌های فردی و اجتماعی همت گماشت. در این معنا، اعتدال، ادای حق است و تنها سیاستی، سیاست اعتدال‌گرا نامیده می‌شود که نتیجه‌ی آن، گسترش عدالت در جامعه باشد.
بنابراین آنچه از مفهوم اعتدال برداشت می‌شود، نه به معنای «تذبذب» و حرکت وسط حق و باطل، بلکه به معنای روش و رفتار میانه و عادلانه بدون زیاده‌روی و کندروی از مسیر حق است. اینجاست که تفاوت مفهوم اعتدال از مفهوم نفاق و حرکت بین دو موضع روشن می‌شود. همان گونه که قرآن کریم در توصیف دوگانگی اهل نفاق می‌فرماید: «مُّذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذَلِکَ لاَ إِلَی هَؤُلاء وَلاَ إِلَی هَؤُلاء وَمَن یُضْلِلِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ سَبِیلاً»4 آن‌ها در این میان (میان مؤمنان و کافران قلباً یا عملاً) متردّدند، نه (یک‌سره) به سوی اینان و نه (یک‌سره) به سوی آنان‌اند و کسی را که خدا در گمراهی‌اش رها کند هرگز برای او راهی نخواهی یافت.
لذا نفاق، رفتار کردن به منظور کسب رضایت هم اهل حق و هم اهل باطل است؛ ولی اعتدال، روش و مشی حرکت در مسیر حق است.
برخی از وابستگان جریان های سیاسی اصلاح طلب بعد از فتنه 88و خاموش شدن حرکت سیاسی این جریان به دنبال یک تنفس مصنوعی خوب برای بازگشت مجدد به سپهر سیاست در ایران بودند از این رو بعد ازپیروزی گفتمان اعتدال گرایی در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 که بنا به نظر رئیس جمهور هیچ وابستگی به دو جریان اصلاح طلب و اصولگرا نداشت، این طیف یعنی بخشی از بدنه فتنه در میان اصلاح طلبان در صدد برآمدند تا با مصادره به مطلوب کردن گفتمان اعتدال گرایی این گفتمان را تابعی از گفتمان اصلاحات معرفی کنند.
از همین رو در یک سال گذشته اصلاح طلبان درصدد بودند که اعتدال راه نه هدف؛مسیر نه مقصد؛ روش تحقق گفتمان نه گفتمان مطرح کنند.
اعتدل راه یا هدف
جریان های سیاسی با استفاده از ابزار های مختلف از جمله فنون رسانه ای در تلاشند تا با معرفی گفتمان اعتدال در پس حرکت گفتمان اصلاح طلبی بر خلاف میل رئیس جمهور محترم این اندیشه را جدا از اصل انقلاب معرفی کنند اما با نگاه به اندیشه های رهبر انقلاب هدف گذاری اعتدال بر اساس نقشه عدالت محوری در جامعه معرفی می کنند
مقام معظک رهبری اعتدال را هم‌معنای عدالت می دانند و در در این خصوص می‌فرمایند: «عدل یعنی هر چیزی در جای خود قرار گرفتن. معنای لغوی عدل هم یعنی میانه. اعتدال هم که می‌گویند از این واژه است؛ یعنی در جای خود، بدون افراط و بدون تفریط؛ بدون چپ‌روی و بدون راست‌روی. این هم که می‌گویند عدل یعنی قرار دادن هر چیزی در جای خود، به خاطر همین است؛ یعنی وقتی هر چیز در جای خود قرار گرفت، همان تعادلی که در نظام طبیعت بر مبنای عدل و حق آفریده شده، به وجود می‌آید. در رفتار انسان، عدل لازم است. برای حکمران، عدل لازم است. در موضع‌گیری، عدل لازم است. در اظهار محبت و نفرت، عدل لازم است.»
اعتدال مسیر یا مقصد
می‌توان یکی از بهترین تفاسیر و تبیین‌ها از معنای اعتدال و میانه‌روی به عنوان رسیدن به مقصد از راه اعتدال را در تشریح فرازی از نامه‌‌ی 53 امیرالمؤمنین (علیه السلام) خطاب به مالک اشتر از زبان مقام معظم رهبری بیان کرد. ایشان در توضیح فرمان علی (علیه السلام) مبنی بر اولویت قرار دادن اوسط حق در کارها می‌فرمایند: «حضرت مىفرماید: محبوبترین کارى که مىخواهى انتخاب کنى، اولاً اوسطها فی الحق، یعنى وسط‌تر باشد. وسط، یعنى میانهى افراط و تفریط؛ نه در آن افراط وجود داشته باشد، نه تفریط. حق هم درست همین است؛ هیچ گاه نه در جهت افراط است، نه در جهت تفریط. اوسطها فی الحق، یعنى به طور کامل در آن رعایتِ حق بشود؛ یعنى دقیقاً در حد وسط بین افراط و تفریط باشد. ثانیاً، و اعمها فی العدل باشد؛ عدالتى که از آن ناشى مىشود، سطح وسیعترى از مردم را فرابگیرد.»
این تعبیر از حد وسط در ادای حق، دقیق‌ترین تعریفی است که از معنای حد وسط و میانه‌روی مد نظر امیرمؤمنان (علیه السلام) ارائه شده است. با همین مبنای فکری، معظم‌له اسلام را دین انسانیت و اعتدال و خردورزى و تسلیم در برابر حق متعال می‌دانند.
روش تحقق گفتمان یا گفتمان
رهبر معظم انقلاب اسلامی با تأکید بر حرکت در مسیر عدالت و اعتدال، افراط و تفریط، تندروی و کندروی، چپ‌روی و راست‌روی را رد کرده و بر روی خط میانه، به عنوان یک شاخص در موضوعات مختلف تأکید می‌ورزند. ایشان، اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط را در عرصه‌های گوناگون اجتماعی بیان نموده‌اند و به ویژه در تخاطب با دانشجویان و جوانان، آنان را از افراط و تفریط در مواضع و اقدامات تحذیر نموده‌اند. به عنوان نمونه، به مواردی از این رویکردها و جهت‌گیری‌ها از منظر معظم‌له اشاره می‌شود:
حفظ اعتدال و میانه‌روی در بحث فعالیت اجتماعی زنان (نه منع حضور اجتماعی زن و نه بی‌بندوباری زن در محیط اجتماعی)، حفظ اعتدال و نگاه جامع در تصمیم‌گیری‌های کلان در حوزه‌ی مدیریت کشور، اعتدال در نقدها و انتقادها (نه تقدس دادن به مسئولین و نه تخریب و بی‌انصافی)، قضاوتی متعادل و به دور از بدبینی یا خوش‌بینی مفرط در مورد هویت و مشکلات جوانان، اعتدال در معیشت و اقتصاد (نه اسراف و نه بخل) مصادیقی از مفهوم مهم اعتدال است که در بیانات مقام معظم رهبری به کار رفته است.
روش تحقق گفتمان یا گفتمان
روش تحقق گفتمان از منش اعتدال گرایی بحثی است که جریان مدعی اصلاح طلبی به شدت مخالف تحقق آن هستند که مهم ترین دلیل نزدیکی اندیشه اعتدال با تفکرات رهبر انقلاب بیش از هر اندیشه و تفکر سیاسی دیگر است به طور کلی، در اندیشه‌ی سیاسی رهبر انقلاب، عدل و اعتدال، به همراه دو رکن «عقلانیت» (نقطه‌ی مقابل تصلب و افراط) و «ارزش‌گرایی و معنویت» (نقطه‌ی مقابل وادادگی و تفریط)، به عنوان دو دال اصلی و غیرقابل انفکاک گفتمان عدالت و اعتدال بیان شده است.
ایشان بر این باورند که هر رویکرد فکری و عملی اگر سه رکن عقلانیت، اعتدال و ارزش‌گرایی را توأمان به همراه داشته باشد، حاصلی که به بار خواهد آمد کارآمدی است. معظم‌له می‌فرمایند: «اگر عدالت از عقلانیت و معنویت جدا باشد، دیگر عدالتی که شما دنبالش هستید نخواهد بود. اصلاً عدالت نخواهد بود. عقلانیت به خاطر این است که اگر عقل و خرد در تشخیص مصادیق عدالت به کار گرفته نشود، انسان به گمراهی و اشتباه دچار می‌شود. خیال می‌کند چیزهایی عدالت است، در حالی که نیست. بنابراین عقلانیت یکی از شرایط لازم رسیدن به عدالت است.»
بنابر این گفتمان اعتدال به عنوان گفتمان اصلی انقلاب اسلامی بر محوریت عقلانیت و عدالت توانسته بر تمامی آرا و نظرات سیاسی پیشی بگیرد و با عبور از گفتمان های مدعی و شخص محور مانند اصلاحات برای حرکت انقلاب در مسیر اعتدال هدف گذاری و گفتمان سازی شود.
منبع:سایت رویکرد
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.