"اوچ گونبز" ارومیه استوار و باشکوه، ایستاده از دل تاریخ + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از ارومیه، شهر سه هزار ساله ارومیه، که چندی پیش در فهرست 1000 شهر فرهنگی جهان در یونسکو نیز به ثبت رسید اماکن و بناهای تاریخی فراوانی دارد که کم توجهی به آنها به سبب فقدان شناخت کافی مسئولان چند دهه ریشه دوانده است.

آگاهی نداشتن بخش اعظمی از شهروندان از ارزش های یک بنای تاریخی در شهری مثل ارومیه یک دلیل بیشتر ندارد و آن اینکه شیوه معرفی بنایی کهنی همچون "اوچ گونبز" ارومیه چندان تاثیرگذار نبوده که در دل مردمان این شهر و حتی مجاوران این مکان تاریخی قرار گیرد.

اصالت قائل شدن به یک اثر باستانی و تاریخی نخست باید در احترام به پیشینه حقیقی آن متبلور باشد آن سان که افکار عمومی حقیقتاً بتوانند بپذیرند که اثری کهن و تاریخی با صداقت و روشنی برایشان مورد معرفی قرار گرفته است.

اینکه برای معرفی یک اثری که در ارومیه به عنوان یکی از شهرهای مهم آذری زبان واقع شده در پی القاء نام های جدید باشیم و هویت یک بنا را که در نام محلی و حقیقی آن تجلی یافته است را تغییر دهیم کار صادقانه ای برای معرفی یک اثر تاریخی به شمار نمی آید.

وقتی بنای تاریخی "اوچ گونبز" به همین نام در شهر ترک زبان ارومیه مشهور بوده و اصولاً نامش نیز همین است چرا باید این نام ترجمه شود و معادل فارسی برای آن برگزیده شود؟

روشن است که وقتی بچه ای بدنیا می آید، نخست پدر و مادر طفل بر وی نامی را انتخاب می کنند و سپس حتی اگر اداره ثبت احوال باشد موظف به تمکین به انتخاب نام از سوی پدر و مادر برای بچه است و حق ندارد خودش نامی برای کودک انتخاب کند یا نام بچه را ترجمه کرده و چیز جدیدی خلق نماید.

معلوم نیست از چه زمان و چه افرادی، تمام همّ و غم خود را به کار گرفته اند تا اسم های ترکی اماکن تاریخی شهر ارومیه و استان آذربایجان غربی را به فارسی ترجمه کنند در حالیکه هیچ قانونی به هیچ کس حق و اجازه نمی دهد که یک اسم را ترجمه کنند.

پر واضح است که "اوچ گونبز" به عنوان یکی از عناصر تاریخی هویت بخش در شهر ارومیه نامی غیر از "اوچ گونبز" ندارد و ترجمه نام آن و در آوردن کلمه نامأنوس "سه گنبد" نه تنها کار غلط و اشتباهی است بلکه توهین به شهروندان این منطقه به عنوان صاحبان این تاریخ و تمدن نیز به شمار می آید.

تصور کنید یک ترک زبان به اصفهان سفر کند و "منار جنبان" این شهر را به ترکی ترجمه کرده و "ترپشن مناره" نامگذاری نماید، آیا این کار غلط نیست و سبب آسیب زدن به هویت تاریخی این بنا و پیشینه تاریخی شهر اصفهان محسوب نمی شود؟

بنابراین ترجمه اسم "اوچ گونبز" به "سه گنبد" کار غلطی است و بر همین اساس نهادهای متولی میراث فرهنگی این سرزمین، اگر در پی حفاظت از پیشینه تاریخ و تمدن منطقه هستند باید مظاهر این نامگذاری و ترجمه های غلط را برچیده و هر اثر تاریخی را با نام و شناسنامه حقیقی خود معرفی کنند تا شهروندان نیز بتوانند با هویت اصلی بناها و اماکن تاریخی آشنا شوند و با آنها ارتباط برقرار کنند.

رضا حیدری دانشجوی دوره دکترای باستان شناسی در دانشگاه مونیخ آلمان به عنوان یکی از پرسابقه ترین کاوشگران باستانی ایران به ویژه در آذربایجان غربی در گزارش پیش رو به تفصیل به معرفی اثر تاریخی و باشکوه "اوچ گونبز" ارومیه پرداخته و قسمت های مختلف این بنا را با دقت و وسواس مورد کنکاش قرار داده است.

وی می گوید: "اوچ گونبز" از قدیمی ترین بناهای اسلامی ایستاده در آذربایجان غربی است.

حیدری می افزاید: این بنا به عنوان یک مدفن و مقبره در گورستانی واقع شده که گویا زمانی خارج از شهر ارومیه بود اما اینک تقریبا" در بافت قدیمی شهر قرار دارد.

به گفته وی قدمت "اوچ گونبز" به دوران سلجوقیان یعنی قرن ششم هجری قمری باز می گردد.

حیدری می گوید: این بنا دارای کتیبه هایی به خط کوفی است و در واقع گره چینی سنگی دارد یعنی سنگ های مختلف در کنار یکدیگر هم برای تزئین و هم برای متن نشانده شده اند.

وی می افزاید: یکی از این سه کتیبه بالای درگاه، دومی بر روی طاق ها و سومی بر فراز قاب تزئینی واقع شده است.

این باستان شناس تصریح می کند: بنای "اوچ گونبز"از سه گنبد یا همان گونبز مختلف تشکیل شده و حتی در جداره این بنا یک تزئینات مقرنس کاری مشاهده می شود و در واقع کل این تزئینات در داخل قاب کار شده است.

او می افزاید: طبقه اول این بنای تاریخی سردابه یا محل دفن است که صدا در مرکز آن به طرز زیبایی اکو می شود و اگر قاری در اینجا قرآن بخواند صدای قرائتش به زیبایی شنیده می شود.

حیدری می گوید: اگر بپذیریم که این بنا براساس کتیبه ای که در خارج از این محیط قرار دارد مربوط به دوران سلجوقی و قرن ششم هجری است پس این محراب قدیمی ترین محراب در آذربایجان غربی محسوب می شود.

وی می افزاید: به این محراب قدیمی کمتر توجه شده چون زمانی که شرف شاه نقاش تبریزی که محراب بی بدیل مسجد جامع ارومیه را کار کرده، یک ایده برای ایجاد محراب زیبای مسجد ارومیه دیده که متاسفانه در هنر اسلامی آذربایجان غربی کمتر معرفی شده است در حالیکه صدها و هزاران سال این محراب می توانست مایه ارتباط بین زمین و آسمان باشد.

وی با مورد توجه قرار دادن نشانه های موجود در داخل بنای "اوچ گونبز" می گوید: در این قسمت دست ها به عنوان شاهد هستند یعنی زمانی که  اینجا را مرمت می کردیم هدفمان این بود که  به مخاطب بگوییم که این مکان را مرمت کرده ایم.

حیدری می افزاید: در چهار سمت این قسمت، 4 مقرنس گچی می بینید و در کنار آن 4 روزنه هواکش و نورکش که خاصیت آن برای این طبقه و طبقه پایین است، مشاهده می کنید.

به گفته این باستان شناس بر اساس کتیبه ای که وجود دارد، اینجا مقبره شخصی "امیر ششقاط مظفری" است و توسط یک معمار به نام منصور بن موسی ساخته شده و در انتهای کتیبه نوشتن کلمه المرحوم به معنی این است که این شخص پیش از اتمام بنا فوت کرده است.

وی می گوید: این محل بر اساس قدیمی ترین عکس هایی که وجود دارد محل یک قبرستان قدیمی و در یک باغ بزرگ بوده و به شماره 242 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

حیدری تصریح می کند: خود این بنا از خارج به صورت مدور و از داخل به شکل چهار گوش است، قسمت بالای بنای سه گنبد از سنگ ها و قسمت های پایین از آجر ساخته شده و لابه لای آجرها جای مهرهای تزئینی قرار دارد.

او می افزاید: فضای کلی این بنا هم اکنون در داخل و بافت شهری ارومیه قرار دارد و برخی ساختمان ها بالاتر از بنا ساخته شده اند بنابراین تجربه آزادسازی مقبره شمس تبریزی در آذربایجان غربی می تواند تجربه ای بسیار موفقی برای آزادسازی حرایم بناهای تاریخی محسوب شود.

بنابر استناد حیدری به وضعیت مناره شمس تبریزی در خوی، همین کار را می توان در "اوچ گونبز" ارومیه هم انجام داد چون اگر این فضا توسعه یابد مردم از آن به عنوان فضای عمومی می توانند استفاده کند.

به گفته وی برای مثال یک قسمت آن می تواند اختصاص به فروش سوغاتی، هدایا و صنایع دستی آذربایجان غربی و حتی یک قسمت آمفی تائتر روباز به گنجایش صدها نفر و محل برگزاری برنامه های فرهنگی و هنری مثل شب های شعر باشد.

حیدری می گوید: حتی این مکان می تواند یک فضای فعال تر در حوزه فرهنگی و شهری محسوب شود، یعنی ما با انجام جداره سازی می توانیم جنبه های بصری این مکان را همگون تر کنیم و از سوی دیگر اگر چند پلاک اطراف بنای تاریخی و با شکوه "اوچ گونبز" آزاد شود این فضای آرام بخش می تواند بیشتر در اختیار مردم قرار گیرد.

او می افزاید: حتی من مخالف کاشت درختان در محوطه این بنا هستم چون در سالهای آینده وقتی این درختها بزرگ شوند جلوی نماد را می گیرند بنابراین پیشنهاد می شود به جای درختکاری به دنبال گل کاری و چمن کاری در چنین اماکنی باشیم.

این باستان شناس می گوید: اوصلاً سبک آذری درون گرا است یعنی تزئینات بنا مربوط به داخل است مانند مسجد جامع ارومیه و مسجد کبود تبریز که یک سبک خاص در حوزه معماری تعریف شده است اما ما به عنوان وارثان این سبک تا چه اندازه به این میراث فرهنگی توجه کرده ایم؟

وی تصریح می کند: متولیان امر موظف به رعایت الگوهای اسلامی و ایرانی در بناهای تاریخی هستند.

حیدری می گوید: ما باید فراتر از مسئله مرمت آثار تاریخی نگریسته و به دنبال مدیریت فرهنگی بنا و احیا روح  و پیرامون چنین بناهایی باشیم اما متاسفانه هم اینک تنها به ظاهر بناها توجه می کنیم.

گزارش و عکس: محمّد آقایی پر، نصیبه نیکزاد

انتهای پیام/ ب