باغ اکبریه بیرجند؛ نماد نوین معماری اسلامی باغ ایرانی

حسن رمضانی در آستانه برگزاری نخستین جشنواره ملی باغ ایران در بیرجند درگفت وگو با خبرنگار تسنیم دربیرجند اظهار کرد: باغ اکبریه بیرجند یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است که در نشست سی و پنجم یونسکو در سال 2011 میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

وی گفت: این باغ در 20 خردادماه سال 1378 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

وی معرفی ویژگی‌ها، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های محیطی‌، طبیعی‌، گردشگری‌، شهری‌، اجتماعی و فرهنگی باغ‌های تاریخی؛ اشاعه‌ فرهنگ حفاظت‌، نگهداری و پاسداشت باغ‌های ایرانی؛ اشاعه فرهنگ «هر شهر ایران‌، یک باغ ایرانی»؛ مهمترین اهداف برگزاری نخستین جشنواره ملی باغ ایران در بیرجند است.

مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری وصنایع دستی خراسان جنوبی محوریت برگزاری این جشنواره را 9 باغ ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی دانست و گفت: این جشنواره با همکاری سازمان ها و دستگاه های ملی و استانی و با حضور میهمانان ملی و استانی برگزار خواهد شد.

رمضانی بیان کرد:این جشنواره در سه روز با برپایی نشست‌های تخصصی و برگزاری نمایشگاه‌‌ آثار هنری مرتبط در مهرماه 1393در خراسان جنوبی اجرایی می‌شود.

وی اظهارکرد: پرونده‌ باغ ایرانی شامل 9 باغ شامل: اکبریه از استان خراسان جنوبی؛ پاسارگاد و ارم از استان فارس، پهلوان‌پور و دولت‌آباد از استان یزد، فین و چهل‌ستون از استان اصفهان، عباس‌آباد از استان مازندران و شاهزاده‌ی ماهان از استان کرمان از سوی ایران در سال 2011،(5 تیرماه 1390) در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شد.

وی در معرفی باغ ایرانی اکبریه  گفت: این بنا در دوره قاجاریه و توسط شوکت الملک در دو طبقه ساخته شده‌است. این باغ در انتهای خیابان معلم در روستای اکبریه که از توابع استان خراسان جنوبی می باشد، واقع شده است.

تاریخچه:

ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده‌است.

این مجموعه شامل چند عمارت است که قدیمی‎ترین آن مربوط به عمارت حشمت الملک در منتهی‌الیه شرقی، که شامل دو طبقه‌است می‎باشد.

طبقه همکف که دارای دو دالان و راهرو نسبتاً طویل است و ارتباط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل را برقرار می‎کند.

عمارت مرکزی با عملکرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان که تقریباً به عنوان هسته مرکزی باغ به حساب می‎ آید از تزیینات و چشم‎انداز بسیار عالی برخوردار است.

وجود درختان بلند قامت کاج در دو طرف خیابان و نیزخیابان های منتهی به خیابان اصلی عمارت مرکزی بر زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده‌است.

باغ جنوبی واقع در جبهه جنوبی و کوچکتر از باغ شمالی است.این باغ بوسیله فضاهایی چون فضاهای خدماتی، عمارت مرکزی و دیواره غربی اصطبل احاطه شده‌است.

یکی از عناصر مهم، استخر نسبتاً بزرگ با طرح مربع است که بخش عمده فضای باغ را به خود اختصاص داده‌است. استخر در وسط دارای سکویی مربع شکل است.

از جمله مواردی که سبب گشت تا باغ اکبریه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت گردد شامل موارد ذیل است: باغ در زمین شیبدار ایجاد گشته است ،خطوط راست در طراحی باغ استفاده گردیده است.

عمارت در بلندترین قسمت باغ احداث گردیده است، یک جوی دائم اصلی و چند جوی فرعی ایجاد گشته است به گونه ای که صدای آن به گوش می رسد و رابطه نزدیکی با طبیعت ایجاد کرده است و حد فاصلی بین عمارت و باغ وجود ندارد و همچنین استفاده از درخت‌های زیاد و سایه‌دار و اختصاص بیشترین قسمت باغ به کاشت درختان میوه و گیاهان دارویی و زینتی از دیگر عوامل میباشد.

درختان موجود در این باغ شامل کاج، انار و توت می‎باشد و گوشه‎هایی از باغ گلهای تاج خروس به چشم می‎خورد.از جبهه جنوبی این باغ ورودی به روستای اکبریه تعبیه شده‌است.

وسعت:

باغ اکبریه با وسعتی حدود چهل و پنج هزار مترمربع در بستری کوهستانی واقع شده و متشکل از 2 بناست که ساختمان قدیمی‌تر متعلق به حشمت‎الدوله، پدر ابراهیم شوکت‎الملک است که تاریخ احداث آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه برمی‎گردد.

بنای دیگری که دراین مجموعه واقع شده،ساختمان تشریفات است که توسط شوکت‌الملک بنیان شده‌است.

این باغ به عنوان محل سکونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت، به طوری که در لهجه محلی به کلاته سرکار امیر شهرت یافته بود.

اسدالله علم در کتاب خاطراتش به پذیرایی پدرش از رضاشاه در همین باغ اشاره می‌کند. خود او نیز چنان که می‌گوید چندبار از شاه و فرح در همین باغ پذیرایی نمود.

معماری:

فرم معماری آن ترکی با الهامی ازمعماری روسی است که تلفیق آن با معماری اسلامی، سبک معماری نوینی رانشان می‌دهد.این بنا شامل تالار آیینه، گنبد کلاه فرنگی، تزئینات مقرنس لانه زنبوری و رسمی بندی که صرفاً جهت پذیرایی از نمایندگان سیاسی داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.

کاربری کنونی:
هم اکنون بخش‌های مختلف این باغ و عمارت مورد استفاده اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی است. بخش احداث شده در اوایل دوره قاجار، به عنوان کتابخانه فعال است.

از بخش مرکزی که در دوره قاجار احداث شده به عنوان موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استفاده می‌شود.

بخش ساخته شده در دوره پهلوی کاربری اداری دارد و بالاخره دیگر بخش‌ها به سفره‌خانه و چایخانه سنتی اختصاص یافته‌است.

در موزه حیات وحش این مجموعه، نمونه‌های شاخص، کمیاب و نادری از پوشش جانوری منطقه جنوب خراسان به ویژه شهرستان بیرجند به معرض نمایش گذاشته شده است و کمیاب ترین گونه‌های پرندگان جنوب خراسان در این مجموعه قرار گرفته اند.

همچنین در موزه باستان‌شناسی و مردم شناسی باغ اکبریه که در طبقه همکف واقع شده است، بخشی از معیشت، آداب و رسوم، مشاغل و حرفه منطقه جنوب خراسان به نمایش گذاشته شده است.

گزارش از محمد قربانی

انتهای پیام/ ب