کلیدِ استفاده حداکثری از گازهای همراه نفت در میان مدت

با توجه به پیشرفت بسیار کند طرح های ان جی ال برای جمع آوری گازهای همراه نفت و همچنین تمایل و توانایی بخش غیردولتی برای استفاده از این گازها، سیاست جدید وزارت نفت مبنی بر ایجاد شرایط لازم برای ورود این بخش به موضوع گازهای همراه، راهکار صحیحی جهت استفاده حداکثری از این گازها در میان مدت می باشد.

حدود دو هفته قبل (21 مرداد)، وزیر نفت در پنل تخصصی نفت، گاز و پتروشیمی همایش تبیین سیاست های اقتصادی دولت، برنامه جدید این وزارتخانه در زمینه گازهای همراه نفت را تشریح کرد و گفت: «برای فروش و تخصیص 25 میلیون متر مکعب گازهای فلر برنامه‌ریزی کرده‌ایم. برای جمع‌آوری بعضی از این گازها برنامه داریم و برای بعضی برنامه نداریم اما آنهایی که برای‌شان برنامه داریم هم زودتر از 4 یا 5 سال آینده به بهره‌برداری نمی‌رسد. با قیمت ارزان گاز فلر را که در حال حاضر بدون استفاده می‌سوزد تخصیص می‌دهیم و بهره‌برداران در هر بخشی که بخواهند از جمله تولید برق می‌توانند از این گاز استفاده کنند.»

بیان این جملات از سوی وزیر نفت در حالی صورت می گرفت که در دو دهه اخیر، همواره وزارت نفت، راه حل اصلی جمع آوری گازهای همراه نفت را اجرای طرح های NGL (ان جی ال) دانسته است و به همین دلیل هم عمده طرح های پیش بینی شده و در حال راه اندازی وزارت نفت برای جمع آوری این گازها، طرح های ان جی ال است. به همین دلیل این سوال مطرح می شود که تغییر سیاست وزارت نفت در زمینه جمع آوری گازهای نفت در کوتاه مدت و میان مدت و استفاده از توان بخش غیردولتی چه ضرورتی دارد؟ و آیا دیدگاه زنگنه درباره عدم بهره برداری از هیچ کدام از طرح های موجود جمع آوری گازهای همراه نفت تا 5 سال آینده، واقع بینانه است؟ برای یافتن پاسخ این سوالات ابتدا باید توضیحات مختصری درباره گازهای همراه نفت و طرح های NGL ارائه دهیم.

گازهای همراه نفت یکی از محصولات جانبی تولید نفت هستند و همراه با نفت خام از میادین نفتی برداشت می شوند. براساس آخرین آمارهای رسمی وزارت نفت (ترازنامه هیدروکربوری کشور در سال 91)، حجم گازهای همراه نفت سوزانده شده در آن سال برابر 25.2 میلیون متر مکعب در روز بوده است که با فرض قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه یعنی 45 سنت هر متر مکعب، ارزشی برابر 4.1 میلیارد دلار داشته است که معادل دستاورد اجرای توافق نامه ژنو است.

واحدهای گاز و گازمایع یا ان جی ال نیز واحدهایی هستند که در آن‌ها گاز غنی مورد پالایش قرار می گیرد و محصولاتی مانند گاز سبک، اتان، پروپان، بوتان و مایعات گازی (NGL) تولید می شود. گاز سبک جهت تزریق به شبکه سراسری یا تزریق به مخازن نفتی و بقیه محصولات نیز به عنوان خوراک واحدهای پتروشیمی مورد استفاده قرار می گیرند. در حال حاضر اجرای چندین طرح NGL برای جمع آوری گازهای همراه نفت در دستور کار وزارت نفت قرار دارد و حجم سرمایه گذاری هر یک از این طرح ها بیش از 0.5 میلیارد دلار است.

طرح هایی که همچنان روی کاغذند!

حال مناسب است نگاهی به وضعیت اجرای طرح های ان جی ال در کشور بیندازیم:

الف- شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب: احداث واحدهای ان جی ال 1700 مسجد سلیمان، 1800 آغاجاری، 1900 پازنان، 2000 بی بی حکمیه و 2300 مارون در قالب «طرح جامع توسعه میدان های گازی مناطق نفت خیز جنوب» از سال 83 در دستور کار این شرکت قرار دارد. در سال های اخیر هم احداث واحد های ان جی ال 2400 رگ سفید و 2600 در دستور کار این شرکت قرار گرفته است. صرفاً کل خوراک طرح های ان جی ال 1800 آغاجاری و 2400 رگ سفید و بخشی از خوراک طرح های ان جی ال 1700 مسجد سلیمان و 2300 مارون را گازهای همراه نفت تشکیل می دهند و خوراک بقیه طرح ها، گازهای گنبدی تولیدی مخازن خامی جنوب کشور می باشند. متاسفانه بعد از حدود 10 سال، هیچ یک از این طرح ها از مرحله مطالعاتی فراتر نرفته اند و حتی به امضای قرارداد با سرمایه گذاران هم نرسیده اند. همین تعلل شدید در اجرای این طرح ها و همچنین تورم عمومی کشور سبب شده است که میزان سرمایه گذاری لازم برای اجرای اکثر این طرح ها نسبت به سال 83 حدوداً 4 تا 5 برابر شود. در حال حاضر، 14 واحد ان جی ال در مناطق نفت خیز جنوب فعالیت می کنند ولی از اواسط دهه 70 تاکنون صرفا طرح های ان جی ال 1200 و 1300 در سال 82 و ان جی ال 1600 در سال 84 به بهره برداری رسیده اند و طول مدت زمان احداث هیچ یک از این سه طرح نیز کمتر از 5 سال بعد از امضای قرارداد نبوده است.

ب- شرکت نفت فلات قاره ایران: احداث واحد ان جی ال خارک از ابتدای دهه 80 در دستور کار این شرکت قرار داشت و قرارداد آن نیز در سال 85 امضا شد. میزان پیشرفت این طرح بعد از 8 سال (خرداد 93)، 43 درصد بوده است و این طرح با مشکلات شدید در تامین منابع مالی مواجه است. تنها طرح ان جی ال موجود در مناطق دریایی ایران (فلات قاره)، ان جی ال سیری است که از ابتدای دهه 80 در دستور کار این شرکت بود و قرارداد آن در سال 83 به امضا رسید و نهایتا اواخر سال 91 به بهره برداری رسید.

ج- شرکت نفت مناطق مرکزی ایران و شرکت نفت و گاز اروندان: در این مناطق، تاکنون هیچ واحد NGL ای احداث نشده است ولی احداث واحد ان جی ال 3100 در چشمه خوش از سال 85 و احداث واحد ان جی ال 3200 از سال 89 در دستور کار شرکت های نفت مناطق مرکزی ایران و شرکت نفت و گاز اروندان قرار دارد. قرارداد طرح ان جی ال 3100 در آذر 90 و قرارداد طرح ان جی ال 3200 در بهمن 91 با سرمایه گذاران داخلی بسته شده است. تا خرداد 93، میزان پیشرفت ان جی ال 3100 به پنج درصد رسیده است و ان جی ال 3200 نیز همچنان در مراحل ابتدایی اجرای قرارداد خود است.

جدول 1- وضعیت طرح های ان جی ال فعال کشور برای جمع آوری گازهای همراه نفت

باتوجه به توضیحات فوق و با در نظر گرفتن شرایط فعلی صنعت نفت کشور، احتمال به بهره برداری رسیدن طرح های ان جی ال کشور به غیر از ان جی ال خارک، تا پایان دوره فعالیت دولت یازدهم بسیار اندک است و ادامه بی توجهی وزارت نفت به سایر راهکارهای استفاده از گازهای همراه به معنای استمرار سوزانده شدن گازهای همراه و هدر رفت حجم عظیمی از منابع کشور در کوتاه مدت و میان مدت است. بنابراین تغییر سیاست وزارت نفت با توجه به روند بسیار کند اجرای طرح های ان جی ال و حجم سرمایه بالای مورد نیاز برای تکمیل آنها، معقول و منطقی می باشد. از سوی دیگر، با توجه به مشکلات مالی وزارت نفت در تامین منابع مالی لازم برای اجرای پروژه های آن جی ال (1) و همچنین توانایی و تمایل بخش غیردولتی برای جمع آوری گازهای همراه با استفاده از روش های کم هزینه و سریعی مانند تولید برق، سیاست جدید این وزارتخانه مبنی بر ایجاد شرایط لازم برای ورود بخش غیردولتی به موضوع جمع آوری گازهای همراه نفت، راهکار صحیحی جهت استفاده حداکثری از این گازها در میان مدت می باشد.

(1): به عنوان مثال، اخیرا علی عظیمی، مجری طرح NGL خارک اعلام کرد که 600 میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی به اجرای این پروژه اختصاص یافته است.

* محمود سحابی، کارشناس انرژی

انتهای پیام/