"تغییر زاویه دید" هدیه ای که انقلاب اسلامی به شاعران داد

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اهواز، حامد صافی، مدرس دانشگاه، شاعر و پژوهشگر ادبی است. زمینه و تخصّص اصلی او ادبیات تطبیقی عربی – فارسی، فزون متنیت، شاهنامه و گونه‌های ادبی است.

حامد صافی نویسنده کتاب شعر در ایران نیز هست که نشان دهندهٔ تسلط وی بر تاریخ شعر معاصر فارسی است. مقاله‌های متعددی از صافی نیز در حوزه ادبیات در همایش‌ها و مجلّات علمی-پژوهشی ارائه شده است.

مهم‌ترین دغدغه این پژوهشگر به گفته خودش ارائه الگوی جامع رویکرد ادبی اسلام است. داوری کنگره‌های کشوری شعر و فعالیت در انجمن شعر آفتاب نیز بخش دیگری از کارنامه کاری اوست.

در آستانه روز شعر و ادب فارسی به سراغ او رفتیم تا گپ و گفتی پیرامون وضعیت شعر پس از انقلاب اسلامی داشته باشیم.

تسنیم: به عنوان پرسش نخست، فکر می‌کنید آیا انقلاب اسلامی به عنوان نقطه آغاز یک تحوّل همه جانبه توانسته است در زمینه شعر نیز تغییر و دگرگونی ایجاد کند؟

حامد صافی: ادبیات در همهٔ انواع خود، در عین انعکاس وضعیت اجتماعی-فرهنگی-سیاسی عصر خود، به شدّت تحت تاثیر رویدادهای اجتماعی است. نگاهی به گذشته ادبی کشورمان نشان می‌دهد که جابه جایی حکومت‌ها اغلب در تغییر رنگ و بوی ادبیات این مرز و بوم موثر بوده است.

انقلاب اسلامی تنها یک دگرگونی سیاسی نبود.‌‌ همان گونه که شما نیز اشاره کردید انقلاب یک تحوّل همه جانبه بود. دگرگونی آرمان‌ها، ارزش‌ها و الگو‌ها تاثیر عمیقی بر شاعران فارسی داشته است. این تغییر هم در زمینه محتوا و هم در زمینه قالب قابل بحث و پیگیری است.

برای نمونه قالب رباعی و دوبیتی پس از انقلاب جان دوباره گرفت و ما امروز می‌توانیم از رباعی اعتراض یا رباعی اجتماعی سخن بگوییم. در زمینه محتوا اما این تغییر چشم گیر‌تر است و این به خاطر تغییر ارزش‌ها و الگوهاست.

تسنیم: به تغییر الگو‌ها و ارزش‌ها اشاره کردید. این تغییر به ویژه چه تاثیری در شعر پس از انقلاب داشته است؟

حامد صافی: بگذارید دقیق‌تر بگویم. انقلاب اسلامی و به صورت دقیق‌تر امام خمینی مهم‌ترین دستاورد و هدیه‌ای که برای ما شاعران داشت تغییر زاویه دید و دیدگاه بود.

اجازه بدهید مثالی بزنم. حادثه عاشورا یکی از مهم‌ترین اتفاقات تاریخی برای ما شیعیان است. خوب، شاعران پیش از انقلاب، در مورد این حادثه آثار زیادی خلق کردند. در راس آن‌ها هم محتشم کاشانی است. به طور خاص به ترکیب بند نامی او اشاره می‌کنم. تصویری که محتشم از حادثه کربلا به ما می‌دهد اشک است و مظلومیت و بی‌ارادگی محض.

این کشته فتاده به هامون حسین توست

این صید دست و پا زده در خون حسین توست

ببینید انقلاب اسلامی چه دیدگاه گسترده‌ای به ما می‌دهد که شاعر امروز ما اگر بخواهد حادثه عاشورا را به تصویر بکشد به قول شهید مطهری دو روی سکه را می‌بیند.

حماسه و مرثیه و بلکه روی حماسه برایش پر رنگ‌تر است. حماسه دفاع مقدس با الهام از همین بعد حادثه عاشورا رقم خورد. بنابراین تغییر زاویه دیدی که پس از انقلاب اسلامی به جامعه تزریق شد در شعر شاعران نیز بروز پیدا کرد و برای نمونه منجر به تحول معنا و محتوا در شعر عاشورایی شد.

در مفهوم انتظار نیز همین مساله مشهود است. البته در شعر انتظار به صورت گسترده‌تر. چرا که شعر انتظار پیش از انقلاب آن چنان نمودی ندارد که بتوانیم مستقلّا در موردش سخن بگوییم. بنابراین پس از انقلاب، انتظار به عنوان موتیفی گسترده وارد ادبیات فارسی شد.

تسنیم: در بحث گونه‌ها و ژانرهای ادبی، پس از انقلاب چه تحولّاتی در شعر فارسی رخ داد؟

حامد صافی: بحث بسیار مهمّی را مطرح کردید. نکته‌ای که در نقدهایی که این روز‌ها بر اشعار می‌بینیم، اغلب نادیده گرفته می‌شود. گونه‌های ادبی در طول تاریخ ادبیات ما دست خوش تحوّلات بسیاری شده است. بحث درباره این مقوله هم در این مجال نمی‌گنجد. بنابراین به صورت خلاصه باید بگویم که ادبیات پایداری پس از انقلاب به واسطه حادثه دفاع مقدّس و آن هم در دهه شصت نمود بیشتری دارد.

البته شعر پایداری پس از دهه شصت باید آسیب‌شناسی شود که چون بحث به درازا می‌کشد از آن می‌گذرم. متاسفانه به دلیل غلبه رویکرد غربی بر فضای نقد ادبی ما این روز‌ها به ادبیات تعلیمی پرداخته نمی‌شود. تعریفی که در انجمن‌های ادبی از شعر ارائه می‌شود و هدفی که برای آن ترسیم می‌کنند به اینجا ختم می‌شود که نوشته‌هایی که مولف در آن می‌خواهد چیزی را به مخاطب بیاموزد و چون هدفش آموزش است کمی صریح‌تر سخن می‌گوید، شعار خوانده می‌شوند.

شعر هرچقدر پیچیده‌تر باشد و کسی نفهمد که شاعر چه گفته است شعر‌تر است و از این تعریف‌هایی که متاسفانه بسیار باب شده است.

تسنیم: در مورد نقد صحبت کردید. اگر ممکن است برای روشن‌تر شدن این مقوله هم تعریفی از نقد رائه دهید و هم اینکه نظر خودتان را پیرامون نقد منصفانه بیان کنید

حامد صافی: نقد هم از آن مقوله‌هایی است که تعریف واحدی از آن موجود نیست و هر کسی از ظنّ خود یار آن شده است. فیلی است که هر کس در تاریکی بر مبنای ذهنیّت خود تفسیری از بخشی از آن گفته است و چه بسا چیزی که من اکنون می‌گویم از همین جنس باشد.

بگذارید اندکی ملموس صحبت کنم. به نظر من تعریف و محدوده نقد را اثری مشخص می‌کند که قرار است نقد شود. یک موقع شعری که اولیات یک شعر را ندارد به منتقد داده می‌شود. خوب در این صورت بر شمردن ضعف‌های آن اثر و گوشزد کردن نداشتم اولیات می‌شود نقد. اما یک موقعی بحث بر سر اثری است که از سطحی برخوردار است. اینجا محدوده نقد فرا‌تر می‌رود. منتقد باید در مورد اثر سخن بگوید.

امّا مساله‌ای که این روز‌ها در مورد نقد این گونه آثار فراموش می‌شود این است که منتقد در آغاز باید زاویه دید خودش را مشخص کند. یعنی باید بگوید از چه منظری می‌خواهد به این اثر بنگرد. این بخش است که عموما مغفول واقع می‌شود.

گفت‌و‌گو از اکبر بهاری

انتهای پیام/