امر به معروف و نهی از منکر باید با زبان خوش باشد

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، در گفتگو با حجت السلام و المسلمین رضا غلامی رئیس مرکز پژوهش های علوم انسانی صدرا برخی ملاحظات اجرایی و کاربردی فریضه امر به معروف و نهی از منکر، مورد بحث و واکاوی قرار گرفته است :

 برای آغاز، مایلیم درباره جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در نظام اسلامی توضیحاتی را ارائه بفرمایید.
امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مهم ترین ارکان دستگاه اجتماعی اسلام است. قرآن مجید در سوره آل عمران آیه ١١٤ امر به معروف و نهی از منکر را در تراز ایمان به خدا و روز قیامت قرار می دهد و می فرماید : یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ یعنی به خدا و روز دیگر ایمان می‌آورند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. یا در همان سوره آیه ١� ٤ می فرماید : وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُولائِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ یعنی باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند. بعد هم در آیه ١١� تأکید می‌فرماید که کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ یعنی شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شده‌اند؛ (چه اینکه) امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید.

دقت بفرمایید که امتیاز این امت، که خداوند آن را برترین امت معرفی می کند، به انجام امر به معروف و نهی از منکر است؛ به بیان دیگر، ترک آن، برتری را از امت می گیرد و چه بسا آنها را به سرنوشت سایر امم یعنی سقوط و انحطاط اجتماعی مبتلا کند. اساسا باید توجه داشت، امر به معروف و نهی از منکر گران ترین و اصلی ترین انگیزه تشکیل حکومت اسلامی چه در عصر حضور معصوم (ع) و چه در دوران غیبت است لذا قرآن کریم در سوره حج آیه ٤١ می فرماید : الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ یعنی همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می‌دارند، و زکات می‌دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، و پایان همه کارها از آن خداست!

پس روشن است، ما که امروز پس از صدها سال انتظار، و بواسطه انواع مجاهدت ها و فداکاری ها، موفق به تشکیل نظام اسلامی شده ایم، مهم ترین رسالتمان همین است و باید در قبال آن پاسخگو باشیم.

امر به معروف و نهی از منکر شامل چه وجوه و ابعادی است؟

این امر، تمامی ابعاد زندگی اجتماعی انسان را شامل می شود. بعد فکری و فرهنگی، بعد سیاسی و امنیتی و بعد اقتصادی و مدیریتی؛ از طرف دیگر، شامل هر سطحی از زندگی جمعی انسان می شود؛ چه کوچک ترین نهاد اجتماعی یعنی خانواده، و چه بزرگترین نهاد، یعنی جامعه بزرگ اسلامی. موضوع دیگری که باید به آن عمیقا توجه داشت، این است که انجام این فریضه حیاتی، هم تکلیف فرد است و هم نظام؛ و اتفاقا تکیف نظام در این عرضه، به مراتب سنگین تر، ذو وجوه تر و پیچیده تر است. یکی از مشکلات دوستان ما که دغدغه امر به معروف و نهی از منکر دارند، کوچک دیدن این فریضه یا مواجهه کاریکاتوری با آن است. بعضی ها خواسته یا نخواسته، با منحصر کردن امر به معروف و نهی از منکر به یک بعد خاص یا بزرگ کردن جنبه فردی آن، به این فریضه ظلم می کنند.

 جناب عالی در خلال پاسخ به سؤال قبلی، به نقش منحصر بفرد نظام اسلامی در این زمینه اشاره فرمودید؛ لطفا منظورتان را روشن تر بیان بفرمایید.
بله؛ به اعتقاد من، مواجهه نظام اسلامی با این فریضه ی حیات بخش و سازنده باید بسیار جدی، همه جانبه و از همه مهم تر، سیستماتیک باشد. لزومی ندارد برای نشان دادن جدیت نظام در این عرصه، سریع بیاییم طرح تشکیل وزارت امر به معروف و نهی از منکر را ارائه بدهیم! بعد هم تصور کنیم با راه اندازی یک وزارتخانه به این عنوان، همه چیز حل می شود. خیر؛ امر به معروف و نهی از منکر به مثابه روح حاکم بر دستگاه اجتماعی ما، باید در همه جا حضور معنادار داشته باشد و به شکل طبیعی و فرایندی، زمینه تحقق حداکثری این فریضه را مهیا کند. دقت بفرمایید، ما که به دنبال لفظ امر به معروف و نهی از منکر نیستیم؛ این فریضه یک لفظ و ظاهر دارد، و یک معنا و باطن بسیار دقیق و مترقی؛ باطن امر به معروف و نهی از منکر، چیزی جز اصلاح لایه های سطحی و عمیق جامعه نیست و مهم این است که این اصلاح به عنوان یک حرکت مستمر و هوشمند انجام شود.

البته، اصلاح اجتماعی در اسلام یک پیش‌فرض اساسی دارد و آن عبارت است از اینکه : اسلام برخلاف نظامات لیبرالیستی، در قبال سعادت و شقاوت مردم احساس مسئولیت می کند. به بیان دیگر به تعبیر امیرالمؤمنین علی (ع)، قصد دارد انسان ها را به سوی بهشت رهسپار کند و از جهنم دور کند. بنابراین، نظام اسلامی باید هر قدر لازم باشد هزینه بکند تا در نتیجه، راه های سعادت و خوشبختی هموار و نورانی، و در نقطه مقابل، راه های جهنم ناهموار و پرمانع شود تا متخلفین یا خودشان از ادامه این راه منصرف شوند یا با راه بسته روبرو گردند و چاره ای جز بازگشت نداشته باشند.

به نظر شما نظام تاکنون در این زمینه چه قدر موفق بوده است؟
نباید به تحقق امر به معروف و نهی از منکر صفر و صدی نگاه کرد. نظام اسلامی قطعا توفیقاتی داشته است که اگر بخواهم، قادرم مصادیق فراوانی را نیز برای آن ذکر کنم؛ با این وجود، امروز همه دلسوزان نظام و در رأس همه، رهبر معظم انقلاب اسلامی حفظه الله تعالی، تأیید می کنند که نه‌تنها هنوز جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در نظام اسلامی به درستی تعریف نشده، بلکه همچنان فاصله ما با تحقق سیستمی این فریضه بسیار طولانی است.

ما در قانون اساسی برای امر به معروف و نهی از منکر، یک اصل مهم داریم و آن، اصل هشتم است که بعد از ٣٥ سال، تا حد زیادی مغفول واقع شده و به هیچ وجه حق آن أدا نشده است. به نظر حقیر، جا دارد به پیشنهاد جایی نظیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به محضر مقام معظم رهبری، یک مجمع عالی تخصصی برای طراحی کلان و همه جانبه اجرای امر به معروف و نهی از منکر در نظام تشکیل شود و ظرف یکسال کار کارشناسی دقیق و فشرده، یک طرح کاربردی در این زمینه ارائه دهد.

عملکرد ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر را چگونه توصیف می کنید؟
این ستاد در حد خود زحماتی کشیده است؛ لکن باید قبول کرد که خود در تنزل دادن جایگاه امر به معروف و نهی از منکر و رواج سطحی نگری و تک بعدی شدن امر به معروف و نهی از منکر در جامعه ما نقش داشته است. به نظر من، این ستاد نیازمند فکر تازه و جامع، و نوسازی سازمانی است.

 از نظر جناب عالی، اصلی ترین مقتضی تحقق مؤثر امر به معروف و نهی از منکر در جامعه ما چیست؟
تحقق امر به معروف و نهی از منکر اقتضائات متعددی دارد لکن اصلی ترین مقتضی، که حتی موجودیت این فریضه به آن وابسته است، نشستن معروف و منکر در جای خود یعنی در جای حق است. اگر در جامعه ای خدای ناکرده، به دلیل فاسد شدن فطرت ها یا ظهور فتنه ها، جای معروف با منکر عوض شد و بالعکس، آن وقت حرکت امر به معروف و نهی از منکر اثر خود را به کلی از دست می دهد. لذا یکی از مهم ترین رسالت های مبلغین دینی، جا انداختن معروف و منکر و تبدیل آن به یک باور عمومی است.

به نظر شما این جابجایی در جامعه ما اتفاق افتاده است؟
متاسفانه در اثر اشاعه سبک زندگی منحط غربی، در بعضی عرصه ها شاهد جابجایی ارزش‌ها هستیم. این پدیده را باید جدی گرفت. خیلی خطرناک است. بیشترین مسئولیت هم در درجه نخست متوجه حوزه و روحانیت، و در درجه بعد، متوجه مجموعه های فرهنگی اعم از حاکمیتی، دولتی و مردمی است.

سؤالی را در پرانتز خدمتتان مطرح می کنم و آن بر می گردد به رفتار اخیر دولت در زمینه فضای مجازی؛ آیا این درست است که گفته شود به خاطر سوء استفاده قلیلی از مردم از ابزارهای ارتباطاتی، نباید در آزاد گذاشتن مردم در استفاده بی قید و شرط از این ابزارها، برای وزارت ارتباطات مانع ایجاد کرد؟
در گفته این آقایان که استفتائاتی را نیز با همین مضمون تنظیم و برای برخی مجتهدین معزز فرستاده اند، مغلطه صورت گرفته است. اگر اینطور باشد، ممنوعیت فروش بی قاعده هر سم کشنده و یا هر وسیله مخربی- حتی به کودکان- هم منطقی نیست چرا که ممکن است فقط قلیلی از خریداران از آنها سوء استفاده کنند!

دقت بفرمایید: حرف ما این نیست که از فناوری پرسرعت اطلاعاتی و ارتباطاتی استفاده نشود؛ این یک اتهام بی اساس به نیروهای متدین و انقلابی است؛ حرف ما این است که دولت از محل درآمد هنگفتی که بوسیله فروش اینترنت به دست می‌آورد، باید فناوری پاک، سالم و امن، و در عین حال پرسرعت و ارزان به مردم بدهد ولی متأسفانه وزارت ارتباطات در این زمینه، هم از موازین شرعی، هم عقلی و هم قانونی تخلف کرده‌است. اتفاقا سؤال خوبی پرسیدید؛ این رفتارها مصداق زمینه سازی برای به انزوا کشیدن معروف، و گسترش منکر تلقی می‌شود و باید در برابر آن سکوت را شکست و با متانت و استدلال که منافاتی هم با صراحت ندارد، با آن برخورد کرد.

 پس در اینجا دستگاه های دولتی مخاطب قرار می گیرند؟
حتما؛ یکی از وجوه اصلی نظارت عمومی، با امر به معروف و نهی از منکر ظهور می یابد و از این طریق، سلامت حرکت دولت ها تضمین می شود.

اجازه بفرمایید حالا که وارد مصادیق شده ایم، نظرتان را درباره سخنان اخیر رئیس محترم جمهور که برخورد نیروی انتظامی با پدیده بدحجابی را تحت عنوان «ون»، ناکارا خوانده بودند، جویا شویم؟
البته حتماً تایید می کنید که مسأله ما در امر به معروف و نهی از منکر، خیلی فراتر از این حرف هاست. اگر یک پازل هزار قطعه ای را تصور بفرمایید، برخورد با بدحجابی، یک قطعه از هزار قطعه به حساب می آید که البته در جای خود و با ملاحظه آثاری که در سلامت و بهداشت روانی جامعه دارد، بسیار مهم است. به نظر می رسد، رئیس جمهور محترم که خودشان یک حقوقدان هستند، باید توجه بفرمایند که برخورد نیروی انتظامی با پدیده بدحجابی، یک امر قانونی است. یعنی بر اساس قواعد نظام مردم سالاری، وکلای این مردم- بر مبنای یک منطق عقلی و شرعی- چنین قانونی را وضع کرده‌اند و ناجا به عنوان مجری قانون، موظف به اجرای آن است؛ بنابراین، اینگونه صحبت کردن درباره این موضوع سزاوار نیست؛ اگر ایشان به اصل قانون انتقاد دارند، قانون اساسی مسیر اصلاح و تکمیل آن را پیش بینی کرده است و لازم نیست از طریق کشاندن این مباحث به تریبون های عمومی موضوع دنبال شود؛ اگر هم ایشان به روش اجرای قانون ایرادی دارند، مراجع رسمی مرتبط با تعیین روش، یا مراجع نظارتی، در اختیار خودشان است و نباید منشأ این ایراد را در خارج از محیط دولت یا بیرون از قلمرو مدیریتی رئیس جمهور جستجو کرد.

گذشته از این واقعیت، باید دید آیا برخورد صحیح با کسانی که به هنجارهای مورد پذیرش اکثریت مردم بی‌اعتنا هستند و با رفتارهای بیمارگونه خود، جامعه را به آلودگی دچار می کنند، صحیح است یا خیر؟ از نظر اینجانب، هر جامعه عاقلی باید از هنجارهای مورد قبول خودش محافظت کند و اجازه ندهد با شکستن این هنجارها، سلامت و بهداشت اجتماعی به خطر بیفتد؛ لذا شما حتی در جوامع سکولار هم مشاهده می کنید که نسبت به یکسری رفتارهای نامناسب اجتماعی عکس‌العمل قاطع نشان می دهند؛ چراکه این رفتارها را برای جامعه خود مضر و لطمه زننده تلقی می کنند.

البته تردیدی نیست که راه اصلی و دراز مدتِ اصلاح رفتارهای ناپسند اجتماعی، راه فرهنگی است؛ لکن اصالت راه فرهنگی و ثمربخش بودن آن، به مفهوم آن نیست که برخوردهای سلبی که در جای خود و در کوتاه مدت مفید و بازدارنده است متوقف شود. البته می دانیم که بیشتر بانوان ایرانی به حجاب اعتقاد دارند و اهمیت و ارزش آن را درک می کنند، لذا بدحجابی در ایران، آن هم از نوع حادّش یک امر فراگیر نیست و سیاست نیروی انتظامی نیز صرفاً برخورد قانونی با موارد حادّ و مخرّب بدحجابی است. ضمن آنکه طبق نظرسنجی هایی که بارها منتشر شده است، عمده مردم از برخورد نیروی انتظامی با موارد حادّ بدحجابی در معابر و محیط های عمومی رضایت دارند و آن را به سود خود و فرزندانشان تلقی می کنند.

 همان طور که مستحضرید، انصار حزب الله مدتی است در حال فراهم آوردن مقدمات اجرای این فریضه به صورت گروهی است؛ نظر شما در این زمینه چیست؟
وجود احساس مسئولیت در میان تشکل های مردمی جبهه فرهنگی انقلاب در این زمینه، حقیقتا خوشحال کننده است و ما باید خداوند متعال را از این جهت شاکر باشیم که دوستان انقلابی ما هیچگاه در قبال شیوع بعضی منکرات دچار بی تفاوتی و لمسی نمی شوند. لکن بنده توجه شما و همه تشکل‌های بزرگ مردمی و انقلابی را به این مطلب جلب می کنم که وظیفه ما به عنوان شخص، اعم از فرد یا گروه، همان چیزی است که ولی فقیه به عنوان خواسته شرع مقدس، تعیین فرموده اند و آن، تذکر لسانی و قلمی با منطق قوی است. هم تذکر لسانی و قلمی به اشخاص حقیقی، و هم تذکر لسانی و قلمی به اشخاص حقوقی نظیر دستگاه ها؛ بیشتر از این، وظیفه نظام است تا بر اساس قانون عمل کند.

حتی در خصوص تذکر لسانی و قلمی نیز اسلام از ما خواسته است که : وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا یعنی به مردم نیک بگویید. اینجا منظور از مردم، مطلق است؛ یعنی هم مسلمانان و هم غیرمسلمانان. همچنین منظور از قول، هم کلام است و هم رفتار؛ در جای دیگر قرآن مجددا تأکید می فرماید که وَقُل لِّعِبَادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطَانَ یَنزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطَانَ کَانَ لِلْإِنسَانِ عَدُوًّا مُّبِینًا یعنی به بندگانم بگو: «سخنی بگویند که بهترین باشد! چرا که (شیطان بوسیله سخنان ناموزون)، میان آنها فتنه و فساد می‌کند؛ پس در اسلام، نیک سخن گفتن و نیکو رفتار کردن با مردم- حال هر کس که می خواهد باشد- یک قاعده است.

دوستان مراقب باشند در جریان امر به معروف و نهی از منکر، از این قاعده رفیع و انسان‌ساز قرآنی به هیچ وجه تخطی نکنند. از سوی دیگر، به ویژه به عزیزان انصار توصیه می کنم که مراقب باشند ناخواسته ابزار دست مکاران نشوند. امروز بعضی از مروجین منکرات خصوصا در عرصه هنر، برای رونق گرفتن بازارشان، علاقمندند با آنها مواجهه علنی و پر سر و صدا انجام شود! شاید برای اینکه این اتفاق بیفتد تحرکاتی نیز داشته باشند. به نظر حقیر درباره این ها باید از تاکتیک‌های متفاوت استفاده کرد. یعنی امر به معروف و نهی از منکر را درباره آنها کنار نگذاشت لکن آن را با تاکتیک کارآمد انجام داد تا مکرشان به خودشان برگردد.

منبع:یالثارات
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.
 

بازگشت به صفحه سایر رسانه ها