راهکارهای تحقق سیاستهای کلی علم و فناوری

رهبر معظم انقلاب روز گذشته سیاست‌های کلی علم و فناوری را ابلاغ کردند که حاوی محورهای بسیار مهمی است. لزوم تبیین این محورها و اشاره به برخی از راهکارهای عملیاتی شدن و تحقق این سیاست‌ها دغدغه نگارش این نوشتار است. اولین سیاستی که در این سیاست‌های کلی ذکر شده، جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان است. قبل از پرداختن به این موضوع لازم است به نکاتی که در این خصوص مطرح می‌باشد اشاره شود. اولین پیش نیاز کسب مرجعیت علمی، تولید علم است. تولید علم و نظریه پردازی یکی از مهمترین گزینه ها برای خروج کشور از انفعال و به دست آوردن ابتکار عمل است. کشور ما استحقاق دستیابی به درجات عالی تولید علم و تکنولوژی را دارد مشروط به اینکه بجای توقف بر روی شعار به سوی عملیاتی کردن این آرمان های بزرگ حرکت کنیم. اما آنچه از تولید علم مهمتر است  و مسئله اصلی جهان علمی است، توزیع و نشر علم است. ما به لحاظ نشر علم و حضور علمی در مجامع بین المللی دنیا نیاز به کار جدی داریم. همان موضوعی که رهبر انقلاب از آن با عنوان جهاد علمی یاد می‌کنند. هر چند که تولید علم در ایران با سرعت و شتاب بیشتری نسبت به قبل در جریان است اما نیاز به همت و کار جهادی داریم. علاوه بر تولید علم، کارمهمتر و جدی تری که کمتر به آن پرداخته ایم نشر علم و حضور علمی قوی و مقتدرانه در باشگاه تولید کنندگان و دارندگان علوم در دنیا است. این کار هم اقتضائات خاص خود را دارد.

علمی که تولید شود اما نتواند مخاطب خود را پیدا کند گویی که اصلا تولید نشده است. نکته بعدی اینکه سیستم دولتی به شدت در زمینه تولید، توزیع و انتشار علم ناتوان است. تلاش دولت باید تقویت مراکز علمی باشد نه تولید علم. سیستمهای دولتی پتانسیل و ظرفیت تولید علم را ندارد چرا که اساسا رسالت دولت این نیست. رسیدن به این هدف وظیفه مراکز علمی و پژوهشی است. تجربه جهانی ثابت کرده که این مهم تنها از مراکز علمی خصوصی بر می‌آید. کاری که مراکز علمی دولتی در آن ناکام مانده اند. الان در دنیا تولید، توزیع و نشر علم به مراکز علمی خصوصی واگذار شده است. نکته بعد، داشتن نگاه اخلاقی به موضوع تولید علم است؛ ما در حال حاضر کمتر به این مقوله پرداخته‌ایم زیرا هنوز هنجارهای اخلاقی لازم را در این زمینه تدوین و تثبیت نکرده ایم.

تحول و ارتقای علوم انسانی از دیگر محورهای سیاست‌های اعلام شده در زمینه علم و فناوری است. این تحول پیش نیازهای متعددی دارد. بازنگری سرفصل ها، تامین اساتید متناسب و همسو با سرفصل های جدید، تولید منابع لازم و هم جهت با رویکردهای حاکم بر سیاست های کلی اعلام شده،  مهیا کردن زمینه و بستر لازم برای ظهور و بروز جریان های نقد و بررسی در همه حوزه های مرتبط با تحول در علوم انسانی، افزایش تحرک علمی دانشجویان از الزامات و ضرورت های تحول در علوم انسانی است. در زمینه تحول در علوم انسانی کاستی های بسیاری به چشم می خورد. شاید بتوان گفت تنها کاری که در این زمینه صورت گرفته صرفا تدوین سرفصل های 2  رشته بوده است. یکی از مطالبات جامعه دانشگاهی از شورای تحول علوم انسانی در دانشگاه‌ها، ارائه گزارش از عملکرد 6 ساله اش است. باید بیایند و بگویند چه کارهایی برای تأمین مطالبات رهبر انقلاب در زمینه تحول در علوم انسانی در زمینه هایی همچون تغییر سرفصلها، تربیت استاد، تهیه منابع لازم و ایجاد انگیزه در دانشجو و... صورت گرفته است.

این موضوع خود گواهی صادق  است بر ناکارآمدی سیستم دولتی در سیاستگذاری، تولید و توزیع علم درایران، بر این اساس است تاکید می شود اینکار باید به بخش خصوصی واگذار شود وگرنه بعد از 6 سال تدوین فقط 2 درس چندان راضی کننده نیست. یکی دیگر از محورهای سیاستهای کلی اعلامی در بخش علم و فناوری تحول در نظام آموزش عالی کشور است. باید دانست که نظام کنونی آموزش عالی مبتنی بر آموزش صرف است. نظام آموزشی کارآمد علاه بر آموزش، کارکرد تربیتی نیز دارد. باید به دانشجو توان پژوهشی و قدرت تفکر و اندیشیدن بدهد.حتی باید پژوهش مقدم بر آموزش تلقی شود به این معنا که آموزش برای پژوهش و در خدمت آن باشد. از مشکلات دیگر ناکارآمدی علوم انسانی در ایران این است که به جای اینکه به مهارت افراد توجه شود به آموزش آنها توجه می شود. این نقیصه را به وضوح می توان در سرفصلهایی که هم اکنون در دانشگاه ها تدریس می شود مشاهده کرد. روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با توجه به تحولات علمی و فنی در منطقه و جهان از سیاستهای کلی اعلام شده است که تحقق این هدف مهم نیاز به ارائه راهکار دارد.

یکی از راهکارهای عملیاتی تحقق نقشه علمی کشور این است که باید سیستم تمرکزگرایی در این زمینه به سیستم عدم تمرکز گرایش یابد. در این فرایند هر کسی که توانایی پیش بردن کاری را دارد باید گوشه ای از کار را بگیرد و کار را جلو ببرد. هر کار پژوهشی که در این کشور صورت می پذیرد باید تکلیف و موضع آن با اسناد بالادستی مشخص باشد. باید مشخص باشد که این پژوهش متناسب با کدام بخش این سند ملی است. در ادامه اشاره به راهکارهایی برای تقویت روند تولید علم به عنوان نخ تسبیح سیاستهای کلی علم و فناوری ضروری است. ابتدا باید دارائیها و استعدادهای بالقوه و بالفعل کشور برای تولید علم به دقت مورد مطالعه قرار گیرد چراکه هرگونه برنامه ریزی بدون توجه به این امر، اجرای برنامه را با ناکامی مواجه خواهد ساخت. اینکه کشور ما برای دستیابی به نقطه مطلوب نیازمند چه دستاوردهایی است موضوع مهمی است که عملا جریان تولید علم را با واقعبینی روبرو خواهد کرد. درحال حاضر برخی از نیازهای علمی و تکنولوژیکی کشور، ما را در عرصه بین الملل با انفعال و ضعف مواجه ساخته است که لازم است پاسخگویی به آنها در اولویت قرار گیرد. شناسایی وضعیت، عملکرد و برنامه های آینده رقیب همچنین رصد تولیدات علمی جهان از طرق مختلف موجب می شود تا از هر نوع دوباره کاری و حرکت های بی ثمر جلوگیری شده و سطح آموزش و پژوهش را توسعه دهد.

پس از اولویت گذاری در این زمینه ها باید میان دانشگاهها و مراکز پژوهشی کشور تقسیم کار شود. تداخل، موازی کاری و ناهماهنگی برای جریان تولید علم آفت بزرگی به شمار می رود. البته باید به نحوی تقسیم کار شود که هر دستگاه، ماموریت کاملا مشخصی را برعهده داشته باشد و تدریجاً با آن ماموریت شناخته شود. همچنین اگر پژوهش به صورت طبیعی به تمامی عرصه های تولید و مدیریت متصل شود، خودبه خود امکانات آن نیز ارتقاء خواهد یافت. باید تمامی دانشگاههای ما متناسب با اولویتهای تولید علم نسبت به جذب استعدادها و پرورش آنها اقدام کنند. بدیهی است برای تحقق این مهم، غنی و به روز سازی محتوا و روشهای آموزشی از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است. برای رونق یافتن تولید علم، باید به سهل ترین راه ممکن، منابع و ابزارهای پژوهش در اختیار محققان قرار گیرد. درحال حاضر منابع و ابزارهای موجود پاسخگوی نیازهای محققان نیست و کیفیت تحقیقات را با ضعف جدی روبرو ساخته است. در پایان باید نقش دولت در این زمینه را متذکر شد. دولت باید با هدایت فعالیتهای علمی به سوی تحقق اهداف این سیاستهای کلی، زمینه و بسترهای لازم را برای تسهیل روند تولید، توزیع علم و انتشار آن فراهم کند.

انتهای پیام/