شعر دفاع مقدس واقع‌گرا و رئالیستی است/ قیصر؛ پرچمدار شعر دفاع مقدس
خبرگزاری تسنیم: میزگرد بررسی و تحلیل شعر دفاع مقدس در دفتر خبرگزاری تسنیم خراسان رضوی برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، شعر دفاع مقدس همزمان با آغاز جنگ هشت ساله با عراق از همان ابتدا به توصیف جبهه‌ها و مدح ارزش‌های والای این فرهنگ اصیل پرداخت؛ فرهنگی که نهضت عاشورا را یادآور بود و مبارزه و ایستادگی در برابر متجاوز را اشاعه می‌داد.
با گذشت سال‌ها از اتمام جنگ محتوایی که از فرهنگ جبهه با یادگار مانده است همچنان به قوت خود باقی است و چنانکه مقام معظم رهبری فرمودند دفاع مقدس گنجینه‌‌ای است که زوایای پنهانی از آن همچنان نامکشوف مانده و مطالعه و تحقیق پیرامون آن همچنان در خور تلاش است.
در ارتباط با شعر دفاع مقدس با تعدادی از شاعران این حوزه در مشهد مقدس میزگردی داشتیم و ویژگی‌ها، انواع، آسیب‌ها و وضعیت امورزی این ادبیات را بررسی کردیم، حجت الاسلام سید مسلم موسوی مسئول جلسه شعر سلام، غلامرضا ابوالقاسمی، شاعر و رزمنده سالهای دفاع مقدس، مجتبی اصغری (کیان) و رضا رجبی (رجا) از شاعران دفاع مقدس و مجتبی اصغری فارغ‌التحصیل رشته ادبیات مقاومت میهمانان این میزگرد بودند و متن این میزگرد به قرار زیر است:
با سلام خدمت دوستان حاضر در میزگرد به عنوان نخستین پرسش از حجت الاسلام موسوی می‌خواهیم ضمن طرح بحث مختصات کلی شعر دفاع مقدس را ترسیم کنند.
حجت الاسلام موسوی: امام خمینی و ولایت فقیه و رهبری فعلی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران رویدادها و اتفاق‌هایی را که در طول سالهای دفاع مقدس بر کشور گذشته است را تبیین کرده‌اند و نتیجه کلی بیانات ایشان به نظر من در این است که در هشت سال دفاع مقدس ما جنگی نداشتیم و تنها در برابر متجاوز دفاع کردیم.
درک این مطلب برای درک و فهم ادبیات دفاع مقدس بسیار مهم است زیرا جنگ اولیه با پیامبر اسلام بود که از طریق وحی با خداوند متعال ارتباط داشت و پس از آن ما تنها اختیار دئفاع داریم و جنگی که گسترش طلبی هدف آن باشد در گفتمان ما وجود ندارد.
ولایت فقیه و رهبری تأکید داشتند که در جمهوری اسلامی حکم میشود تا از نظام مقدس و کشور پاسداری و دفاع شود و این وظیفه‌ای بر گردن تمامی افراد است تا از سرزمین خود دفاع کرده و در برابر دشمنان ایستادگی کنند.
این نقش رهبری امام خمینی در سالهای جنگ و پس از آن رهبری نظام مقدس که توسط مقام عظمای ولایت صورت گرفته و می‌گیرد از پس از انقلاب در تمامی فتنه‌ها هوشمندانه وارد شده و در برابر نیات پلید دشمنان ایستادگی کرده و مقاصد شوم آنان را برملا کرده است.
بنابراین شاهد این بودیم که پس از انقلاب هرجا ناآرامی و فتنه‌ای رخ داده رهبری به میان آمده‌اند و با تدبیر و هوشمندی و با خنثی کردن فتنه‌های دشمن آرامش را به میان مردم بازگردانده‌اند.
در دفاع مقدس هم حضور رهبری امام خمینی (ره) و حضور مردم در کنار امام بود که حماسه‌ای تا این اندازه بزرگ را رقم زد.
اصغری کیان: ما اگر خواسته باشیم به طور تقسیم‌بندی شده و دقیق درباره ادبیات دفاع مقدس صحبت کنیم لازم است نگاه موشکافانه‌تر به این مسئله داشته باشیم، ابتدا لازم می‌دانم برای فتح باب در این باره نقبی بزنم به عقبه این جریان و این که شعر دفاع مقدس چه پیشینه‌های مفهومی دیگری دارد.
در حوزه جنگ چند نوع شعر را می‌توان از هم متمایز کرد، ابتدا شعر جنگ است، پس از آن شعر پایداری و در نهایت شعر دفاع مقدس است، اما از آنجا که ادبیات هنری کلامی است و وظیفه آن هم ثبت وقایع زیبایی‌های آن هم در همین حوزه مطرح میشود و شعر در مجموع با موضوع جنگ در تمام جهان مطرح شده است.
در تاریخ همواره گونه‌هایی از ادبیات جنگ از دیر باز ثبت شده است که به نوعی شعر جنگ است اما وقتی صحبت از شعر مقاومت میشود حوزه سرزمینی فلسطین و هر وقت صحبت از دفاع مقدس میشود مراد همان خاک ایران است.
منظور از شعر پایداری اشعار عربی است که در تجاوز رژیم صهیونیستی به سرزمین‌های اشغالی سروده شده است و در این حوزه و با این موضوعات شاعران بسیار معروفی در ادبیات عربی داریم که چهره‌هایی شناخته شده‌اند.
جدا از این در دفاع مقدس با توجه به ویزگی‌های منحصر به فردی که دفاع مقدس در مقابل تهاجم دشمن داشت شعر دفاع مقدس نامگذاری شد و این ادبیات شعری را در خود جای داده بود که عنصر عاطفه را با مبارزه ترکیب کرده بود.
اما آنچه به لحاظ محتوایی در شعر دفاع مقدس مهم به نظر می‌رسد این است که در شعر دفاع مقدس که روایت‌گر واقعیتی است که رخ داده نمی‌توان تخیل را دخیل کرد و این شعر به نظرم باید گویای واقعیات اتفاق افتاده باشد، در واقع شعر دفاع مقدس شعری واقع‌گرا و رئالیستی است و اهمیت آن نیز در همین واقع‌گرایی نهفته است.
از دیگر مولفه‌های شعر جنگ باری عاطفی آن است که مورد تأکید قرار می‌گیرد و در دفاع مقدس این وجه از شعر نیز به گونه‌ای ماهرانه توسط شاعران خوب این حوزه پرداخته شده است.
اما آنچه به نظرم باید بر آن تأکیدی ویژه داشت این است که ما هیچگاه نمی‌توانیم از برداشت‌های سورئالیستی شاعر برای بیان آنچه در جنگ اتفاق افتاده است استفاده کنیم چون در این صورت آنچه باقی و بر جای می‌ماند چیزی نیست که با واقعیات جنگ همخوانی داشته باشد.
به نظر شما در دفاع مقدس با چند طیف از شاعران مواجه می‌شویم و آیا تقسیم‌بندی خاصی در این میان وجود دارد؟
اصغری کیان: در دفاع مقدس ما با چند نوع شعر روبرو هستیم، ابتدا شاعرانی که پیش از انقلاب شاعر بودند و پس از جنگ نیز به شعر در حوزه دفاع مقدس پرداختند، دوم شاعرانی که شعر را با ادبیات دفاع مقدس آغاز کردند و سپس شاعرانی که متعلق به نسلی هستند که سالهای جنگ را ندیده‌اند و پس از آن به این حوزه پرداخته‌اند.
با وجود این که ادبیات جنگ باید ملموس باشد شعر امروز دفاع مقدس آن بازخورد ها را ندارد و به نظر می‌رسد در شرایط فعلی ما در حال از دست دادن بخشی از این گنجینه هستیم و بخش مهمی از آنچه این فرهنگ برای ما بر جای گذاشته است در دست فراموشی است و به نظرم ضرورت دارد تا به آن جدی‌تر پرداخته شود.
حجت الاسلام موسوی: آنچه امروز ضرورت پرداختن به شعر دفاع مقدس را بیشتر می‌کنم جنگ نرم و تهاجم فرهنگی دشمن است که ارزش‌های اصیل ما را نشانه گرفته است و در حال حاضر میشود دید که دشمن این تهاجم را از شهرهای مذهبی ما آغاز کرده است.
به نظرم در این شرایط پرداختن به شعر دفاع مقدس در راستای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت جوابی محکم است برای دشمن که در پی دسیسه می‌گردد تا ارزش‌های والای هشت سال دفاع مقدس را کم‌رنگ و بی‌اهمیت جلوه دهد.
این ضرورت است که سبب شده تا دفاع مقدس نیز هنوز زنده باشد و ذره‌ای از اهمیت آن کم نشود، شعر دفاع مقدس هم بیان این مبارزه است و با توصیف جنگ و جبهه‌ها و اشاعه ارزش‌های این فرهنگ به مقابله به جریان برانداز دشمن می‌پردازد.
رجبی: تصور می‌کنم که در حال حاضر جنگ از واژگان دارای معانی متناقض نما است به شکلی که از یک سو خوب و از سوی دیگر خوب نیست، از یک سو از طریق ادبیات دفاع مقدس می‌توانیم از سرمایه‌های معنوی خود دفاع کنیم و از سوی دیگر پرداختن به جنگ بدون ارزش‌های انسانی و دفاعی آن در راستای حفظ کیان یک ملت می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد و مشکلات بسیاری را به همراه آورد.
بحثی که توسط لیبرال‌ها مطرح شده مبنی بر این است که جنگ شری لازم است و در این جا جا دارد مطرح کنم که جنگ شری ضروری است اما به شرطی که در راستای دفاع از یک ملت و در راستای دفاع از ارزش‌هایی انسانی باشد. در غیر این صورت جنگی که هدف خود را کشورگشایی قرار دهد به هیچ رو شایسته نیست و پرداختن به آن در خوزه ادبیات می‌تواند جنگ‌افروزی و جنایات جنگی را به همراه آورد.
از همین روست که امروز در برابر نهاد جنگ شاهد نوعی ادبیات ضد جنگ و صلح‌طلب هستیم که در برابر کشورگشایی‌ها می‌ایستد و آن را محکوم می‌کند. این وضعیت به جایی رسیده است که شاهد این هستیم که خود جنگاوران امروز نیز از ادبیات ضد جنگ طرفداری می‌کنند.
در ادبیات فارسی یکی از نمایندگان اصلی ما در حوزه شعر دفاع مقدس قیصر امین پور است که در شعر خود می‌گوید به امید پیروزی نه در جنگ که بر جنگ و بر اساس همین مفهوم و محتواست که شاهد این هستیم تحولی در ادبیات رخ می‌دهد.
حجت الاسلام موسوی: مطلبی که دوست دارم یادآور شوم این است که ما در دفاع اسلامی حضور زنان را نداریم و این مطلبی فقهی است اما در دفاع مقدس شاهد این هستیم که زنان و مردان ما پا به پای یکدیگر در برابر دشمن ایستادگی و از ارزش‌های اصیل اسلامی خود دفاع می‌کنند.
دوستان به نمونه‌های خوبی از ادبیات دفاع مقدس اشاره کردند و از شاعران خوبی نام برده شد اما آنچه به نظرم مهم است وضعیت شعر دفاع مقدس در حال حاضر و در شرایط فعلی است، متأسفانه در شراط فعلی بخش عمده‌ای از شعر دفاع مقدس متوجه بیلان کاری شده است و جشنواره‌هایی برگزار میشود که داوران آن چندان در این زمینه کارشناس نیستند و این کیفیت این نوع از ادبیات را کاهش می‌دهد.
آنچه اهمیت دارد برای زنده نگه‌داشتن این نوع از ادبیات و ارتقای آن به سطحی عالی‌تر مد نظر باشد پرداختن به قالب‌های متفاوت همزمان در شعر دفاع مقدس و بررسی محتوایی و کلامی این نوع از ادبیات است.
در پس تمام بحث‌های مطرح شده این را هم باید در نظر داشت این است که این نوع از ادبیات به نهضت عاشورایی امام حسین (ع) پیوند دارد و شعر دفاع مقدسی که از مضامین عاشورایی تهی باشد شعر دفاع مقدس نیست.
فدایی: چند سالی است که رشته‌ای با نام ادبیات دفاع مقدس تدریس میشود و به عنوان کسی که در این رشته تحصیل کرده‌ام و به طور مستقیم با بررسی آکادمیک این رشته در تماسم نخستین چیزی که باید تأکید کنم این است که متأثر از این فضای دانشجویی عدهای جمع شده‌اند و پیرامون این موضوع به طور حرفه‌ای و تخصصی مباحثی را اغاز کرده‌اند.
من فکر می‌کنم اساسی‌ترین آسیبی که متوجه دفاع مقدس است در شرایط فعلی مواد خام این نوع از ادبیات است، به عنوان مثال برای شاعری که در آن زمان زندگی نکرده و خاطرات و وقایع آن روزها را ندید‌ه است دشوار است تا بتواند به مفاهیم موجود در دفاع مقدس بپردازد.
پس از بررسی ادبیات دفاع مقدس مشاهده میشود که عدهای از شعرا در این شاخه تنها به رثای شهیدان پرداخته‌اند و عدهای دیگر معطوف به شخصیت امام خمینی (ره) و رهبری ایشان بودند و اضافه بر آن عدهای نیز به خاطرات و داستان‌های خود جنگ پرداخته و پس از پایان جنگ با ابراز دلتنگی برای آن ایام از شور و حال جبهه‌ها سخن گفته‌اند که این تقسیم‌بندی نیز به نظرم شایان توجه است.
اصغری کیان: شاعران دفاع مقدس با توجه به این که در موضوعات مختلفی به شعر پرداخته و در ژانر‌های مختلف به این نوع از ادبیات وارد شده‌اند اما در نهایت همگی شاعران دفاع مقدس هستند.
فدایی: حتی شعرهایی داشتیم که حتی دیدی انتقادی به جنگ داشته‌اند و به برخی سوء استفاده‌هایی که از جنگ و دفاع مقدس شده است پرداخته‌اند که به نظرم آنان نیز بخشی از ادبیات دفاع مقدس را رقم زدهاند، اما پرسشی که به نظرم اهمیت دارد این است که ما امروز تا چه اندازه باید تنها پیشرو آن دیدگاه‌ها و محتواهای قبلی در شعر دفاع مقدس باشیم و چگونه باید مواد خام ادبیات دفاع مقدس را در اختیار جوانان امروز قرار دهیم.
به نظرم در این زمینه می‌توان از خود رزمندگان دفاع مقدس کمک گرفت و این خود ایثارگران و آزادگان و خانواده‌های شهدا و جانبازان هستند که می‌توانند مواد خام دفاع مقدس را در اختیار نسل جدید قرار دهند.
اصغری کیان: اضافه بر این موارد بخش مهمی از جنگ که به نظرم در ادبیات دفاع مقدس تا حدودی نسبت به آن غفلت شده است پشت جبهه‌ها است که اتفاق‌های بسیاری رخ داده و از چشم بسیاری مغفول مانده است.
ابوالقاسمی: به نظرم در ادبیات دفاع مقدس آنچه امروز ضرورت دارد حفظ منش و رفتار و کردار رزمندگان است که باید در جامعه حفظ و در فرهنگ امروزی نهادینه شود، طرز صحبت کردن بچه‌های جنگ و حال و هوایی که آنها با آن دلاوری‌ها و ایثارگری ها را رقم زدهاند بسیار حائز اهمیت است.
متأسفانه در ادبیات دفاع مقدس به دلیل دور بودن از جنگ امروز شاهد این هستیم که محتوای شعر از رفتار و کردار رزمندگان تا حدودی تهی شده است و شاهد این هستیم که آن فضاها دیگر تکثیر نمی‌شوند، در این شرایط حداقل انتظاری که می‌تواند از شعر دفاع مقدس داشت این است که زبان، رفتار و کردار شهدا و ایثارگران را زده نگه داشته و باز تولید کند.
حجت الاسلام موسوی: شاعر هستی خود را در واژه تزریق می‌کند و در سرودن شعر زحمت می‌کشد، شعری که سروده میشود محصول ذهنی شاعر است که چیزی ارزشمند و گران‌بها است به همین منظور به نظرم برای حمایت از هر نوع ادبیاتی و به طور خاص ادبیات دفاع مقدس که موضوع بخث ماست باید با حمایت از شاعران این حوزه سوردن وسرایش را در میان شاعران این حوزه ترویج کنیم.
ما در کشوری زندگی می‌کنیم که رهبر آن خود شاعر و فیلسوف و فرزانه است و پرسشی که به نظرم اهمیت دارد و همه مسئولان فرهنگی را به چالش می‌کشد این است که چرا باید در چنین کشوری به کسی که در حوزه شعر ارزشی دفاع مقدس اشتغال دارد پرداخته نشود.
رجبی: مقام شهدا مقام والایی است و ما نمی‌توانیم به آن درجه برسیم مگر چون آنان در جبهه‌ها به شهادت برسیم اما آنچه باز به نظرم در بررسی ادبیات دفاع مقدس اهمیت دارد این است که شهدا مانند امامان معصوم به تصویر کشیده نشوند؛ آنها افرادی نظیر خود ما بودند که تنها به واسطه رشادت‌ها و دلاوری‌های آنان و جهادی که داشتند به درجه‌ای بالاتر رسیده‌اند و با این حال زندگی آنان نیز از اشتباهات و مشکلات و مسائل زندگی‌های معمولی متفاوت نبوده است.
ادبیات دفاع مقدس هم امروز نباید به سمتی برود که موضع گیرد و با خط کشی میان شهدا و نسل جوان امروز میان این دو فاصله اندازد، به نظرم اهمیت دارد که ما در ادبیات دفاع مقدس تا آن جایی که جایز است به این ادبیات بپرازیم و از افراط و تفریط در این زمینه پرهیز کنیم.
با سپاس از شما دوستان که با حضور خود در این میزگرد مباحثی پیرامون این ادبیات مطرح کردید.
گفت‌وگو از سید نوید موسوی
انتهای پیام/