شاعر جنبش بیداری مسلمانان

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،علامه محمد اقبال لاهوری هجدهم آبان 1256 هجری خورشیدی برابر با نهم نوامبر 1877 میلادی، در ایالت پنجاب پاکستان امروزی در خانواده ای مسلمان دیده به جهان گشود.

وی در کودکی قرآن را در مکتب خانه آموخت و دوران ابتدایی و متوسطه را در کالج سپری کرد. ذوق و استعداد سرشار اقبال لاهوری در شاعری سبب شد در کالج مورد توجه ویژه ی آموزگارش مولانا میرحسین قرار بگیرد و بیش از پیش به شعر گفتن تشویق شود.

پس از دریافت دیپلم این فیلسوف مسلمان به فراگیری رشته ی فلسفه در دانشگاه لاهور پرداخت و از کلاس درس «سر تامس آرنولد» بهره مند شد و رتبه ی نخست فارغ التحصیلان این رشته را در مقطع کارشناسی ارشد به دست آورد و پس از پایان تحصیل، آموزش را در دانشگاه آغاز کرد.

اقبال لاهوری در آن دوره به یادگیری زبان فارسی و عربی همت گماشت و به پیشرفت های قابل توجهی رسید و بعد از مدتی برای ادامه ی تحصیل رهسپار اروپا شد و از کلاس درس مک تیگارت، ادوارد براون و رینولد نیکلسون در دانشگاه کمبریج بهره های فراوانی برد و با تلاش فراوان خویش توانست درجه ی فلسفه ی اخلاق را دریافت کند.

آشنایی و علاقه ی این شاعر نامدار به زبان فارسی و ایران سبب شد تا او رساله ی دکترای خود را با عنوان سیر فلسفه در ایران بنویسد و بسیاری از شعرهای خویش را با این زبان سرود.

بعدر از مدتی اقبال لاهوری به دیار خویش بازگشت و در 1918 میلادی ریاست بخش فلسفه ی دانشگاه دولتی لاهور را بر عهده گرفت اما پس از مدتی تدریس را رها کرد و به امر وکالت پرداخت.

او به مرور از یک شاعر وطنی به عنوان شاعری اسلامی- جهانی شناخته و به اعتقاد بسیاری، از متفکران نخستین منادی وحدت اسلامی شد.

این متفکر برجسته، آثار زیادی را به زبان های گوناگون از خود به یادگار گذاشت که از آن میان می توان به تاریخ هند، احیای فکر دینی در اسلام، دیوان اقبال، بانگ درا، بال جبرییل و ضرب کلیم و دیوان فارسی وی که شامل رموز بی خودی، اسرار خودی، زبور عجم و پیام مشرق اشاره کرد.

اقبال لاهوری با مشاهده ی اختلاف ها در آن دوره و نیاز مردم به آزادی در 1926 میلادی به عضویت مجلس قانونگذاری دیار خود درآمد و در جلسه ی سالیانه ی حزب مسلم بیگ در الله آباد، موضوع یک کشور مستقل برای مسلمانان هند و تشکیل دولت پاکستان را مطرح کرد.

سرانجام این شاعر و فیلسوف نامدار پس سال ها تلاش در راه بیداری مسلمانان در 1317 هجری خورشیدی برابر با 1938 میلادی به دلیل بیماری درگذشت و به دیار حق شتافت. مردم پاکستان او را پدر معنوی این کشور می دانند و همه ساله یاد او را گرامی می دارند.

به بهانه ی سالروز تولد علامه محمد اقبال لاهوری، پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «محمداسماعیل شفیع پور فومنی» مدرس دانشگاه در رشته ی ادبیات به گفت و گو پرداخته است.

محمد شفیع پور فومنی درباره ی زمان تولد این شاعر و سیاستمدار برجسته گفت: اقبال لاهوری در دوره ی جنبش بیداری در ایران، اطراف میانرود و به طور کلی در مشرق زمین، به دنیا آمده است که این هم زمانی، سبب شد تا در سال های بعد به این جنبش ها بپیوندد.

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: شیخ عبدو، سیدجمال الدین اسدآبادی، احمد دانش و صدر ضیاء بنیان گذاران جنبش های بیداری مسلمانان در مشرق زمین بوده اند اما ویژگی اقبال لاهوری نسبت به آنان نوع دیدگاه های اسلامی و اعتقادی او به محور بازگشت مسلمانان به قرآن است.

وی نخستین ویژگی شعرها و فعالیت های اقبال لاهوری را تاکید و پرداختن به بیداری دانست و تصریح کرد: این فیلسوف نامدار را می توان شاعر و متفکر بیداری و دوری از غفلت دانست؛ بیداری هایی که حاصل سلوک و آگاهی اجتماعی-عقیدتی او است، اقبال لاهوری تنها دلیل عقب ماندگی آن زمان شرق را غفلت و دوری از بصیرت استنباط کرده بود.

وی با بیان اینکه اقبال لاهوری، هویت شناسی برجسته بود و به بازگشت به هویت ملی تاکید زیادی داشت، بیان کرد: او با مطرح ساختن موضوع جامعه شناختی، بر بازگشت مسلمانان به گذشته یعنی هویت ملی، نظری و تفکر اصلی شان اصرار داشت و معتقد بود که این امر تنها از راه بازگشت به قرآن به دست خواهد آمد.

این استاد دانشگاه در ادامه تصریح کرد: اقبال لاهوری در آثار خود یادآور می شود که قرآن به زمینه های کاربردی و سلوک عملی توجه خاصی دارد و به همین دلیل بازگشت به هویت اصلی را از راه قرآن امکان پذیر می دانست و به خویش ملی و خویش ذاتی تاکید داشت و معتقد بود که دستیابی به خویش ذاتی از مسیر بازگشت به قرآن و تفکر الهی است.

محمد اسماعیل شفیع پور فومنی گفت: اقبال لاهوری بر این باور بود که تلاش های زیادی در زمینه های نظری صورت گرفته و کتاب های بسیاری به نگارش درآمده و این امر سبب شده است که افراد از حوزه ی عملی دور بمانند و از آثار کاربردی همچون جامعه شناختی و روانشناختی غفلت کنند.

وی افزود: این فیلسوف برجسته از منتقدان گسترش تفکر یونانیان در کشورهای شرقی محسوب می شود و دلیل نقد وی بر این امر، تاکید یونانیان بر علوم نظری و غفلت از علوم عملی بوده است.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: اقبال لاهوری اعتقاد دارد تفکرات دینی را باید از راه عمل به آن زنده کرد، همچون نماز که هم باید آن را در شبانه روز خواند و هم مردم را به خواندن آن دعوت کرد.

وی درباره ی وجه تمایز اقبال لاهوری نسبت به دیگر شاعران غیر ایرانی در این کشور گفت: علاقه ی او به ایران و افغانستان، دانستن زبان فارسی و از همه مهمتر سرودن شعر به این زبان دلیل های محبوبیت او در ایران است، اقبال لاهوری مطالعه های گسترده ای درباره ی ایران و اندیشمندان ایرانی انجام داده و علاقه ی زیادی به مولانا داشت که این امر نیز در گرایش ایرانیان به این شاعر اسلامی- جهانی موثر واقع شده است.

وی از میان آثار گوناگون اقبال لاهوری به کتاب علم اقتصاد اشاره کرد و گفت: این کتاب در 1903 میلادی به رشته ی تحریر درآمده است و برخلاف گسترش علوم نظری در آن دوره، بیشتر بر علوم عملی تکیه دارد.

این استاد دانشگاه درباره ی مهمترین اثر اقبال لاهوری اظهار کرد: «تجدید بنای اندیشه دین در اسلام» از مهم ترین یادگارهای این اندیشمند اسلامی است که فصل های مهمی همچون خود انسانی، آزادی، جاودانگی و حرکت در ساحت اسلام دارد.

وی افزود: اقبال لاهوری اثرهای زیادی از خود به یادگار گذاشته که یا به زبان فارسی نگارش شده و یا به این زبان ترجمه شده است.

مجمد اسماعیل شفیع پور فومنی سه محور اصلی تفکرهای اقبال لاهوری را هویت یا بازگشت به خود، بیداری و دوری از تقلید دانست و تصریح کرد: وی در اشعارش بر دوری از تقلید در همه ی سطح ها تاکید دارد.

وی در پایان ویژگی های فردی اقبال لاهوری را استقلال، دوری از تحجر، دوری از رخوت و سستی، فراگیری علوم و فنون دانست و گفت: این ویژگی ها به روشنی در شعرهای او قابل مشاهده است.



به بهانه ی سالروز تولد این شاعر گرانقدر بر گزیده ای از شعرهای او گذری کوتاه داریم:

**به کام خود دگر آن کهنه می ریز

که با جامش نیرزد ملک پرویز

**ز اشعار جلال الدّین رومی

به دیوار حریم دل بیاویز

**سراپا درد و سوز آشنائی

وصال او زبان دان جدائی

**جمال عشق گیرد از نی او

نصیبی از جلال کبریائی